Cienie w pieczarze
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka | |
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca | |
Cienie w pieczarze – powieść polityczna Stefana Kisielewskiego, wydana w 1971 r. pod pseudonimem „Tomasz Staliński” opublikowana przez emigracyjny Instytut Literacki w Paryżu[1][2]. Pierwsze wydanie krajowe ukazało się w 1991 r. nakładem Wydawnictwa Iskry[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Książka początkowo miała się nazywać „Cienie w jaskini”, przez nawiązanie do znanej metafory platońskiej. Podobnie jak w przypowieści Platona, gdzie ludzie widzą na ścianie jaskini tylko cienie prawdziwych rzeczy, i stąd czerpią wiedzę o świecie, zdaniem Kisiela, ludzie w PRL są każdego dnia oszukiwani, a przez to zniewoleni[4]. Tytuł powieści zmienił Jerzy Giedroyc, co Kisielewski przez lata mu wypominał[5].
Fabuła[edytuj | edytuj kod]
Historia pisarza, który postanowił rozliczyć się z własnym szmatławym bytem, pełnym kompromisów wobec systemu. Postanawia więc napisać powieść, która byłaby świadectwem prawdy o Polsce[6].
Odbiór[edytuj | edytuj kod]
Andrzej Horubała pisze, że od tej powieści dla większości czytelników powoli stawało się jasne, kto kryje się pod pseudonimem „Tomasz Staliński”, bo książka „aż kłębiła się od ujęć, którymi Kisielewski częstował czytelników w swych felietonach”[7].
Wielu krytyków uznało powieść za najlepszy utwór Kisielewskiego wydany pod pseudonimem Staliński. Michał Szyszka zgadza się z tym, pisząc, że jest to szczytowe osiągnięcie „pisarza-demaskatora”. Krytyk opisuje powieść jako utwór o „wszechogarniającym totalitaryzmie, zniewoleniu słowa i myśli człowieka, [...] które stało się stanem normalnym”[8].
Entuzjastyczną recenzję w „Kulturze” napisał o powieści Czesław Miłosz[9], pisząc, że to „pierwsza książka napisana w PRL, która otwarcie podejmuje wyzwanie nacjonalizmu administracyjnie stosowanego, [...] pierwsza też, która zapowiada, że ci, którzy próbowali Polaków z »opętania Polską« wyzwolić, zostaną przez naród wypluci”[10]. Maciej Broński z kolei porównał utwór z filmem Osiem i pół Felliniego, a Wojciech Karpiński łączy Cienie z twórczością Gombrowicza[7].
Z drugiej strony Horubała nazywa powieść „autotematyczną” „stłumioną i ułomną” i ocenia, że w tym wypadku ukrywanie prawdziwych nazw „spowodowało zwichnięcie narracji”, czyniąc historię „niepotrzebną i miejscami powierzchowną, niedopowiedzianą do końca”. Pisze o powieści również, że to „ni to esej, ni zlepek felietonów i okruchów wspomnień pozbawiony dramatyzmu i napięcia”, „żmudna publicystyka”, „szlachetna ramota”, która przydać się może najwyżej przyszłym badaczom historii PRL, a dominuje w niej gadulstwo[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Urbanek 1997 ↓, s. 135.
- ↑ Szyszka 2010 ↓, s. 216.
- ↑ Stefan Kisielewski: Cienie w pieczarze. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1991. ISBN 83-207-1326-9.
- ↑ Urbanek 1997 ↓, s. 146-147.
- ↑ Prószyńska 1998 ↓, s. 59.
- ↑ Wojciech Karpiński: Przedmowa. W: Stefan Kisielewski: Cienie w pieczarze. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1991. ISBN 83-207-1326-9.
- ↑ a b c Horubała 2022 ↓.
- ↑ Szyszka 2010 ↓, s. 288.
- ↑ Prószyńska 1998 ↓, s. 60.
- ↑ Aleksander Fiut: Powinowactwa nie tylko z wyboru: Józef Czapski i Czesław Miłosz. W: Granit i tęcza : dzieła i osobowość Józefa Czapskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019. [dostęp 2023-04-01].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mariusz Urbanek: Kisiel. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1997. ISBN 83-7023-613-8.
- Michał Szyszka: Droga klerka. Filozofia sztuki Stefana Kisielewskiego. Kraków: „Universitas”, 2010. ISBN 978-83-242-1242-2.
- Joanna Prószyńska: Kisiel. Wyd. 2. poprawione. Warszawa: „Twój Styl”, 1998, s. 60, 96. ISBN 83-7163-058-1.
- Andrzej Horubała: Andrzej Horubała: Kisiel – Projekt Tomasz Staliński. teologiapolityczna.pl, 2022-08-06. [dostęp 2023-04-02].