Rada Miasta Krakowa
 Pałac Wielopolskich, obecna siedziba Rady, wtedy kawiarnia Wintera. Litografia "Czasu" 1860 | |
| Państwo |
|
|---|---|
| Województwo |
Małopolskie |
| Powiat | |
| Miejsce | |
| Adres |
siedziba: |
| Liczba radnych |
43 |
| Kadencja | |
| Przewodniczący Rady | |
| Wiceprzewodniczący Rady | |
| Strona internetowa | |
Rada Miasta Krakowa, samorządowy organ władzy uchwałodawczej w Krakowie, sprawujący także funkcje kontrolne, złożony z radnych pochodzących z wyboru, działający na podstawie przepisów o samorządzie gminnym oraz o samorządzie powiatowym.
Do 1945
Rada miejska w Krakowie po raz pierwszy jest wzmiankowana w źródłach pod datą 1264. Najprawdopodobniej istniała już wcześniej (co najmniej od momentu lokacji Krakowa w 1257), obok wójta i ławy. Początkowo jej kompetencje były niewielkie. Dominujące znaczenie w mieście zdobyła dopiero po buncie wójta Alberta, gdy Władysław Łokietek ograniczył rolę wójtów oraz przeniósł ciężar zarządzania miastem na radę, którą powołał spośród swoich stronników.
Rajcy miejscy byli mianowani odtąd przez pewien czas przez króla, później przed dotychczasową radę. Początkowo kadencja radnych trwała rok, później jednak (co najmniej od 1. połowy XV w.) funkcję tę pełniono dożywotnio. Zwiększała się też stopniowo liczba rajców (pierwotnie było ich 6, na początku XV w. 8, a jeszcze w tym stuleciu wykształciła się praktyka funkcjonowania obok 8-osobowej rady urzędującej także 16-osobowej rady starej, które wspólnie obradowały nad najważniejszymi sprawami miasta). Różnie kształtowały się warunki, które należało spełnić aby ubiegać się o ten urząd, od XVI w. niezbędnym wymogiem było uprzednie pełnienie funkcji ławnika miejskiego.
Rada miejska początkowo zarządzała miastem (m.in. kwestiami finansowymi czy porządkowymi), stopniowo przejmowała również od ławy miejskiej funkcje sądownicze. Obradom rady przewodniczył burmistrz, reprezentujący także radę na zewnątrz i wykonujący uchwały rady, którą to funkcję pełnili kolejno wszyscy radni, zmieniając się co sześć tygodni. Jego kompetencje stopniowo powiększały się, zyskał m.in. pewne uprawnienia sądownicze. Duża liczba spraw w kompetencji rady powodowała wykształcanie się w jej ramach dalszych funkcji, m.in. lonerów zarządzających finansami miasta. Podlegali jej też urzędnicy kancelarii radzieckiej (pisarze, sekretarze), syndycy (reprezentujący interesy miasta na zewnątrz) oraz hutman ratuszny (wykonujący przede wszystkim funkcje policyjne). W XVI w. pojawiła się kontrola gospodarki finansowej rady – zobowiązano ją do corocznych rozliczeń przed delegacjami pospólstwa. Z czasem delegacje te zyskały też prawo zabierania głosu w najważniejszych dla miasta sprawach.
W 1776 Komisja Dobrego Porządku zaprowadziła reformę ustroju miasta, m.in. zmniejszając liczbę radnych do 12, spośród których jedynie czterech kolejno (przez kwartał) pełniło funkcję burmistrza. Zasadnicza reforma ustroju nastąpiła jednak w 1791 na mocy ustaw Sejmu Czteroletniego. Powołano wówczas tzw. zgromadzenie miejskie ogólne (złożone z 60 "gminnych" pochodzących z wyboru, przede wszystkim wypowiadało się w kwestii ustanawiania opłat miejskich) i zgromadzenie wydziałowe oraz wybierany przez to ostatnie magistrat, który miał się zająć bieżącym zarządem miasta (składał się z prezydenta, wiceprezydenta, 8 radnych i kasjera). Nowy porządek zaprowadzono w Krakowie wiosną 1792, ale jeszcze w tym samym roku upadł i przywrócono poprzednią radę miejską. Już w 1794 dokonano jednak kolejnej reformy (powołano zgromadzenie gminnych i ławników, pochodzących z wyboru, które wybierało magistrat i kontrolowało jego działalność).
Po 1795 funkcjonowanie rady miejskiej zostało ograniczone. W 1802 powołany został tzw. "wydział miejski", pochodzący z wyboru. W okresie, gdy Kraków znajdował się w granicach Księstwa Warszawskiego funkcjonowała "rada municypalna", złożona z członków mianowanych przez króla spośród przedstawionych mu przez zgromadzenia gminne kandydatów. Po Kongresie Wiedeńskim i powstaniu Wolnego Miasta Kraków funkcje rady miejskiej przejęły organy Wolnego Miasta (głównie Senat Rządzący). Po wcieleniu Wolnego Miasta do monarchii Habsburgów w 1846 ponownie utworzono radę miejską (1848, pochodząca z wyboru, pełniąca funkcje uchwałodawcze i wykonawcze). W 1853 rada jako organ samorządu została jednak rozwiązana, a w jej miejsce powołano wydział miejski, którego członkowie pochodzili z nominacji.
Odrodzenie rady miejskiej nastąpiło w 1866 wskutek odchodzenia od centralnego modelu zarządzania państwem (efektem tego było również przyznanie autonomii Galicji). Rada ta była organem samorządu stanowiącym prawo lokalne, decydującym o finansach i mieniu gminy itp. Początkowo liczyła 60 osób, wskutek jednak rozszerzania granic miasta liczba ta stopniowo się powiększała (przed I wojną światową było 103 radnych). Prawo wyboru radnych ograniczone było cenzusem majątkowym i stanowym aż do odzyskania niepodległości w 1918.
Kolejna reforma (1934) przyniosła m.in. ograniczenie liczby radnych ze 124 do 72. Podczas II wojny światowej rada miejska przestała działać.
1945-1990
Po II wojnie światowej rada miejska została odrodzona jako Rada Narodowa Miasta Krakowa (od 1957, w związku z wydzieleniem Krakowa z województwa krakowskiego, Miejska Rada Narodowa w Krakowie). Pierwsze posiedzenie odbyła w styczniu 1945 - jej 12 członków pochodziło z PPR i jej stronnictw sojuszniczych. Stopniowo jej skład poszerzano poprzez powoływanie nowych członków przez partie polityczne zdominowane przez PPR, a następnie PZPR. Rada funkcjonowała wówczas jako organ samorządowy (stanowienie prawa miejscowego, dysponowanie majątkiem i finansami miejskimi, powoływanie prezydenta i zarządu) oraz administracyjny (kontrola urzędów, przedsiębiorstw, instytucji państwowych i samorządowych). Po zniesieniu samorządu terytorialnego w 1950 rada stała się już wyłącznie organem władzy państwowej, zaczęła też koordynować działalność powstałych wówczas rad dzielnicowych. Od 1954 członków Rady wybierano w wyborach powszechnych. Prezydium Rady, kierowane przez przewodniczącego stało się organem zarządzającym i wykonawczym w mieście; w 1973 przywrócono jednak funkcję prezydenta miasta.
Po reformie administracyjnej w 1975 Miejska Rada Narodowa objęła swoim działaniem obszar całego województwa miejskiego krakowskiego, a prezydent przejął także funkcję wojewody.
Po 1990
W 1990 doszło do odrodzenia samorządowej Rady Miasta Krakowa - zlikwidowana została Rada Narodowa, 27 maja odbyły się wybory samorządowe, a 8 czerwca odbyła się pierwsza jej sesja. Początkowo Rada składała się z 75 radnych, od 2002 składa się z 43 radnych. Radni wybierani są na czteroletnie kadencje. Pracami Rady kieruje wybierany spośród jej członków przewodniczący; Rada powołuje także komisje, do których składu zaprasza też ekspertów z zewnątrz. Rada posiada uprawnienia uchwałodawcze w zakresie prawa lokalnego oraz dysponuje majątkiem i finansami gminnymi, udziela absolutorium prezydentowi miasta. Początkowo także powoływała i odwoływała prezydenta i zarząd miasta (od 2002 prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych).
Rada Miasta Krakowa przyznaje honorowe obywatelstwo miasta oraz medal Cracoviae Merenti.
Kadencje RMK
- I kadencja (1990–1994):
- przewodniczący: Kazimierz Barczyk (do 1993), Tadeusz Kołaczyk (od 1993)
- II kadencja (1994–1998):
- przewodniczący: Stanisław Handzlik
- skład (kluby radnych w 1998): Twoje Miasto - 21, SLD - 17, Na Rzecz AWS - 16, Samorządny Kraków - 10, UPR - 5, Prawica Razem - 3, radni niezrzeszeni - 3
- III kadencja (1998–2002):
- przewodniczący: Stanisław Handzlik
- skład (kluby radnych w 2002): SLD - 16, Krakowska Wspólnota Samorządowa - 15, Platforma Obywatelska - 14, Przymierze Prawicy - 8, Unia Wolności i Unia Polityki Realnej - 7, Porozumienie Samorządowe "Nowe Miasto" - 6, Komitet Obywatelski Miasta Krakowa - 4, radni niezrzeszeni - 5
- IV kadencja (2002–2006):
- przewodniczący: Paweł Pytko
- skład (kluby radnych w 2002): Sojusz Lewicy Demokratycznej i Unia Pracy - 10, Liga Polskich Rodzin - 9, Prawo i Sprawiedliwość - 9, Platforma Obywatelska - 7, Komitet Józefa Lassoty - 7, Krakowska Platforma Samorządowa - 1
- V kadencja (2006–2010):
- przewodniczący: Paweł Klimowicz (do 2007), Małgorzata Radwan-Ballada (od 2007 do 2009), Józef Pilch (od 2009)
- skład (kluby radnych w 2006): Platforma Obywatelska - 22, Prawo i Sprawiedliwość - 19, radni niezrzeszeni - 2
- skład (kluby radnych w 2010): Platforma Obywatelska - 16, Prawo i Sprawiedliwość - 17, radni niezrzeszeni - 8
- VI kadencja (od 2010):
- przewodniczący: Bogusław Kośmider
- skład (kluby radnych w 2010): Platforma Obywatelska - 24, Prawo i Sprawiedliwość - 12, Komitet Jacka Majchrowskiego - 7
Bibliografia
- Rada Miasta Krakowa. W: Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 829–831. ISBN 83-01-13325-2.
- Z historii ustroju władz Krakowa. W: Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa: (1228-2010). Bogdan Kasprzyk (red.). Kraków: Urząd Miasta Krakowa, 2010, s. 21–72. ISBN 978-83-925336-9-6.