Henrik Gabriel Porthan
 Henrik Gabriel Porthan (1799) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
historyk |
| Odznaczenia | |
_-_Knight_BAR.png){kind=small}
| |
Henrik Gabriel Porthan (ur. 8 listopada 1739 w Viitasaari, zm. 16 marca 1804 w Åbo) – fiński historyk, badacz literatury ludowej, redaktor naczelny Tidningar utgifne af et sälskap I Åbo – pierwszej fińskiej gazety. Nazywany „ojcem fińskiej historii”.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Henrik Gabriel Porthan urodził się 8 listopada 1739 roku w Viitasaari w rodzinie pastora Sigfrida Porthana i jego żony Christiny Juslenius[1]. Matka pochodziła ze znanej rodziny akademickiej – jej ojcem był Gabriel Juslenius (1666–1724), profesor teologii Królewskiej Akademii w Turku (fi. Turun akatemia), a wujem Daniel Juslenius (1676–1752), profesor języków starożytnych na Królewskiej Akademii i biskup Kościoła Szwecji w Porvoo i Skarze[1].
Z uwagi na chorobę psychiczną ojca, Henrik Gabriel wychowywał się w domu wuja pastora Gustawa Jusleniusa w Kronoby w Ostrobotni[2]. Jego starszy brat Sigfrid został zabrany przez wuja w Turku, a rodzinnym domu pozostała matka z dwoma siostrami[1].
W wieku 15 lat Porthan wstąpił do Królewskiej Akademii w Turku, gdzie studiował przede wszystkim grekę i hebrajski u Carla Abrahama Clewberga (1712–1765)[2]. Pod kierunkiem Jakoba Haartmana (1717–1788) napisał dwie rozprawy Revelationi quid debeat philosophia nostra (tłum. „Co nasza filozofia zawdzięcza objawieniu”, część 1. w 1758 roku i część 2. w 1762 roku)[1]. W duchu Leibniza bronił tezy, że istnienie Boga można udowodnić rozumowaniem[1].
Po ukończeniu studiów magisterskich szybko został docentem języków klasycznych, a wkrótce także kierownikiem Biblioteki Akademii (1772–1777), znacznie powiększając jej zbiory o druki szwedzkie i fińskie[1]. W 25-tomowym dziele Historia bibliothecae regiae Academiae Aboensis (1772–1795) opisał historię zbiorów bibliotecznych[1]. Wynagrodzenie bibliotekarza było bardzo niskie i Porthan musiał dorabiać jako nauczyciel[2].
W 1777 roku został profesorem języków klasycznych i literatury antycznej[3]. Był zwolennikiem ideologii oświecenia i w 1777 roku założył humanistyczne stowarzyszenie Aurora[3]. Chociaż działalność Aurory nie trwała długo, to publikacja towarzystwa redagowana przez Porthana Tidningar utgifne af et sälskap I Åbo (tłum. „Wiadomości publikowane przez społeczeństwo w Turku”), później Åbo Tidningar, była pierwszą gazetą w Finlandii[1] (wydawana w latach 1771–1778 i 1782–1785[3]).
Porthan prowadził wykłady z filozofii, edukacji, teologii, archeologii klasycznej, historii, językoznawstwa i estetyki[1]. Jego podstawową ideą nauczania było wpajanie studentom krytycznego nastawienia[2]. Wiele uwagi poświęcał literaturze i zajął się badaniem poezji fińskiej na podstawie zbiorów poezji i słownictwa Cristfrieda Ganandera (1741–1790)[1]. Wyniki swojej pracy przedstawił w dziele De poësi Fennica (tłum. „O poezji fińskiej”), które zostało opublikowane w dwóch tomach (część 1. między 1766 a 1768 rokiem, część 2. w 1778 roku)[1]. Porthan był zwolennikiem dominującej wówczas teorii, języki fiński i hebrajski są ze sobą powiązane, i zwrócił uwagę na orientalne cechy ludowej poezji fińskiej[1]. Jego podejście zmieniło się pod wypływem postępu w badaniach językoznawczych, podkreślających wyjątkowość ludów ugrofińskich i brak ich powiązań z Hebrajczykami czy Scytami[1]. W kolejnej części swojego opracowania docenił wartość poezji ludowej i jako pierwszy zauważył, że badania mogą zredukować liczbę wariantów wiersza do „normalnej wersji”[1].
W 1779 roku wyjechał w podróż studialną do Getyngi, gdzie na tamtejszym uniwersytecie spotkał się z niemieckim historykiem Augustem Ludwigiem von Schlözerem (1735–1809), którego dzieło Allgemeine nordische Geschichte przestudiował dwa lata wcześniej[1]. W Getyndze słuchał również wykładów orientalisty Johanna Davida Michaelisa (1717–1791)[1]. Dla pisma Schlözera „Briefwechsel” napisał artykuł Die neuesten Nachrichten von Finnland, dem europäischen Kanada[1].
Prawdopodobnie największy wpływ na Porthana wywarło klasyfikowanie przez Schlözera relacji językowych między ludami północnej Europy i Azji z precyzją charakterystyczną dla nauk przyrodniczych[1]. Porthan całkowicie porzucił swoje próby łączenia Finów z Hebrajczykami, Scytami, Grekami czy innymi starożytnymi ludami i zainteresował się znaczeniem badań językowych dla historii wczesnego osadnictwa[1]. Poświęcił się głównie badaniom historycznym a jego celem było opracowanie ogólnej historii Finlandii[1]. W trakcie badań archiwalnych podczas wizyty w Szwecji w 1782 roku wpadł na pomysł skomentowania i opublikowania dzieła Chronicon episcoporum finlandensium Paulusa Juustena (1516/1520–1575). Swój komentarz oparł m.in. na listach papieskich dotyczących Finlandii[1]. Całość została wydana jako M. Pauli Justen, episc. Quondam Ab. Chronicon espiscoporum Finlandensium annotationibus et sylloge monumentorum illustratum[1]. Praca ma monstrualny charakter – składa się z komentarzy, komentarzy do komentarzy, notatek i uwag do notatek[2].
Porthan uparcie walczył z uprzedzeniami i uogólnieniami[2]. W 1785 roku wydał rozprawę doktorską De praejudiciis amovendis, a w 1792 roku dzieło o sceptycyzmie historycznym De scepticismo historica, które może być uznane za pierwszą pracę w Finlandii dotyczącą metodologii historii[1].
W 1789 i w 1795 roku napisał kolejno dwie rozprawy na temat znaczenia języka w badaniach historycznych, wskazując, że język fiński to mieszanka słów zapożyczonych ze wschodu i z zachodu[1]. Jego celem stało się opracowanie obszernego słownika dialektów i etymologii języka fińskiego[1].
Oprócz badań historycznych Porthan interesował się także geografią[1]. W 7. edycji „geografii Tunelda” – dzieła szwedzkiego geografa Erika Tunelda (1709–1788) – ukazał się opis geograficzny Finlandii pióra Porthana[1].
Porthan nigdy się nie ożenił[1]. Zmarł 16 marca 1804 roku w Åbo[1].
Dzieła[edytuj | edytuj kod]
Prace podane za Suomen kansallisbiografia[1]:
- 1758 – Revelationi quid debeat philosophia nostra (Tom 1)
- 1762 – Revelationi quid debeat philosophia nostra (Tom 2)
- 1766/1768 – De poësi Fennica (Tom 1)
- 1772–1787 – Dissertatio historiam Bibliothecae Regiae Academiae Aboënsis exponens (25 tomów)
- 1778 – De poësi Fennica (Tom 2)
- 1785 – De praejudiciis amovendis
- 1786–1789 – De Bircarlis
- 1788 – De antiqua gente Qvenorum
- 1792 – De scepticismo historica
- 1784–1800 – Magistri Pauli Juusten, episcopi quondam Aboensis Chronicon episcoporum Finlandensium, annotationibus et sylloge monumentorum illustratum (56 tomów)
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- 1802 – Order Gwiazdy Polarnej[1]
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Prace Porthana zainicjowały badania nad językiem, literaturą i historią Finlandii, co przyczyniło się do odrodzenia kultury fińskiej w XIX wieku[3]. W 1799 roku Stowarzyszenie Studentów Borealnych Nation wybiło medal na jego cześć z jego portretem i napisem Studiorum Morumque Moderatori Pietas Nationis Borealis MDCCLXXIC, a sam Porthan otrzymał jego jedyny egzemplarz wykonany w złocie[1].
Nazywano go „ojcem fińskiej historii”[1][2]. W 1864 roku wystawiono mu pomnik w Turku, który został wykonany przez szwedzkiego rzeźbiarza Carla Eneasa Sjöstranda (1828–1906)[1].
Wzniesiony w 1957 roku nowy, modernistyczny gmach uniwersytetu helsińskiego nazwano na cześć Porthana – „Porthania”[4].
Na cześć Porthana nazwano jedną z planetoid z pasa głównego asteroid odkrytą w 1943 roku – (2333) Porthan[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah Tarkiainen 2012 ↓.
- ↑ a b c d e f g Tarkiainen 1995–1997 ↓, s. 415.
- ↑ a b c d Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ University of Helsinki: Porthania, Yliopistonkatu 3. [w:] tilavaraus.helsinki.fi [on-line]. [dostęp 2021-01-04]. (ang.).
- ↑ Porthan w bazie Minor Planet Center (ang.)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Porthan Henrik Gabriel, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-01-04].
- Kari Tarkiainen: Porthan, Henrik Gabriel (1739–1804). W: Suomen kansallisbiografia. 2012–01-24. (fiń.).
- Kari Tarkiainen: Henrik Gabriel Porthan. W: Svenskt biografiskt lexikon. T. 29. 1995–1997. (szw.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Henrik Gabriel Porthan. [w:] 375humanistia.helsinki.fi [on-line]. [dostęp 2021-01-04]. (ang.).
- Uppslagsverket Finland: Porthan, Henrik. [w:] www.uppslagsverket.fi [on-line]. [dostęp 2021-01-04]. (szw.).