Kolonia amerykańska (Katowice)
 nr rej. :A/1348/87 z 23 czerwca 1987 roku[1] A/513/2019 z 4 marca 2019 roku[1] | |
 Fragment kolonii od strony północnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Dzielnica | |
| Data budowy |
1927–1928 |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°13′01,74″N 19°03′43,20″E/50,217150 19,062000
| |
Kolonia amerykańska w Katowicach-Giszowcu – zespół sześciu zabytkowych wilii w Katowicach, w dzielnicy Giszowiec, przy ulicy Górniczego Stanu 2-12 powstałych w latach 1927–1928 dla amerykańskich rodzin dyrekcji dawnej spółki Silesian-American Corporation. Po II wojnie światowej w willach zamieszkały rodziny górników z kopalni Wieczorek oraz Staszic.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Powstanie kolonii amerykańskiej poprzedziło przyłączenie części Górnego Śląska w Katowic w 1922 roku, a wraz z tym podziałem zakładów spółki Georg von Giesches Erben (pol. Spadkobiercy Jerzego von Giesche), gdyż część zakładów znalazła się po stronie polskiej, a część po niemieckiej. Dla zakładów położonych po polskiej stronie założono spółkę Giesche S.A. Działalność inwestycyjna spółki doprowadziła do pogorszenia sytuacji finansowej spółki i w związku z tym w 1926 roku zawarto porozumienie z firmami amerykańskimi – Anaconad Cooper Mining Co. oraz Averell Harrimann. W ramach porozumienia powstała spółka Silesian-American Corporation (SACO), w której 51% akcji należało do Amerykanów, a pozostałe do koncernu spadkobierców Gieschego[2][3][4].
W tym samym roku zmienił się też dyrektor spółki Giesche S.A. Został nim Amerykanin – George Sage Brooks, a pierwszym zastępcą Frederic Paul Gaehke. W związku ze zmianami kadrowymi postanowiono o przeprowadzce całych rodzin. Spółka dla nowych dyrektorów wybudowała w latach 1927–1928 kolonię sześciu domów typu angielskiego, a w sąsiedzie willi nr 6 (obecnie ulica Górniczego Stanu 6) w 1935 roku powstał parterowy budynek świetlicy dla dzieci[5][3][4].
Przy kolonii urządzono pole golfowe, posiadające dziewięć dołków. W północnej stronie znajdował się parterowy dom klubowy. Dnia 1 kwietnia 1931 roku powołano do życia Golf-Klub im. Kazimierza Pułaskiego, a z pola golfowego prócz amerykanów korzystali polscy inżynierowie. Po II wojnie światowej pole golfowe zlikwidowano[6][7].
Amerykanie zamieszkiwali kolonię do wybuchu II wojny światowej[3]. Po II wojnie światowej majątek został znacjonalizowany, a w kolonii zamieszkali robotnicy kopalni Staszic i Wieczorek[8].
Architektura i otoczenie[edytuj | edytuj kod]
Kolonia amerykańska składa się z sześciu willi typu angielskiego o zróżnicowanej architekturze, otoczonych parkiem i ogrodzonych parkanem[5]. W willach pierwotnie znajdowały się obszerne hole, salony z kominkami i po kilka sypialni[4]. Kolonia ta od początku miała dostęp do energii elektrycznej, wodociągu i kanalizacji. Znajduje się ona na obrzeżu Giszowca, przy ulicy Górniczego Stanu 2, 4, 6, 8, 10 i 12, w pobliżu wieży wodnej[3][9].
W kolonii mieszkają obecnie osoby prywatne[8], a właścicielami budynków oraz ich zarządcą, z wyjątkiem willi numer 8, jest Administracja Staszic Śląsko-Dąbrowskiej Spółki Mieszkaniowej[10]. Cały układ urbanistyczny kolonii został dnia 23 czerwca 1987 roku wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/1348/87, a także 4 marca 2019 roku pod numerem A/513/2019[1].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Ul. Górniczego Stanu 2 -
Ul. Górniczego Stanu 4 -
Ul. Górniczego Stanu 6 -
Ul. Górniczego Stanu 8 -
Ul. Górniczego Stanu 10 -
Ul. Górniczego Stanu 12
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2020-11-20].
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 74.
- ↑ a b c d Kolonia amerykańska. www.giszowiec.info. [dostęp 2020-08-09]. (pol.).
- ↑ a b c 150 lat Katowic. Leśni bandyci i amerykańska kolonia. katowice.wyborcza.pl, 2015-11-13. [dostęp 2020-08-09]. (pol.).
- ↑ a b Tofilska 2016 ↓, s. 75-76.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 105-107.
- ↑ Dawne pole golfowe. www.giszowiec.info. [dostęp 2020-08-09]. (pol.).
- ↑ a b Kolonia amerykańska się sypie. "Pozwólcie nam zadbać o domy. katowice.wyborcza.pl, 2014-04-27. [dostęp 2020-08-09]. (pol.).
- ↑ Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1: Górny Śląsk, Łódź 2022, s. 76.
- ↑ Śląsko-Dąbrowska Spółka Mieszkaniowa. Administracja Staszic. www.sdsm.pl. [dostęp 2020-08-09]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Joanna Tofilska, Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3.
