Kukielnik zielony

Kukielnik zielony
	Carpococcyx viridis
	Salvadori, 1879
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	kukułkowe
Rodzina	kukułkowate
Podrodzina	kukale
Plemię	Couini
Rodzaj	Carpococcyx
Gatunek	kukielnik zielony
Synonimy
	Carpococcyx radiceus viridis Salvadori, 1879;
	Carpococcyx radiceus viridis Salvadori, 1879;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; krytycznie zagrożony
	Systematyka w Wikispecies

Kukielnik zielony^[4] (Carpococcyx viridis) – gatunek dużego ptaka z rodziny kukułkowatych (Cuculidae), podrodziny kukali. Występuje endemicznie na południowo-zachodniej Sumatrze. Słabo poznany.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy gatunek opisał Tommaso Salvadori w 1879; odkryty został rok wcześniej^[5]. Salvadori przydzielił mu nazwę gatunkową Carpococcyx viridis, akceptowaną obecnie przez IOC^[6]. Holotyp pochodził z Singgalang. Niektórzy autorzy traktują ten gatunek jako konspecyficzny z kukielnikiem wielkim (C. renauldi), jednak wykazuje wobec niego widoczne różnice w upierzeniu (u ptaków w dowolnym wieku), a także jest wyraźnie mniejszy^[7] (o około 20%). Rozpoznany jako osobny gatunek w 1995^[5]. Gatunek monotypowy^[6]^[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała około 55 cm^[7]^[8]^[9]; z tego 38,3–24,8 mm przypada na dziób, zaś 239–285 mm na ogon. Skrzydło u dorosłego (zbadano 4 osobniki) mierzy 181–225 mm, a skok 64,8–69,6 mm. Dla osobników młodocianych wymiary prezentują się następująco (dla dwóch osobników): skrzydło 191/194 mm, dziób 31,6/39,5 mm, ogon 210/250 mm, skok 26,5/28,9 mm^[9].

Ogólnie duży ptak z zaokrąglonymi skrzydłami i ogonem; nogi wraz z dziobem długie i mocne. U dorosłego osobnika czarna barwa czoła przechodzi na wierzchu głowy w zielonoczarną, następnie – z tyłu głowy, na karku i na szyi – w zieloną (jest to zieleń butelkowa). Górna część grzbietu przybiera kolor matowozielony. Niższa część grzbietu i kuper kasztanowe, pokryte szarobrązowymi paskami. Wokół oka można dostrzec nagą skórę, z przodu i u góry zieloną, z tyłu jasnoliliową, zaś od strony policzka jasne indygo. Lotki I rzędu czarne o zielonym połysku, zależnie od kąta patrzenia także z kobaltową opalizacją. Lotki II rzędu i pokrywy skrzydłowe czarne z opalizacją o barwie ciemnej zieleni. Od brody do obszaru pod okiem ciągnie się matowoczarny obszar. Gardło i górna część piersi jasnoszare, matowe. Pozostała część spodu ciała płowocynamonowa na bokach ciała, rdzawa i szarobrązowo prążkowana na piersi; boki i brzuch pokrywają paski jasnobrązowe. Ogon stopniowany; sterówki połyskliwe, oleistozielone; zależnie od kąta patrzenia również szaroczarne^[9]. Tęczówka krwistoczerwona do brązowoczerwonej, dziób jasnozielony (niebieski u nasady), stopy szarawe po szarozielone^[9].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Endemit Sumatry. Występuje w jej południowo-zachodniej części na stokach gór Barisan^[7]. Środowiskiem życia kukielnika zielonego są pagórki pokryte lasami. Stwierdzany na wysokości 300–1400 m n.p.m. Z 1997 pochodzi doniesienie o obserwacji w dziewiczym lesie wiecznie zielonym z obecnością pandanów, rotangów i innych arekowców oraz paproci^[9]. We wszystkich znanych miejscach występowania podszyt zdaje się być gęsty^[8].

Zachowanie[edytuj | edytuj kod]

C. viridis prowadzi naziemny tryb życia^[7]^[9]. Odzywa się ostrym, wrzaskliwym waa-aaaa, waa-aa-aa. Pożywienie stanowią owady^[9]. Jeden schwytany osobnik, żyjący półdziko, jadł także gady i małe ssaki^[8]. Osobnika młodego obserwowano we wrześniu, poza tym brak danych dotyczących lęgów^[9].

Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

IUCN uznaje kukielnika zielonego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered) nieprzerwanie od 2000 roku, kiedy to po raz pierwszy został sklasyfikowany w obecnym, monotypowym ujęciu systematycznym. Całkowita populacja szacowana na 70–400 osobników. Trend liczebności oceniany przez BirdLife International jako spadkowy^[8].

Zagrożeniem dla gatunku jest wycinka lasów. Około 66,(6)–80% lasów nizinnych oraz przynajmniej jedna trzecia lasów górskich na Sumatrze została już wycięta. W siedlisku typowym (Gunung Singgalang) las został całkowicie wycięty do wysokości 1800–1900 m n.p.m. już w 1917. Ze względu na naziemny tryb życia istnieje ryzyko złapania się ptaka we wnyki; z 2007 pochodzi informacja o przedstawicielu C. viridis złapanym niemal na pewno we wnyki zastawione na kury bankiwa (Gallus gallus)^[8].

Od 1916^[8] do 1997 ptaka nie zaobserwowano. W 1997 odnaleziono żywego osobnika w pułapce na ssaki zastawionej w Parku Narodowym Bukit Barisan Selata^[5]. Gatunek występuje w 7 obszarach uznanych za ostoje ptaków IBA^[8].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Carpococcyx viridis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ D. Lepage: Sumatran Ground-Cuckoo Carpococcyx viridis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2021-09-13]. (ang.).
↑ Carpococcyx viridis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Couini Bonaparte, 1854 (wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-30].
↑ ^a ^b ^c B. Zetra, A. Rafiastanto, W.M. Rombang & C.R. Trainor. Rediscovery of the Critically Endangered Sumatran Ground Cuckoo Carpococcyx viridis. „Forktail”. 18, s. 63–65, 2002.
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Turacos, bustards, cuckoos, mesites, sandgrouse. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-07-30]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Payne, R.: Sumatran Ground-cuckoo (Carpococcyx viridis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 1997. [zarchiwizowane z tego adresu (25 grudnia 2014)].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Species factsheet: Carpococcyx viridis. BirdLife International. [dostęp 2023-05-14].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Johannes Erritzøe, Clive F. Mann, Frederik Brammer, Richard A. Fuller: Cuckoos of the World. A&C Black, 2012, s. 206–207. ISBN 0-7136-6034-1.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia gatunku w ARKive. arkive.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-05)].
Zdjęcia i nagranie głosu. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Carpococcyx viridis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[avibase-2] D. Lepage: Sumatran Ground-Cuckoo Carpococcyx viridis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2021-09-13]. (ang.).

[iucn-3] Carpococcyx viridis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Couini Bonaparte, 1854 (wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-30].

[pdf-5] B. Zetra, A. Rafiastanto, W.M. Rombang & C.R. Trainor. Rediscovery of the Critically Endangered Sumatran Ground Cuckoo Carpococcyx viridis. „Forktail”. 18, s. 63–65, 2002.

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Turacos, bustards, cuckoos, mesites, sandgrouse. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-07-30]. (ang.).

[hbwa-7] Payne, R.: Sumatran Ground-cuckoo (Carpococcyx viridis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 1997. [zarchiwizowane z tego adresu (25 grudnia 2014)].

[birdlife-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Species factsheet: Carpococcyx viridis. BirdLife International. [dostęp 2023-05-14].

[cuck-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Johannes Erritzøe, Clive F. Mann, Frederik Brammer, Richard A. Fuller: Cuckoos of the World. A&C Black, 2012, s. 206–207. ISBN 0-7136-6034-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]