Marie-Jeanne L’Héritier de Villandon

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Marie Jeanne L’Héritier de Villandon
Mademoiselle L’H***
Rycina przedstawiająca popiersie pisarki wpisane w medalion, poniżej którego są kartusze z francuskim tekstem.
Portret pisarki autorstwa Étienne-Jehandiera Desrochers, ok. 1697
Data i miejsce urodzenia

12 listopada 1664
Paryż

Data i miejsce śmierci

24 lutego 1734
Paryż

Narodowość

francuska

Język

francuski

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

barok

Multimedia w Wikimedia Commons

Marie-Jeanne L’Héritier de Villandon lub Lhéritier de Villandon (ur. 12 listopada 1664 w Paryżu, zm. 24 lutego 1734 tamże) – francuska pisarka z nurtu préciosité, autorka wierszy, nowel i baśni, tłumaczka Owidiusza.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Marie-Jeanne L’Héritier de Villandon urodziła się w 1664 jako potomkini starego szlacheckiego rodu z Normandii. Jej ojcem był Nicolas L’Héritier de Nouvellon de Villandon, erudyta i nadworny historiograf Ludwika XIV. Ze strony matki, Françoise Le Clerc, była spokrewniona z pisarzem Charles'em Perraultem, który był najprawdopodobniej kuzynem samej Marie-Jeanne L’Héritier lub jej matki[1]. Brat Marie-Jeanne był uzdolnionym matematykiem, a siostra, znana jako panna de Nouvellon, pisała wiersze[2].

L’Héritier nigdy nie wyszła za mąż. Słynęła ze swojego wykształcenia[3] i obracała się w środowisku salonowym. Żyła dosyć skromnie, utrzymując się dzięki takim patronkom jak księżna Burgundii czy Marie d'Orléans-Longueville, księżna de Nemours[4]. Po śmierci tej ostatniej, w 1728, kanclerz Germain Louis Chauvelin przyznał pisarce niedużą pensję w wysokości 400 liwrów rocznie[5][6].

Zgodnie z ówczesną modą na porównywanie pisarek współczesnych do starożytnych, w środowisku salonowym L’Héritier bywała nazywana Telesillą – od imienia jednej z najsłynniejszych poetek greckich, która żyła w Argos w VI wieku p.n.e.[1][3][7]. L’Héritier utrzymywała bliskie kontakty z wieloma postaciami ze świata nauki i literatury, takimi jak jej krewniak Perrault, historiograf Claude Charles Guyonnet de Vertron, tłumacz Louis de Sacy oraz pisarki Antoinette Des Houlières, Marie Catherine d’Aulnoy, Henriette-Julie de Murat i Madeleine de Scudéry, która podobno pozostawiła jej w spadku swój salon. Mimo skromnych warunków materialnych L’Héritier od 1710[a] przyjmowała dwa razy w tygodniu gości, z którymi dyskutowała o literaturze[4].

Jej pierwsze utwory ukazały się w 1689 na łamach czasopisma Mercure galant[3], które także później chętnie drukowało jej teksty. Twórczość L’Héritier należała do salonowego nurtu préciosité i obejmowała między innymi nowele oraz drobne teksty wierszowane, pisane w ramach towarzyskich gier literackich, takie jak sonety bouts-rimés[b]. L’Héritier była także autorką utworów okolicznościowych, na przykład z okazji ślubu Elżbiety Charlotty Orleańskiej lub śmierci delfina, jak również pośmiertnych panegiryków na cześć zaprzyjaźnionych pisarek: pani Des Houlières i panny de Scudéry[8]. Jej utwory były nagradzane przez akademie literackie z Caen (Académie des Palinods) i – trzykrotnie – z Tuluzy (Académie des Lanternistes). W 1696 tuluzańska Akademia Igrzysk Kwietnych przyjęła ją do swego grona jako pierwszą kobietę. Rok później L’Héritier została także członkinią padewskiej Accademia dei Ricovrati[5][9].

Wielokrotnie stawała w obronie kobiet i krytykowała przede wszystkim Nicolasa Boileau jako autora mizoginicznej Satyry X. Uczestniczyła także w sporze starożytników z nowożytnikami, broniąc wyższości współczesnych gustów nad regułami klasycznymi oraz francuskich twórców nad autorami grecko-rzymskimi[10][11].

Pod koniec życia przełożyła Heroidy Owidiusza. Tłumaczenie ukazało się w 1732. Gdy dwa lata później L’Héritier zmarła, Mercure galant oraz Journal des savants zamieściły obszerne epitafia ku jej czci[1].

Baśniowa twórczość L’Héritier[edytuj | edytuj kod]

Współcześnie L’Héritier budzi zainteresowanie przede wszystkim jako autorka baśni (contes de fées). Gatunek ten, którego była jedną z prekursorek i najważniejszą teoretyczką, stał się modny na paryskich salonach w ostatniej dekadzie XVII wieku i bardzo wyraźnie wpisywał się w kontekst sporu starożytników z nowożytnikami. Pisarka wywodziła go ze średniowiecznych opowieści francuskich i przeciwstawiała utworom starożytnym, przede wszystkim klasycznej bajce ezopowej. Podkreślała także wartościowe przesłanie moralne baśni[12].

Chcesz zatem, piękna Księżno, przerwać na parę chwil poważne swoje i uczone prace, aby posłuchać jednej z owych galijskich powieści, które pono w prostej linii pochodzą od bajarzy lub trubadurów z Prowansji, wielce niegdyś sławnych.

M.-J. L’Héritier de Villandon, Czary wymowy albo efekta łagodności. Nowela, tłum. A. W. Labuda

Z podań bowiem dowiadujemy się, że trubadurowie czy prowansalscy bajarze wymyślili Filutkę na długo przed tym, nim Abelard i sławny hrabia Szampanii układali swe romanse. Takie bajki właśnie zawierają w sobie zdrowy morał. [...]
Ochmistrzyni moja po sto razy
tą powiastką bawiła mnie właśnie
i miast zwykłych o zwierzętach baśni,
snuła pięknych cnót dziwne obrazy.
[...]
Tak śpiewali ją trubadurowie,
a sens taki nadali swym słowom,
że się mierzy z bajką Ezopową.

M.-J. L’Héritier de Villandon, Sprytna księżniczka, czyli przygody Filutki, tłum. H. Januszewska
Pożółkła strona, na której dużymi literami wydrukowany jest tytuł tomu i niektórych zawartych w nim utworów.
Strona tytułowa Oeuvres meslées

Trzy pierwsze baśnie L’Héritier ukazały się w 1695 w zbiorze Oeuvres meslées (Dzieła różne)[c]. Były to:

  • Marmoisan ou l'innocente tromperie. Nouvelle historique et satirique (Marmuasan, czyli Niewinne oszustwo. Nowela heroiczna i satyryczna) – utwór osnuty na motywie dziewczyny w męskim przebraniu (według międzynarodowej klasyfikacji ATU 514)[5], zadedykowany córce Perraulta;
  • Les Enchantements de l'éloquence ou les effets de la douceur. Nouvelle (tłum. pol. A. W. Labuda, Czary wymowy albo efekta łagodności. Nowela[13]) – utwór dedykowany księżnej d'Épernon, oparty na tym samym pomyśle co Wróżki Perraulta (ATU 480). Mógł być wynikiem literackiej zabawy, w której L’Héritier i Perrault brali udział. Przeciwstawia sposób bycia i mówienia dwóch dziewcząt, z których jedna jest uprzejma i dowcipna, a druga to grubiańska prostaczka. Utwór stanowi pochwałę salonowego ideału elokwencji i towarzyskiego obycia[5][14];
  • L'Adroite Princesse ou les Avantures de Finette. Nouvelle (Sprytna księżniczka, czyli przygody Filutki[15][16][17]) – utwór oparty prawdopodobnie na neapolitańskiej baśni Sapia Liccarda Giambattisty Basilego, dedykowany pisarce Henriette-Julie de Murat. Od XVIII wieku był często, acz niesłusznie, przypisywany przed wydawców Perraultowi i jako taki też wszedł do zbioru Bajki Babci Gąski w przekładzie Hanny Januszewskiej[5].

W 1705 L’Héritier opublikowała jeszcze dwie baśnie, włączone w treść niedokończonej książki La Tour ténébreuse et les jours lumineux. Contes anglais (Mroczna wieża i świetliste dni. Powiastki angielskie). W przedmowie L’Héritier twierdziła, że stanowią one adaptacje tekstów pochodzących ze średniowiecznego rękopisu, zawierającego utwory Ryszarda Lwie Serce. Nie jest pewne, czy rzeczywiście istniał taki manuskrypt; podejrzewa się, że była to ze strony L’Héritier mistyfikacja literacka, podkreślająca arystokratyczne i średniowieczne korzenie baśni[18]. Baśnie zawarte w książce to:

  • Ricdin-Ricdon – utwór oparty na obiegowym wątku „Imię pomocnika” (ATU 500), w którym bohaterka zawiera pakt z demoniczną istotą. Wykazuje pewne odległe podobieństwa z baśnią Perraulta Knyps z czubkiem[5];
  • La Robe de sincérité (Szata uczciwości) – baśń osnuta jest na obiegowym wątku Nowe szaty króla (ATU 1620) i opowiada o rzekomo niezwykłej szacie, której hafty mają być widoczne tylko dla osób uczciwych i prawdomównych (w rzeczywistości strój w ogóle nie jest haftowany)[5][19].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Labuda ↓ podaje datę 1701, bezpośrednio po śmierci panny de Scudéry.
  2. ↑ Francuskie „rymowane końcówki” – gra polegała na napisaniu wiersza do ustalonego z góry układu rymujących się wyrazów.
  3. ↑ Na stronie tytułowej widnieje data 1696.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Contes ↓, s. 17–19.
  2. ↑ Storer 1928 ↓, s. 43.
  3. ↑ a b c Journal des savants. T. 60. Paris: 1734, s. 832–835.
  4. ↑ a b Storer 1928 ↓, s. 43–44.
  5. ↑ a b c d e f g Labuda ↓, s. 57–59.
  6. ↑ Storer 1928 ↓, s. 44.
  7. ↑ Nathalie Berton-Blivet, Anne Piéjus (red.), Mercure galant, mai 1696 [tome 5], wyd. 2017.
  8. ↑ Storer 1928 ↓, s. 43–46.
  9. ↑ Storer 1928 ↓, s. 46.
  10. ↑ Raynard 2019 ↓, s. 116–139.
  11. ↑ Storer 1928 ↓, s. 56–58.
  12. ↑ Storer 1928 ↓, s. 53, 57.
  13. ↑ Labuda ↓.
  14. ↑ Fumaroli ↓, s. 152–186.
  15. ↑ Perrault 1961 ↓.
  16. ↑ Perrault 1991 ↓.
  17. ↑ Gabinet ↓.
  18. ↑ Contes ↓, s. 27–30.
  19. ↑ Roche-Mazon 1968 ↓, s. 162–166.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Nathalie Berton-Blivet, Anne Piéjus (red.), Mercure galant, mai 1696 [tome 5], wyd. 2017.
  • Marc Fumaroli: Les enchantements de l’éloquence: Les Fées de Charles Perrault ou De la littérature. W: Mélanges offertes à Paul Bénichou. red. Marc Fumaroli. Genève: Droz, 1982, s. 152–186.
  • Gabinet wróżek. Antologia baśni francuskiej XVII-XVIII wieku. Ryszard Waksmund (red.). Wrocław: Wydawnictwo Wacław Bagiński, 1999. ISBN 83-86237-40-6.
  • Journal des savants. T. 60. Paris: 1734, s. 832-835.
  • Marie-Jeanne Lhéritier de Villandon, Catherine Bernard, Charlotte Rose Caumont de La Force, Catherine Durand, Louise d’Auneuil: Contes. Raymonde Robert (red.). Paris: Honoré Champion, 2005. ISBN 2-7453-0980-3.
  • Charles Perrault: Bajki Babci Gąski. Warszawa: Czytelnik, 1961.
  • Charles Perrault: Bajki Babci Gąski. Warszawa: Czytelnik, 1991. ISBN 83-07-02035-2.
  • Sophie Raynard. Ancients vs. Moderns: The Women's Riposte. „Marvels & Tales”. 33 (1), s. 116–139, 2019. ISSN 1521-4281. 
  • Jeanne de Roche-Mazon: Autour des contes de fées. Recueil d’études. Paris: Didier, 1968.
  • Mary Elizabeth Storer: La mode des contes de fées (1685-1700). Un épisode littéraire de la fin du XVIIe siècle. Paris: Honoré Champion, 1928.
  • Wróżki w salonach. Antologia francuskich baśni literackich z XVII i XVIII w.. Aleksander Wit Labuda (red., tłum.). Wrocław: Atut, 2020. ISBN 978-83-7977-441-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marie-Jeanne_L’Héritier_de_Villandon&oldid=73467025”