Berłóweczka zimowa
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
berłóweczka zimowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Tulostoma brumale Pers. Neues Mag. Bot. 1: 86 (1794) | |
Berłóweczka zimowa, pałeczka zimowa (Tulostoma brumale Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tulostoma, Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Gatunek ma 17 synonimów łacińskich. Niektóre z nich[2]:
- Lycoperdon mammosum P. Micheli 1729
- Lycoperdon pediculatum Bull. 1787
- Lycoperdon pedunculatum L. 1763
- Tulostoma mammosum P. Micheli ex Fr. 1829
Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 2003 r, wcześniej w polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był przez W. Rudnicką-Jezierską jako pałeczka zimowa[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Młody owocnik jest kulisty lub jajowaty, i powstaje pod ziemią (hypogeicznie). W trakcie dojrzewania wykształca się trzon przebijający się ponad ziemię, a na jego szczycie powstaje kulista główka o średnicy do 1,3 cm średnicy. Osłona zewnętrzna (egzoperydium) błoniasta, biaława i szybko odpada. Tylko na dolnej części główki często zachowują się jej resztki w postaci zwisających frędzli. Wewnętrzna osłona (endoperydium) sztywna, pergaminowa, gładka, barwy białawej, z wiekiem ochrowobiałej z rdzawymi plamami. Otwiera się na szczycie ujściem krótko rurkowatym, nieco wystającym. Strefa wokół ujścia ciemniej zabarwiona. Trzon o długości od 1,5 do 7 cm i grubości do 0,4 cm, płoworudawy, początkowo włóknisty, potem nagi. Pokryty delikatnymi łuseczkami mniej lub bardziej przylegającymi do trzonu, z wiekiem gładki. Gleba jasnobrązowa[4].
- Cechy mikroskopijne
Włośnia przezroczysta i bezbarwna, grubościenna, z wąskim światłem, rzadko septowana i często pokryta kryształkami. Zarodniki kuliste, jasnożółtawe, drobno brodawkowane, o średnicy do 6 µm[4]
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Występuje na półkuli północnej. W Polsce rzadki. Nowsze stanowiska podaje internetowy atlas grzybów[5]. W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym[6], od 9 października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków grzybów chronionych[7].
Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – gatunek rzadki[8]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Niemczech, Austrii, Belgii, Czechach, Danii, Estonii, Norwegii, Finlandii, Szwecji[3].
Rośnie pojedynczo lub w grupach w ciepłych murawach wśród traw i mchów, na glebach suchych, piaszczystych lub wapiennych. Owocniki pojawiają się głównie jesienią[4].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
Berłóweczkę zimową można pomylić z niejadalną berłówecką frędzelkowaną (Tulostoma fimbriatum), u której ujście jest postrzępione[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Index Fungorum. [dostęp 2013-09-15]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
- ↑ Stanowiska berłóweczki zimowej w Polsce. [dostęp 2017-12-04].
- ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Czesław Narkiewicz "Grzyby chronione Dolnego Śląska", Jelenia Góra, Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005 ISBN 83-89863-20-0