Hamit Matjani
| Data i miejsce urodzenia |
1910 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci |
powieszony |
| Zawód, zajęcie |
żandarm |
| Odznaczenia | |
| Martir i Demokracisë | |
Hamit Hasan Matjani (ur. 1910 we wsi Matian k. Lushnji, zm. 14 kwietnia 1954 w Lushnji[1]) – albański wojskowy, polityk, działacz ruchu oporu, organizator antykomunistycznego ruchu oporu.
Służba w żandarmerii[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z rodziny chłopskiej. Od 1932 służył w żandarmerii we Wlorze, skąd w 1935 trafił do ośrodka szkolenia w Fierze[2]. W trakcie szkolenia uczestniczył w walkach przeciwko rebelii Rizy Cerovy w Fierze[3]. Kształcił się także w szkole żandarmerii w Neapolu. W 1936 przeniesiony do Wlory, gdzie służył do kwietnia 1939[2]. W czasie agresji włoskiej na Albanię należał do grupy żandarmów, która we Wlorze ostrzeliwała lądujące oddziały inwazyjne[4]. Został schwytany i skazany na karę śmierci przez włoski sąd wojskowy, ale 27 lutego 1940 po przepiłowaniu krat w więzieniu w Peqinie udało mu się uciec z więzienia[3].
Działalność w ruchu oporu[edytuj | edytuj kod]
W czasie wojny działał w strukturach Balli Kombëtar w rejonie Durrësu. W 1942 spotkał się z Mustafą Gjinishim, który namawiał go, aby dołączył z oddziałem do kierowanej przez komunistów Armii Narodowo-Wyzwoleńczej, ale Matjani nie zgodził się na przyłączenie[2]. W 1943, w czasie okupacji niemieckiej powrócił do służby w żandarmerii i walczył z partyzantami komunistycznymi[4]. Kiedy jeden z oddziałów partyzanckich wymordował mieszkańców jego rodzinnej wsi Matjani porzucił służbę w żandarmerii. Po przejęciu władzy przez komunistów zaczął się ukrywać, a w 1947 po rozbiciu jego oddziału w zasadzce, opuścił kraj[3].
Operacja Valuable[edytuj | edytuj kod]
Na emigracji współpracował z brytyjskimi i amerykańskimi służbami specjalnymi, uczestnicząc w operacji Valuable - prowadzonych przez SIS i CIA przygotowaniach do powstania antykomunistycznego, które miało wybuchnąć na terytorium Albanii. Początkowo zajął się wyszukiwaniem Albańczyków, znajdujących się na terytorium Grecji i ich szkoleniem wywiadowczym. Według zeznań Ganiego Malushiego po raz pierwszym Matjani przedostał się na terytorium Albanii w 1949, dowodząc czteroosobową grupą (Hasan Ahmeti, Fetah Gjika, Gani Malushi)[5]. Grupa przebywała na terytorium Albanii ponad dwa miesiące, ale nie udało się jej wywołać powstania zbrojnego i opuściła kraj. W 1951 Matjani został wyznaczony na dowódcę grupy, która miała przekroczyć granicę grecko-albańską i podjąć działania dywersyjne[6]. Pod koniec kwietnia 1952 sześcioosobowa grupa dowodzona przez Matjaniego dotarła do greckiej Kastorii, a następnie z pomocą greckich oficerów do granicy z Albanią[6]. Kolejnych 14 misji, w których uczestniczył Matjani nie przyniosło sukcesów, ale pozwoliło opracować mapę rozmieszczenia posterunków policyjnych i wojskowych na terytorium Albanii. Matjani pozostawił po sobie serię raportów, w których przedstawiał dramatyczną sytuację ekonomiczną kraju, a także listę osób, na które można było liczyć w przypadku przeprowadzania kolejnych akcji dywersyjnych[7].
Po raz ostatni grupa Matjaniego została zrzucona 1 maja 1953 na spadochronach w rejonie Mat. Dzięki pomocy wywiadu sowieckiego i przechwyceniu meldunków radiowych przesyłanych przez oddział udało się go zlokalizować i zorganizować zasadzkę[7]. W czasie walki z oddziałem Sigurimi zginął radiooperator, a pozostała piątka została ujęta.
Proces i śmierć[edytuj | edytuj kod]
W kwietniu 1954 członkowie grupy stanęli przed Sądem Okręgowym w Tiranie. Obradom procesu pokazowego przewodniczył Shuaip Panariti. Przebieg procesu został utrwalony w filmie dokumentalnym E kaluara nuk kthehet (Przeszłość nie wróci), w reżyserii Endri Keko. 12 kwietnia 1954 oskarżeni zostali skazani na karę śmierci za szpiegostwo. Matjani, jako jedyny z tej grupy został stracony przez powieszenie. Publiczna egzekucja odbyła się na stadionie w Lushnji[6].
Pamięć[edytuj | edytuj kod]
W 1992 Matjani został uhonorowany pośmiertnie orderem Męczennika Demokracji (Martir i Demokracisë) przez prezydenta Salego Berishę[2].
Był żonaty (żona Fatime), miał syna Xhavita (ur. 1936)[3]. Fatime Matjani spędziła dziesięć lat w więzieniu, a następnie została internowana w miejscowości Savër e Gjaze[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Pilo Shanto: Si na propozoi Hamit Matjani të bashkëpunonte me sigurimin e shtetit [online], bulevardionline.com [dostęp 2022-05-12] (alb.).
- ↑ a b c d Hamit Matjani, Legjenda E Agjentit Shqiptar, Viktimë E Tradhëtisë Së Kim Filbit [online], ballikombetar.info [dostęp 2018-01-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-08] (alb.).
- ↑ a b c d e Hamit Matjani [online], radiandradi.com [dostęp 2020-03-21] (alb.).
- ↑ a b Azem Qazimi: Fjalor Enciklopedik i Viktimave te Terrorit Komunist, vol.5.. Tirana: 2016, s. 244-245. ISBN 978-9928-168-01-6. (alb.).
- ↑ Fourth session of Tirana trial opens [online], cia.gov [dostęp 2021-03-30] (ang.).
- ↑ a b c Owen Pearson: Albania in the Twentieth Century, A History: Volume III. New York: I.B. Tauris, 2006, s. 432-445. ISBN 978-1-84511-105-2.
- ↑ a b Curtis Peebles: Twilight Warriors: Covert Air Operations Against the USSR. Naval Institute Press, 2013. ISBN 978-1-61251-362-1.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tanush Kaso: Hamit Matjani midis legjendës dhe të vërtetës: qëndresa e armatosur kundër komunizmit. Tirana: Shtypshkronja „Enriko Kuça”, 2008.
- Owen Pearson: Albania in the Twentieth Century, A History: Volume III. New York: I.B. Tauris, 2006, s. 432-445. ISBN 978-1-84511-105-2.
- Hamit Matjani. kujto.al, 2023-10-13. [dostęp 2023-10-13]. (alb.).