Kultura Maros

Kultura Maros (znana także jako kultura Periam-Pecica, kultura Periamus, kultura Maruszy) – kultura archeologiczna epoki brązu. Jej nazwa pochodzi od rzeki Marusza w zachodniej Rumunii i południowo-wschodnich Węgrzech.

Geneza

Geneza omawianej kultury wiąże się z pojawieniem się na obszarze Banatu, nad dolnym Temeszem, grupy ludności pochodzącej ze strefy anatolijsko-bałkańskiej, nazywanej grupą Pitvaros. Następnie na tereny te miała wkroczyć nowa grupa, również pochodzenia anatolijsko-bałkańskiego, a wymieszanie obu tych grup doprowadziło do wytworzenia się nowej jednostki kulturowej, nazywanej kulturą Maros.

Chronologia i obszar występowania

Kultura ta rozwijała się w czasie, w którym obszary leżące nad Cisą były objęte zasięgiem kultury Nagyrév. Istniała jednak dłużej od tej kultury: datujemy więc ją na lata około 2300–1700/1600 p.n.e. Początkowo obejmowała obszar Banatu nad dolnym Temeszem i tereny nad Cisą w pobliżu ujścia Maruszy, jednak pod wpływem naporu kultury Vatin doszło do przesunięć ludności w kierunku północnym, w górę Cisy, aż po ujście Kereszu, na obszary zajęte dawniej przez osadnictwo kultury Hatvan. Rozwinęła się tutaj grupa Szöreg. Inna część ludności przesunęła się ku północnemu zachodowi w stronę Dunaju. Nazywa się ją grupą Gerjen.

Gospodarka

Zajmowano się głównie uprawą ziemi, co poświadczają znajdowane na osadach ziarna pszenicy. Rozwinięta przy tym była także hodowla (znajdujemy kości bydła rogatego, świni i konia), a pewną rolę odgrywało również łowiectwo (kości jelenia) i rybactwo.

Osadnictwo i budownictwo

W odniesieniu do wczesnej fazy kultury Maros (grupa Pitvaros), nie ma żadnych danych na temat osiedli. Jednak w późniejszych fazach rozwoju wykształciły się osiedla tellowe, z których znana jest omawiana jednostka kulturowa. Dwa najbardziej znane telle to stanowiska z miejscowości Perjámos i Pécska.

• Tell w Pécska jest to wysokie na 3 metry, sztuczne owalne wzniesienie o rozmiarach 70 na 117 metrów. Tell położony jest na skraju terasy zalewowej Maruszy. Domy były tu budowane na planie kwadratu, a ich podłogi były wyklepane z gliny. Pomiędzy domami biegły uliczki.
• Tell w Perjámos to kopiec o warstwie kulturowej, pochodzącej z epoki brązu, o grubości 1,5 metra. Zalega ona na starszych, neolitycznych warstwach. Domy budowano tu na planie prostokąta, o rozmiarach 4–5 na 6–8 metrów. Stawiano je w konstrukcji słupowej, zaś podłogi były wyklepane z gliny i posiadały wgłębione palenisko pośrodku chaty. W otoczeniu domów znajdowały się jamy zasobowe. Najprawdopodobniej położenie chat było regularnie rozplanowane w rzędach.

Obrządek pogrzebowy

Cmentarzyska kultury Maros występują zazwyczaj w otoczeniu osiedli, znane są jednak również pojedyncze pochówki w obrębie osad. Występował na nich szkieletowy obrządek pogrzebowy. Zmarłych chowano w pozycji skurczonej, o różnej orientacji względem stron świata, wyposażonych w 2–4 naczynia oraz ozdoby brązowe i kościane. W niektórych z grobów występują także szczątki zwierząt, natomiast wśród pochówków męskich zdarzają się wyposażone w broń. Na cmentarzysku w miejscowości Mokrin odkryto pochówki ludzkie w pitosach. Jedyne groby ciałopalne pochodzą z obszaru pogranicza kultury Maros z kulturą Vatya i wiążą się zapewne z wpływami tej drugiej jednostki.

Inwentarz

Wśród wyrobów ceramicznych najbardziej charakterystyczne to dzbany i naczynia o baniastych brzuścach, wyodrębnionych szyjach i dwóch dużych uchach.

Rozwinięta była metalurgia, a jednym z jej ośrodków był tell w Pécska, gdzie znaleziono liczne formy odlewnicze. Spośród wyrobów brązowych można wymienić różne typy szpili, na przykład szpile cypryjskie, tutulusy, ozdobne blaszki, paciorki i wisiorki, a także toporki.

Znane są także wyroby kościane takie jak szpile, wisiorki, paciorki, szydła, motyki, krępulce z rzędu końskiego. Ponadto mamy także toporki kamienne oraz paciorki wykonane z muszli i paciorki fajansowe.

Zanik

Kultura Maros zaniknęła pod wpływem ekspansji ludności należącej do kręgu kultur mogiłowych w okresie brązu B1. Jedynie u ujścia Kereszu do Cisy, gdzie istniało niewielkie skupisko stanowisk, omawiana jednostka przetrwała dłużej.

Bibliografia

• Marek Gedl, Archeologia pierwotna i wczesnośredniowieczna, część III Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Europie, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1985.
• Stary i nowy świat (Od „rewolucji” neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego), pod red. Joachima Śliwy, Świat Książki, Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków 2005.
• Encyklopedia historyczna świata, tom I, Prehistoria, pod red. Janusza Krzysztofa Kozłowskiego, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
• Jan Machnik, Kultury z przełomu eneolitu i epoki brązu w strefie karpackiej, Zakład narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1987.