Przesiedlenie Polaków z Bośni i Hercegowiny do Polski w 1946

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Przesiedlenie Polaków z Bośni i Hercegowiny do Polski w 1946 roku – proces przesiedlania Polaków mieszkających na obszarze dzisiejszej Bośni i Hercegowinie do Polski po zakończeniu II wojny światowej. Był to pierwszy przypadek zorganizowanego kolektywnego przeniesienia mniejszości narodowej z Socjalistycznej Jugosławii[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Dokument repatriacyjny – opis mienia pozostawionego przez obywatelkę Małgorzatę Puzio ze wsi Miljevac (1946)
Dokument repatriacyjny – opis mienia zabranego przez obywatelkę Małgorzatę Puzio ze wsi Miljevac (1946)

Polacy wyznania katolickiego oraz Ukraińcy wyznania greckokatolickiego byli przesiedlani z terenów Galicji do Bośni i Hercegowiny w czasach rządów austro-węgierskich (1878–1918). Największa ich część znalazła się w okolicach Prnjavoru, Derventy, Bosanskiej Gradiški, Banja Luki, Bosanskiego Novego i Prijedoru. W 1910 w Bośni i Hercegowinie mieszkało 10 975 Polaków, głównie chłopów. Ich liczebność w 1930 szacowano na 20 000, zarówno wyznania rzymsko-, jak i greckokatolickiego[2].

Podczas II wojny światowej Polacy i Ukraińcy z Bośni i Hercegowiny niezbyt licznie angażowali się w ruchu narodowowyzwoleńczym. Polska mniejszość w większym stopniu zaangażowała się w jego działalność dopiero wiosną 1944; Ukraińcy natomiast bardziej skłaniali się ku ruchom związanym z państwami Osi, a niektórzy nawet wstępowali jako ochotnicy do sił Rzeszy i walczyli na froncie wschodnim. 7 maja 1944 z grupy 200 Polaków sformowano 5 Batalion 14 Środkowobośniackiej Brygady NOVJ[3]. W Bośni i Hercegowinie mieszkało wówczas przeszło 15 000 Polaków. Podczas konferencji przeprowadzonej 1 lipca 1945 polska mniejszość w Bośni i Hercegowinie zwróciła się do premiera rządu Bośni i Hercegowiny Rodoljuba Čolakovicia(inne języki) z prośbą o zgodę na powrót do Polski. Wniosek poparła Ambasada RP w Belgradzie oraz Josip Broz Tito. Polacy chęć powrotu uzasadniali złymi warunkami, w jakich mieszkali i niezadowoleniem z przysługujących im praw. Vasilj Semak, deputowany państwowy z Prnjavoru twierdził, że w Prnjavorze serbscy chłopi zabijali Polaków i rabowali ich majątki. W okolicach Srbaca Polacy i Ukraińcy bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej mieli „codziennie opuszczać swoje domy i uciekać przed rabunkami ze strony serbskich mieszkańców, wspieranych przez czetnickie bandy”. Od 25 grudnia 1945 do 25 stycznia 1946 ze Srbaca spośród 5700 Polaków uciekło 2482. Większość z nich skierowała się do Prnjavoru, Derventy i Slawonii. Ze względu na groźbę dalszych napaści, polscy mieszkańcy tych regionów otrzymali broń od władz jugosłowiańskich i sformowali oddziały celem obrony swoich wsi[4]. Po negocjacjach na szczeblu głów państw oraz ministrów spraw zagranicznych i wewnętrznych, jako miejsce, do którego powrócą Polacy, wskazano Dolny Śląsk (większość trafiła do Bolesławca). 2 stycznia 1946 Polska i Jugosławia podpisały w Belgradzie międzyrządowy protokół o przesiedleniu Polaków[5]. Zgodnie z jego postanowieniami między innymi każdy polski migrant zrzekał się własności swoich nieruchomości w Jugosławii[4].

Sam proces przesiedlania się Polaków z Bośni i Hercegowiny trwał od 28 marca do listopada 1946. Liczbę przesiedlonych szacuje się, w zależności od szacunków, na od 14 088[6] do ok. 18 tys. osób[7]. Do końca 1946 do Polski wracali także Polacy z innych części Jugosławii. Z Chorwacji przeniosło się 231 rodzin liczących 999 osób, z Serbii 45 rodzin (198 osób), ze Słowenii 5 rodzin (16 osób)[6]. W okolicach Bosanskiej Gradiški pozostały jednak grupy Polaków[8] liczące około 4000 osób[9]. Repatrianci osiedleni zostali głównie w okolicach Bolesławca[10].

Według spisu powszechnego z 1953, pierwszego po zakończeniu wojny, na obszarze Bośni i Hercegowiny mieszkało 1161 Polaków. Według spisu z 1981 Polaków było 609[11]. W latach 20. XXI wieku ich liczbę szacowano na ok. 300 osób[12].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kamberović 1998 ↓, s. 104.
  2. ↑ Kamberović 1998 ↓, s. 95–96.
  3. ↑ Hoare 2019 ↓, s. 459.
  4. ↑ a b Kamberović 1998 ↓, s. 96–97.
  5. ↑ Łukasz Chimiak, Z dziejów polskiej mniejszości w Bośni. Życie i działalność Wiktora i Artura Burdów, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 48, 2013, s. 71, DOI: 10.12775/SDR.2013.03, ISSN 2353-6403 [dostęp 2023-02-19].
  6. ↑ a b Kamberović 1998 ↓, s. 100–104.
  7. ↑ Paulina Wichniewicz, Polskie miejsca pamięci w północnej Bośni, „Adeptus”, 4, 2014, s. 41–42, DOI: 10.11649/a.2014.016 [dostęp 2022-08-02].
  8. ↑ Marian Kałuski: Polacy w Bośni i Hercegowinie. 2006-07-24. [dostęp 2023-02-19].
  9. ↑ Kim są reemigranci z Bośni?. [w:] Stowarzyszenie Reemigrantów z Bośni, ich Potomków oraz Przyjaciół w Bolesławcu [on-line]. [dostęp 2023-02-19].
  10. ↑ Polacy w Bośni i Hercegowinie. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP. [dostęp 2023-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-13)].
  11. ↑ Hoare 2019 ↓, s. 461.
  12. ↑ Bośnia i Hercegowina [online], Polska w Bośni i Hercegowinie – Portal Gov.pl [dostęp 2023-02-19] [zarchiwizowane z adresu 2023-02-10].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Husnija Kamberović. Iseljavanje Poljaka iz Bosne i Hercegovine 1946. godine. „Časopis za suvremenu povijest”. 30 (1), 1998. Zagreb. (chorw.). 
  • Marko Attila Hoare, Bosanski muslimani u Drugom svjetskom ratu, Zenica 2019, ISBN 978-9958-18-104-7, OCLC 1114517019 (bośn.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przesiedlenie_Polaków_z_Bośni_i_Hercegowiny_do_Polski_w_1946&oldid=70320703”