Ján Ondruš
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
7 listopada 2000 |
| Narodowość |
słowacka |
| Język |
słowacki |
| Dziedzina sztuki |
Ján Ondruš, ps. Ján Bábik (ur. 11 marca 1932 w Novej Vésce, zm. 7 listopada 2000 w Stupavie) – słowacki poeta. Jeden z najważniejszych poetów słowackich XX wieku[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Ján Ondruš skończył szkołę średnią w Nitrze, po czym rozpoczął studia w Pradze, których ze względów zdrowotnych nie ukończył. Pracował jako urzędnik w kopalni węgla, później był bibliotekarzem i pracownikiem Teatru J. G. Tajovskiego w Bańskiej Bystrzycy. Ze względu na pogarszający się stan zdrowia, od 1961 roku utrzymywał się z renty inwalidzkiej[1]. W latach 70. stał się persona non grata w komunistycznej Czechosłowacji. Ten status przypieczętowała desperacka prośba o możliwość opuszczenia kraju, którą Ondruš pisemnie wystosował do prezydenta Gustava Husáka. W czasach inwigilacji i prześladowań, list musiał być odebrany albo jako element działalności wywrotowej, albo jako przejaw szaleństwa. W latach 80. Ondruš został umieszczony w domu opieki. Choć w opinii poety było to kolejne poniżenie i ograniczenie wolności, którego doświadczył ze strony władz, dla jego bliskich było to mniejsze zło, niż polityczne prześladowania, które groziły Ondrušowi[2].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Ondruš jest najważniejszym przedstawicielem zawiązanej w 1957 roku grupy tzw. „konkretystów”, którzy w opozycji do obowiązującego wtedy socrealizmu postawili na konkret, sensualność i eksperymenty językowe[3]. Zadebiutował w 1956 roku dziesięcioma wierszami, które ukazały się w „Mladej tvorbie”[1]. Jego pierwszy tomik poezji, Vajíčko (1958), odrzuciła cenzura[1]; wydawnictwo Mladé letá odesłało rękopis do autora bez podania przyczyn odrzucenia. Po latach redaktor wydawnictwa Milan Ferko stwierdził, że wynikało to z rzekomego eksperymentalnego charakteru wierszy, który nie przystawał do profilu wydawnictwa. Jednak wydawnictwo opublikowało w tym samym okresie zbiór Dotyky Miroslava Válka o wyraźnie eksperymentalnym charakterze, szczególnie w porównaniu do przejrzystej, konkretnej poezji Ondruša. W rezultacie, choć Ondruš był wiodącą postacią grupy tzw. trnawskich poetów, wydał swój pierwszy tomik jako ostatni w tym kręgu literackim[2].
Tomik Šialený mesiac ukazał się siedem lat po próbie wydania Vajíčka. W zbiorze widać charakterystyczny styl Ondruša: „zwichnięty” język oraz powracające motywy rozdwojenia i przeciwieństw, za które był później politycznie prześladowany. Dziś tomik jest interpretowany jako obraz wewnętrznego dramatu człowieka uwięzionego w rzeczywistości pełnej sprzeczności i jednocześnie próbą ich przezwyciężenia[4]. Gdy w latach 70. Ondruš stał się niemile widziany przez komunistyczne władze, jego tomik Mužské korenie (1972) został przemilczany przez krytykę[2].
Choć Ondruš przede wszystkim tworzył poezję, przełożył także z serbskiego wiersze Vasko Popy, które ukazały się w 1966 roku pod tytułem Večne neviditeľná. Napisał także jedną książkę dla dzieci, Kreslím koňo koňaté (nieopublikowana). W 1965 roku Ondruš został uhonorowany nagrodą Ivana Kraski[1]. Był trzykrotnie (1994, 1999 i 2000) nominowany przez prezesa słowackiego PEN Clubu do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury[5].
Wiersze Ondruša zostały przełożone na niemiecki, serbski, bułgarski, węgierski, słoweński i hiszpański[1]. Na polski tłumaczyli je m.in. Włodzimierz Kaniewski, Franciszek Nastulczyk, Andrzej Piotrowicz oraz Jerzy Pleśniarowicz. Wybrane wiersze ukazały się również w magazynie „Elewator” w przekładzie Zbigniewa Macheja, który poświęcił poecie także poemat „Kwestionariusz Ondrušowski” oraz esej[3]. W 2021 ukazał się po polsku tom poezji Przełykanie włosa Ondruša w przekładzie tego samego tłumacza[6].
Dzieła[edytuj | edytuj kod]
- Vajíčko (1956; data publikacji: 1984)
- Šialený mesiac (1956)
- Posunok s kvetom (1968)
- V stave žlče (1968)
- Kľak (1970)
- Mužské korenie (1972)
- Pamäť (1982) – wybór
- Prehĺtanie vlasu (1996) – zbiór wcześniejszych, poprawionych wierszy[4]
- Ovca vo vlčej koži (1997)
- Básnické dielo (2011) – dzieła zebrane
Źródło[1].
Publikacja o Ondrušu[edytuj | edytuj kod]
- Zoltán Rédey: Ján Ondruš. Bratislava: Kalligram, 2003. ISBN 80-7149-603-0.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Ján Ondruš – Slovenskí spisovatelia [online], Literárne informačné centrum [dostęp 2019-04-19] (słow.).
- ↑ a b c Daniel Hevier, Prípad Ondruš, „.týždeň”, 28 marca 2010 [dostęp 2019-04-20] (słow.).
- ↑ a b Poezja, „Elewator”, 18 (4), 2016, s. 91–110, ISSN 2299-5692 (pol.).
- ↑ a b Ján Ondruš, Šialený mesiac, wyd. edícia rewind, Košice: Európsky dom poézie Košice, 2013, ISBN 978-80-971048-3-2 (słow.).
- ↑ Ján Ondruš – knihy zadarmo na stiahnutie [online], zlatyfond.sme.sk [dostęp 2019-04-20].
- ↑ Jan Ondruš, Przeyłaknie włosa, biuroliterackie.pl (dostęp: 11 października 2021).