Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec
 Ciąg pieszy pomiędzy placem Pod Lipami a ulicą Batalionów Chłopskich; w tym rejonie stał budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Architekt | |
| Inwestor | |
| Ukończenie budowy |
1910–1912 |
| Zniszczono |
lata 70. XX wieku |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°13′19,8″N 19°03′52,1″E/50,222167 19,064472
| |
Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec – gmach urzędu obszaru dworskiego Giszowiec w Katowicach, na terenie dzielnicy Giszowiec, przy placu Pod Lipami, powstały wraz z budową osiedla patronackiego Giszowiec[1]. Kształt budynku został wymyślony przez Antona Uthemanna[2], a zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów[3]. Do 1924 roku w budynku mieścił się urząd obszaru dworskiego Giszowiec, a po II wojnie światowej komisariat milicji i ORMO. W latach 70. XX wieku budynek został wyburzony[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Budynek powstał w ramach budowy osiedla patronackiego Giszowiec[1], z inicjatywy ówczesnego dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches Erben – Antona Uthemanna. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga koło Berlina[3]. Powstał on w porównaniu z resztą osiedla późno, gdyż pomiędzy 1910 a 1912 rokiem[5]. W budynku na parterze obsługiwali urzędnicy różnych wydziałów administracji obszaru dworskiego. Zlokalizowano tu też urząd stanu cywilnego[5] Na piętrze mieściły się mieszkania, z których z jednego często korzystał Anton Uthemann[4].
Po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski (w tym Giszowca), w czerwcu 1922 roku władze spółki Giesche zgodziły się tymczasowo wynająć mieszkania w budynku komisarzowi Policji Województwa Śląskiego[6]. Budynek do 1924 roku dalej stanowił siedzibę urzędu obszaru dworskiego[5]. W 1924 roku obszary dworskie na terenie Górnego Śląska w Polsce zostały zlikwidowane, a Giszowiec włączono wówczas do gminy Janów[5]. Budynek zaś pozostał własnością spółki Giesche[5].
W związku z polonizacją życia publicznego, mieszkańcy w rezolucji Towarzystwa Czytelni Ludowych z 6 marca 1923 roku domagali się usunięcia popiersia Ottona von Bismarcka z elewacji gmachu. W późniejszym czasie nieznany sprawca odrąbał pomnikowi głowę i w 1933 roku na pomniku osadzono nową – Jana III Sobieskiego, celem uczczenia 250. rocznicy bitwy pod Wiedniem[7].
Po zajęciu przez III Rzeszę Giszowca, w październiku 1939 roku zorganizowano filię posterunku niemieckiej policji (Schutzpolizei)[8], natomiast przy wkroczeniu w styczniu 1945 roku na teren osiedla Armii Czerwonej przystąpiono do formowania nowej władzy. 27 stycznia tego roku mieszkańcy w opuszczonym budynku policji utworzyli tymczasowy komitet porządkowy[9]. Po 1945 roku ulokowano w budynku posterunek milicji oraz ORMO[5].
W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni Staszic, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzanie osiedla Giszowiec. Likwidacji groziło całe osiedle, dlatego też rozpoczęto działania celem jej uratowania. Przetrwała jedynie jedna trzecia części zabytkowej zabudowy. Budynek urzędu został wyburzony w latach 70. XX wieku[4].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Kształt architektoniczny gmachu urzędu dworskiego Giszowiec, jak i znajdujący się na nim pomnik został wymyślony przez Antona Uthemanna, a został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów[2]. Budynek urzędu dworskiego zlokalizowany był przy obecnym placu Pod Lipami, pomiędzy budynkiem konsumu a leśniczówką. Powstał na planie sześciokątu i był jednym z dwóch nieotynkowanych obiektów na terenie powstałego wówczas osiedla Giszowiec. Drugim była wieża wodna[10]. Ściany te z biegiem czasu pokryły się roślinnością[4].
Gmach posiadał trzy kondygnacje, podpiwniczenie oraz poddasze. Dach budynku był wielospadowy, z lukarnami. Wejście do urzędu było ujęte w pilastry, a nad nim górował kartusz z herbem rodziny Giesche. Okna z drewnianymi okiennicami posiadały kształt prostokąta. W północnej ścianie, na parterze i piętrze były one półokrągłe[4].
W narożniku budynku umieszczono pomnik Ottona von Bismarcka[11], wystylizowanego na średniowiecznego rycerza Rolanda[2]. Figura ta, w późniejszym czasie przerobiona na Jana III Sobieskiego, około 1938 roku została rozebrana[4][12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Tofilska 2016 ↓, s. 30.
- ↑ a b c Tofilska 2016 ↓, s. 51.
- ↑ a b Tofilska 2016 ↓, s. 28.
- ↑ a b c d e f Grzegorek, Bulsa i Witaszczyk 2016 ↓, s. 32.
- ↑ a b c d e f Grzegorek, Bulsa i Witaszczyk 2016 ↓, s. 33.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 67.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 70.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 113.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 126.
- ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 50.
- ↑ Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1: Górny Śląsk, Łódź 2022, s. 76.
- ↑ Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1: Górny Śląsk, Łódź 2022, s. 76.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Grzegorz Grzegorek, Michał Bulsa, Beata Witaszczyk, Domy i gmachy Katowic. Tom II, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2016, ISBN 978-83-63780-16-6 (pol.).
- Joanna Tofilska, Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3 (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Przedwojenne zdjęcie przedstawiające budynek urzędu dworskiego Giszowiec. fotopolska.eu. (pol.).
