Gilbert U-238 Atomic Energy Laboratory
Gilbert U-238 Atomic Energy Lab – zabawkowy zestaw laboratoryjny, którego zadaniem miało być umożliwienie dzieciom tworzenia i oglądania reakcji jądrowych i chemicznych przy użyciu materiału radioaktywnego. Zestaw został opracowany przez Alfreda Carltona Gilberta, który stworzył także zabawkowy zestaw konstrukcyjny Erector Set. Atomic Energy Lab, produkowane przez A.C. Gilbert Company, trafiło do sprzedaży w 1950 roku.
Okoliczności opracowania zabawki[edytuj | edytuj kod]
Gilbert uważał, że zabawki są podstawą budowania „solidnego amerykańskiego charakteru”, a wiele z projektowanych przez niego modeli miało funkcje edukacyjne[1]. Atomic Energy Lab było jednym spośród kilkunastu zestawów laboratoryjnych do reakcji chemicznych dostępnych wówczas na rynku. Gilbert wśród rodziców promował ideę, że wykorzystanie w zestawach reakcji chemicznych ukierunkuje zainteresowania ich dzieci w stronę potencjalnej kariery naukowej i inżynierskiej[2].
W 1954 roku Gilbert napisał w swojej autobiografii The Man Who Lives in Paradise, że AEL było „najbardziej spektakularną z [produkowanych przezeń] nowych zabawek edukacyjnych”. Gilbert pisał, że rząd zachęcał go do rozwoju zestawu, ponieważ w kręgach rządowych panowało przekonanie, jakoby tego typu zabawki mogły pomóc społeczeństwu zrozumieć energię atomową i uwydatnić jej twórcze aspekty. Gilbert bronił również swojego AEL, twierdząc, że było bezpieczne, właściwe[3] i że nad projektem pracowali niektórzy z najlepszych fizyków jądrowych w kraju[4].
W przeciwieństwie do innych zabawek firmy A.C. Gilbert, AEL nigdy nie zyskało popularności i wkrótce zniknęło ze sklepów[5][6]. Sprzedano mniej niż 5000 zestawów, a produkt był dostępny tylko w latach 1950–1951[3]. Gilbert uważał, że AEL nie odniosło sukcesu, ponieważ byłoby bardziej odpowiednie dla tych, którzy mieli już pewne wykształcenie, a nie dla młodszych odbiorców, którym produkt próbowano sprzedać[4]. Uniwersytet Columbia zakupił pięć takich zestawów do swojego laboratorium fizycznego[3][4].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Zestaw zawierał komorę mgłową Wilsona, pozwalającą widzowi obserwować cząstki alfa, spintaryskop pokazujący wyniki rozpadu promieniotwórczego na ekranie fluorescencyjnym oraz elektroskop mierzący radioaktywność poszczególnych substancji w zestawie[7].
Według opisu producenta, żaden z materiałów nie był niebezpieczny[4]. Instrukcje zachęcały do zachowania czystości w laboratorium, przestrzegając użytkowników, aby nie łamali plomb na słoikach z próbkami rudy, ponieważ „mają one tendencję do łuszczenia się i kruszenia, a ty narażasz się na rozprzestrzenienie radioaktywnej rudy w swoim laboratorium”. Producenci ostrzegali, że mogłoby wpłynąć to na wyniki eksperymentów poprzez zniekształcenie działania licznika Geigera[8][3].
W egzemplarzach katalogu Gilberta zawarte było zapewnienie, że „wszystkie materiały radioaktywne zawarte w Atomic Energy Lab uznane zostały za całkowicie bezpieczne przez Oak-Ridge Laboratories należące do Atomic Energy Commission”[9].
Zestaw był pierwotnie sprzedawany za 49,50 dolarów[3] i zawierał[3]:
- Zasilany bateriami licznik Geigera–Müllera
- Elektroskop
- Spintaryskop
- Komorę mgłową Wilsona z krótkotrwałym źródłem alfa (Po-210) w postaci drutu
- Cztery szklane słoiki zawierające naturalne próbki rudy uranu (U-238) (autunit, torbernit, uraninit i karnotyt z „regionu płaskowyżu Kolorado”)[3]
- Źródła promieniowania niskiego poziomu:
- „Kule jądrowe” do konstruowania modelu cząstki alfa
- Gilbert Atomic Energy Manual – 60-stronicową instrukcję napisaną przez dr. Ralpha E. Lappa
- Learn How Dagwood Split the Atom – komiks wprowadzający do zagadnień radioaktywności, napisany z pomocą generała Leslie Grovesa (dyrektora Projektu Manhattan) i Johna R. Dunninga (fizyka, badacza rozszczepialności atomu uranu)[5][11]
- Prospecting for Uranium – książkę z 1949 roku opublikowaną wspólnie przez Komisję Energii Atomowej i Służbę Geologiczną Stanów Zjednoczonych
- Trzy baterie C
- Katalog zabawek Gilberta z 1951 roku
Katalog produktu opisywał zestaw w następujący sposób: „Produkuje fascynujące widoki! Pozwala faktycznie ZOBACZYĆ ścieżki elektronów i cząstek alfa poruszających się z prędkością ponad 10000 mil na SEKUNDĘ! Elektrony pędzące z niesamowitymi prędkościami wytwarzają delikatne, zawiłe ścieżki kondensacji elektrycznej – piękny widok. Oglądanie komory mgłowej w akcji to na chwilę obecną rzecz najbliższa oglądaniu atomu! Zestaw montażowy (komorę można złożyć w kilka minut) zawiera zasilacz Dri-Electric, dejonizator, żarówkę kompresyjną, szklaną komorę wizyjną, rurki, przewody zasilające, stojak i nogi”[9].
Jedną z proponowanych form wykorzystania zestawu była m.in. „zabawa w chowanego ze źródłem promieniowania gamma”, polegająca na użyciu licznika Geigera do zlokalizowania radioaktywnej próbki ukrytej w pokoju[3].
Krytyka[edytuj | edytuj kod]
W 2006 roku w „Radar Magazine” zestaw laboratoryjny uznano za jedną z „10 najniebezpieczniejszych zabawek wszechczasów […] z wyłączeniem wiatrówek, proc, gwiazdek do rzucania i wszystkiego, co faktycznie miało wyrządzić krzywdę”[12][13][6].
Czasopismo „IEEE Spectrum” opublikowało w 2020 roku bardziej szczegółową recenzję zestawu. Autorzy recenzji przedstawili stopień ekspozycji użytkownika zestawu na promieniowanie jako „minimalny, mniej więcej równoważny dziennej ekspozycji na promieniowanie UV ze Słońca”, pod warunkiem, że próbki radioaktywne nie zostały usunięte z pojemników, zgodnie z ostrzeżeniami zawartymi w instrukcjach zestawu[5].
W roku 2020 w internetowej wersji „Bulletin of the Atomic Scientists” opublikowano krótki artykuł wraz z materiałem wideo, na którym Voula Saridakis, kurator w Muzeum Nauki i Przemysłu w Chicago, przeprowadziła szczegółowy opis poszczególnych komponentów zestawu. Doszła do wniosku, że zestaw okazał się być porażką sprzedażową nie ze względu na troskę klientów o bezpieczeństwo, lecz z uwagi na zbyt wysoką cenę[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Bruce Watson, Hello Boys! Become an erector master engineer [online], Smithsonian Magazine, 1999 (ang.).
- ↑ Rosanne DiVernieri, Stinks and bangs: the heyday of the chemistry set, „Endeavour”, 32 (3), 2008, s. 107–110, DOI: 10.1016/j.endeavour.2008.06.002, ISSN 0160-9327 [dostęp 2022-11-25] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Bruce Watson, The man who changed how boys and toys were made, New York: Viking, 2002, s. 179–181, ISBN 978-0670031344.
- ↑ a b c d Alfred Carlton Gilbert, The Man Who Lives in Paradise, New York: Rinehart, 1954, s. 332–334, ISBN 978-0911581201 (ang.).
- ↑ a b c Allison Marsh, Fun – and Uranium – for the Whole Family in This 1950s Science Kit [online], IEEE Spectrum: Technology, Engineering, and Science News, 2020 [dostęp 2020-07-18] (ang.).
- ↑ a b Elisabeth Berry Drago, Hazardous Fun, „Distillations”, 2 (2), 2016, s. 8–9 [zarchiwizowane z adresu 2018-03-24] (ang.).
- ↑ Google Answers: 1950 „Gilbert Atomic Energy Lab” toy [online], answers.google.com [dostęp 2022-11-25].
- ↑ Gilbert Atomic Energy – Part I [online], The Science Notebook [dostęp 2019-12-13] (ang.).
- ↑ a b American Flyer Trains [online], EliWhitney.org [dostęp 2020-07-18] (ang.).
- ↑ a b c Gilbert U-238 Atomic Energy Lab (1950-1951) [online], Museum of Radiation and Radioactivity [dostęp 2022-11-22] (ang.).
- ↑ Wim Lockefeer, Dagwood splits the atom [online], The Ephemerist, 2007 [dostęp 2020-07-18] (ang.).
- ↑ Paige Ferrari, Pray for coal: The 10 most dangerous play things of all time [online], Radar Magazine, 15 grudnia 2006 [dostęp 2019-12-14] [zarchiwizowane z adresu 2006-12-15] (ang.).
- ↑ Ferrari Paige, Worst toys: 2. Gilbert U-238 Atomic Energy Lab [online], Radar Magazine, 15 grudnia 2006 [dostęp 2019-12-14] [zarchiwizowane z adresu 2006-12-16] (ang.).
- ↑ World’s Most Dangerous Toy? Radioactive Atomic Energy Lab Kit with Uranium (1950) [online], Bulletin of the Atomic Scientists, 2020 [dostęp 2022-11-22] (ang.).
