Geryszaska
48°16′26″N 24°09′44″E/48,273889 24,162222 Geryszaska widziana z Todiaski | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość |
1762 m n.p.m. |
| Wybitność |
110 m |
Położenie na mapie Świdowca  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
Położenie na mapie Beskidów Wschodnich  | |
| 48°16′26″N 24°09′44″E/48,273889 24,162222
| |
Geryszaska (ukr. Ґеришаска, więcej zob. niżej) – szczyt górski w paśmie Świdowca w Ukraińskich Karpatach zlokalizowany w rejonie rachowskim obwodu zakarpackiego.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Geryszaska położona jest w głównym równoleżnikowym grzbiecie Świdowca, pomiędzy Trojaską (1702 m n.p.m.) na zachodzie a Worożeską (1732 m n.p.m.) na wschodzie. Wznosi się na wysokość 1762 m n.p.m.[1][2][3] przy wybitności 110 m i izolacji 3,1 km (najbliższy wyższy szczyt: Tatulska)[4]. Z wierzchołka ku południu odchodzi ok 40-kilometrowa odnoga (tzw. Płaj Hłaskułowy, Гласкулова плайка) opadająca w stronę Cisy. Jej najwyższym wzniesieniem jest położona bezpośrednio za Geryszaską niemal równie wysoka Todiaska (Dohiaska; 1761 m n.p.m.). Dwa oddalone od siebie o 700 metrów szczyty oddziela stosunkowo płytka przełęcz Dohiaska (1725 m n.p.m.)[1][3]. Niekiedy szczyt Geryszaski określa się wariantem nazwy Todiaska[5][6][7].
Północne skłony Geryszaski odwadniane są przez dopływy potoku Apszyniec (Apszyneć), który wypływa z jeziora o tej samej nazwie położonego na stokach pomiędzy Geryszaską a Trojaską. Po południowej stronie głównego grzbietu ciągną się dwie doliny rozdzielone grzbietem Płaju Hłaskułowego – po stronie zachodniej jest to dolina potoku Serednia Rika, po stronie wschodniej – potoku Kosiwka. Ten ostatni swój początek bierze w jeziorze Heraszaśka (Dohiaska). Ku dnu karu polodowcowego, w którym utworzyło się jezioro zbocza Geryszaski i Todiaski opadają ponad 150-metrowymi urwiskami[1][2][8].
Z wierzchołka Geryszaski otwiera się szeroka panorama. Widok obejmuje m.in. szczyty Połoniny Borżawskiej (Stoj, Magura Żydowska, Kuk) i Czerwonej (Syhłański, Topas, Menczuł) – na północnym zachodzie, większość Gorganów (Strymba, Negrowiec, Popadia, Mołoda, Grofa, Ihrowiec, Sywula, Gropa, Bratkowska, Czarna Klewa, Doboszanka) – na północy i północnym wschodzie, szczyty Czarnohory (Howerla, Breskuł, Petros, Brebeneskuł, Hutyn Tomnatyk, Pop Iwan) – na południowym wschodzie. Dalej zaobserwować można też szczyty Karpat Marmaroskich (Cearcănul, Toroiaga, Neniska Mała, Petros, Pop Iwan) oraz Gór Rodniańskich (Pietrosul Rodnei, Țapului) i Gór Țibleș (Bran) – na południu. Ze wszystkich stron na pierwszym planie znajdują się też sąsiednie wierzchołki Świdowca (Unhariaska, Trojaska, Tataruka, Worożeska, Tatulska, Żandarmy, Bliźnica, Todiaska, Apecka)[4][7].
Ekologia i turystyka[edytuj | edytuj kod]
Geryszaska znajduje się ok. 3 km od granic Karpackiego Rezerwatu Biosfery, bliższe okolice szczytu nie podlegają żadnej formie ochrony przyrody[3] pomimo apeli środowisk naukowych podejmowanych w tym kierunku w drugiej dekadzie XXI wieku[9]. W pobliżu wierzchołka znajduje się jedyne na terytorium Ukrainy udokumentowane stanowisko przewiercienia jaskrowatego (Bupleurum ranunculoides L.)[8].
Wzdłuż głównego grzbietu Świdowca, w tym przez Geryszaskę, przebiega znakowany na czerwono Zakarpacki Szlak Turystyczny. Od południa na szczyt prowadzi też szlak rowerowy „Steżkamy Opryszkiw” (Ścieżkami Opryszków), który po dotarciu na Geryszaskę odbija na wschód[1][3].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Tę samą nazwę w języku ukraińskim poza opisywanym szczytem nosi także pobliskie jezioro. Nie jest ona jednak ustandaryzowana; dla obu tych obiektów notowana jest zarówno forma Ґеришаска (Geryszaska)[1], Ґерешаска (Gereszaska)[9][8], Геришаска (Heryszaska)[2][3], Герешаска (Hereszaska)[10] czy Герашаська (Heraszaśka; forma ta szczególnie często w odniesieniu do jeziora)[10][11]. Niekiedy to samo źródło stosuje różne nazwy dla góry i jeziora[1][2].
Jej dokładne pochodzenie jest nieznane. Przypuszcza się, że może ona pochodzić od formy Гераш- (Herasz-), miejscowego zakarpackiego wariantu imienia Gerazym, które w języku standardowym brzmi Герасим (Herasym)[11].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Geryszaska widziana od południa, po prawej stronie w dole jezioro Heraszaśka (Dohiaska) -
Drogowskaz na Geryszasce -
Krzyż na szczycie
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Wasyl Hutyriak (red.), Свидовець / Svydovets, mapa turystyczna w skali 1:50 000, Kałusz: Steżky ta mapy, 2018, ISBN 978-617-7695-00-3 (ukr. • ang.).
- ↑ a b c d Mapa [online], OpenTopoMap [dostęp 2023-03-06] (ang. • niem.).
- ↑ a b c d e Gerishaska (1762m) [online], mapy.cz [dostęp 2023-03-06] (pol.).
- ↑ a b Gerisaska [online], peakvisor.com [dostęp 2023-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2023-03-06] (ang.).
- ↑ Ołeksandr Kahało, Додяска [online], Encykłopedija suczasnoji Ukrajiny (online), 2016 [dostęp 2023-05-30] [zarchiwizowane z adresu 2023-05-29] (ukr.).
- ↑ Ihor Płatny, Oksana Płatna, Мандрівки карпатськими стежками [PDF], Perejasław Chmielnicki: Perejasław-Chmelnyćkyj derżawnyj pedahohicznyj uniwersytet imeni Hryhorija Skoworody, 2018, s. 8 [zarchiwizowane z adresu 2022-03-20] (ukr.).
- ↑ a b Adam Rugała, Dohjaska (Догяска) - 1762 m [online], rugala.pl [dostęp 2023-05-30] [zarchiwizowane z adresu 2023-03-08] (pol.).
- ↑ a b c Ołeksandr Kahało i inni, Природоохоронне значення території Центрального Свидовця (Українські Карпати), „Wisnyk Kyjiwśkoho nacionalnogo uniwerytetu imeni Tarasa Szewczenka. Heohrafija” (1 (70)), Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki, 2018, s. 38, 40, ISSN 1728-3817 [dostęp 2023-03-06] (ukr.).
- ↑ a b Instytut Ekologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Клопотання щодо ствотрння ландшафтного заказника загалнодержавнохо значення «Центральний Свидовець» (Закарпатська область), Lwów 2018, s. 3, 4 [zarchiwizowane 2022-07-07] (ukr.).
- ↑ a b Kateryna Polanśka, Свидовецький хребет та його проблеми, „Żurnał „Ekołohija. Prawo. Ludyna”” (32 (72)), Lwów: МБО «Екологія – Право – Людина», 2019, s. 7, 9, ISSN 2663-1369 [dostęp 2023-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-02] (ukr.).
- ↑ a b Wasyl Łuczyk, Nota Bene! Етимологічний словник топонімів України, Kijów: Wydawnyczyj centr „Akademija”, 2014, s. 150, ISBN 978-966-580-454-3 [zarchiwizowane z adresu 2022-09-05] (ukr.).