Granice planetarne

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Granice planetarne[1][2][3]

Granice planetarne – pojęcie dotyczące procesów systemu Ziemi (globalny ekosystem) i granic, których przekroczenie może wywołać nagłą, nieliniową i nieodwracalną zmianę środowiska w skali kontynentalnej lub globalnej (np. punkty krytyczne w ziemskim systemie klimatycznym).

Termin został zaproponowany w 2009 roku przez grupę naukowców zajmujących się systemem Ziemi i środowiskiem (zob. analiza systemowa, Nauka o systemie Ziemi(inne języki), climate system(inne języki)) pod przewodnictwem Johana Rockströma(inne języki) z Stockholm Resilience Centre(inne języki) i Willa Steffena(inne języki) z Australijskiego Uniwersytetu Narodowego. Celem grupy było zdefiniowanie dla społeczności międzynarodowej, w tym rządów na wszystkich poziomach, międzynarodowych organizacji, społeczeństwa obywatelskiego, społeczności naukowców i prywatnego sektora, „bezpiecznej przestrzeni działania dla ludzkości” jako warunku koniecznego dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju. Model ten oparty jest na spostrzeżeniach naukowych, że działalność człowieka od czasu rewolucji przemysłowej jest głównym czynnikiem globalnej zmiany środowiska.

Według paradygmatu „przekroczenie jednej lub więcej granic planetarnych może być szkodliwe lub nawet katastroficzne ze względu na ryzyko przekroczenia progów, które spowoduje nieliniową, nagłą zmianę środowiska w skali od kontynentalnej do planetarnej”[4]. Granice procesu systemu Ziemi wyznaczają bezpieczną strefę dla Ziemi, dopóki nie są przekraczane. Od 2009 roku dwie granice zostały już przekroczone, podczas gdy inne są w bezpośrednim niebezpieczeństwie przekroczenia[5][6].

Progi i granice[edytuj | edytuj kod]

Progi lub punkty przełomowe to wartości, których bardzo mały przyrost zmiennej kontrolnej (jak CO2) powoduje w odpowiedzi większe, możliwie katastrofalne zmiany (np. globalne ocieplenie) przez reakcje naturalnego Systemu Ziemi.

Punkty progowe są trudne do zlokalizowania, ponieważ System Ziemi jest bardzo skomplikowany. Zamiast definiować wartość progową badanie ustala zakres, w którym powinien znajdować się próg. Dolny koniec zakresu definiowany jest jako granica. Dlatego definicja „bezpiecznej przestrzeni działania” jest w tym znaczeniu, że jeśli jesteśmy poniżej granicy, jesteśmy poniżej wartości progowej. Przekroczenie granicy oznacza wejście strefę zagrożenia[7].

Proponowany model stanowi podstawę do zmiany podejścia do rządzenia i zarządzania od niezbędnych sektorowych analiz limitów wzrostu wymierzonych w zminimalizowanie negatywnych efektów zewnętrznych w celu oszacowania bezpiecznej przestrzeni dla ludzkiego rozwoju. Granice planetarne określają niejako granice „planetarnego pola gry” dla ludzkości, jeśli chcemy uniknąć poważnych antropogenicznych zmian środowiskowych w skali globalnej.

Przekroczenie jednej lub więcej granic planetarnych może mieć szkodliwy lub nawet katastroficzny skutek ze względu na ryzyko przekroczenia progów, które spowoduje nieliniową, nagłą zmianę środowiska w skali od kontynentalnej do planetarnej[8]. Badanie z 2009 roku zidentyfikowało dziewięć granic planetarnych, a obecna wiedza naukowa pozwoliła badaczom określić ujęcie ilościowe dla siedmiu z nich.

Późniejsze prace nad granicami planetarnymi odnoszą progi w skali regionalnej[1].

Według krytyków sześć z tych limitów nie zostało udowodnionych, w tym 15% limit użytkowania gruntów. Uważają ponadto, że większe wykorzystanie gruntów zwiększyło globalny dobrobyt. Krytycy twierdzą również, że sześć granic ma znaczenie lokalne, a nie globalne[9][10].

Granice plantarne
Proces Systemu Ziemi Zmienna kontrolna Granica przekroczona Przypisy
  1. Zmiany klimatu
 Stężenie dwutlenku węgla w atmosferze (ppm przez objętość)

Alternatywnie: Wzrost wymuszenia radiacyjnego (W / m ²) od początku rewolucji przemysłowej (~ 1750)

tak [11][12]
2. Utrata różnorodności biologicznej Wskaźnik wymierania (liczba gatunków na milion rocznie) tak [13]
3. Biogeochemiczne a) antropogeniczny azot usuwany z atmosfery (miliony ton rocznie)

(b) antropogeniczny fosfor trafiający do oceanów (miliony ton rocznie)

tak, nie [14][15]
4. Zakwaszenie oceanów Średni globalny stan nasycenia węglanu wapnia w powierzchniowej wodzie morskiej (jednostki omega) nie [16]
5. Użytkowanie gruntów Powierzchnia ziemi przekształcona na pola uprawne (procent) nie [17]
6. Woda słodka Globalne konsumpcja wody przez ludzi (km ³ rocznie) nie [18]
7. Zubożenie warstwy ozonowej Stratosferyczne stężenie ozonu (jednostki Dobsona) nie [19]
8. Aerozole atmosferyczne Ogólne stężenie cząstek stałych w atmosferze w ujęciu regionalnym nie określono ilościowo [20]
9. Zanieczyszczenie chemiczne Stężenie substancji toksycznych, tworzyw sztucznych, substancji zaburzających funkcjonowanie układu hormonalnego, metali ciężkich i skażenia radioaktywnego w środowisku nie określono ilościowo [21]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Will Steffen i inni, Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet, „Science”, 347 (6223), 2015, DOI: 10.1126/science.1259855, ISSN 0036-8075, PMID: 25592418 [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  2. ↑ Johan Rockström: 10 years to transform the future of humanity – or destabilize the planet. [w:] TED Conferences, LLC [on-line]. October 2020. [dostęp 2021-06-24]. (ang.). W: Countdown (odliczanie) – a global initiative to champion and accelerate solutions to the climate crisis, turning ideas into action)
  3. ↑ Linn Persson i inni, Outside the Safe Operating Space of the Planetary Boundary for Novel Entities, „Environmental Science & Technology”, 56 (3), 2022, s. 1510–1521, DOI: 10.1021/acs.est.1c04158, PMID: 35038861, PMCID: PMC8811958 [dostęp 2022-04-12] (ang.).
  4. ↑ Johan Rockström i inni, Planetary Boundaries: Exploring the Safe Operating Space for Humanity, „Ecology and Society”, 14 (2), 2009, DOI: 10.5751/ES-03180-140232, ISSN 1708-3087 [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  5. ↑ Earth’s boundaries?, „Nature”, 461 (7263), 2009, s. 447–448, DOI: 10.1038/461447b, ISSN 0028-0836 [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  6. ↑ Johan Rockström i inni, Planetary Boundaries: Exploring the Safe Operating Space for Humanity, „Ecology and Society”, 14 (2), 2009, art32, DOI: 10.5751/ES-03180-140232, ISSN 1708-3087 [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  7. ↑ S.P. Wani, J. Rockström, T. Oweis (red.), Rainfed agriculture: unlocking the potential, 2009, DOI: 10.1079/9781845933890.0000 [dostęp 2020-01-04].
  8. ↑ Naukowcy określili, ile wytrzyma planeta. Przekroczyliśmy cztery z dziewięciu granic! [online], SmogLab, 10 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-10] (pol.).
  9. ↑ Walking the Line: How to Identify Safe Limits for Human Impacts on the Planet [online], news.yahoo.com [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  10. ↑ The Global Doomsayers’ Ever-Changing Story, „Wall Street Journal”, 16 czerwca 2012, ISSN 0099-9660 [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  11. ↑ Fred Pearce, Earth’s nine life-support systems: Climate change [online], New Scientist [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  12. ↑ Myles Allen, Planetary boundaries: Tangible targets are critical, „Nature Climate Change”, 1 (910), 2009, s. 114–115, DOI: 10.1038/climate.2009.95, ISSN 1758-6798 [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  13. ↑ Fred Pearce, Earth’s nine life-support systems: Biodiversity [online], New Scientist [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  14. ↑ Fred Pearce, Earth’s nine life-support systems: Nitrogen and phosphorus cycles [online], New Scientist [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  15. ↑ K.V. Ragnarsdottir, H.U. Sverdrup, D. Koca, Challenging the planetary boundaries I: Basic principles of an integrated model for phosphorous supply dynamics and global population size, „Applied Geochemistry”, 26, 2011, S303–S306, DOI: 10.1016/j.apgeochem.2011.03.088, ISSN 0883-2927 [dostęp 2020-01-04].
  16. ↑ Fred Pearce, Earth’s nine life-support systems: Acid oceans [online], New Scientist [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  17. ↑ Fred Pearce, Earth’s nine life-support systems: Land use [online], New Scientist [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  18. ↑ Fred Pearce, Earth’s nine life-support systems: Fresh water [online], New Scientist [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  19. ↑ Fred Pearce, Earth’s nine life-support systems: Ozone depletion [online], New Scientist [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  20. ↑ Fred Pearce, Earth’s nine life-support systems: Aerosol loading [online], New Scientist [dostęp 2020-01-04] (ang.).
  21. ↑ Fred Pearce, Earth’s nine life-support systems: Chemical pollution [online], New Scientist [dostęp 2020-01-04] (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Granice_planetarne&oldid=73154496”