Poniewież

Szablon:Miasto zagranica infobox Poniewież (lit. Panevėžys wymowa^ⓘwymowa) – miasto w północnej Litwie nad rzeką Niewiażą, siedziba okręgu poniewieskiego. Piąte co do wielkości miasto na Litwie (114,5 tys. mieszkańców w 2012 roku), największa miejscowość północno-wschodniej Litwy, historyczna stolica Ziemi Upickiej. Ważny węzeł komunikacyjny. Miasto zamieszkiwane jest głównie przez Litwinów.

Historia

Osada położona na prawym brzegu Niewiaży powstała w XV wieku. Pierwsze wzmianki o Poniewieżu pochodzą z 1503, miejscowość wymieniono w dokumentach sporządzonych dla polskiego króla Aleksandra Jagiellończyka. Cztery lata później erygowano pierwszą poniewieską parafię. W 1519 na drugim brzegu rzeki powstał tak zwany Nowy Poniewież, który w 1556 urósł do rangi stolicy powiatu upickiego. Około 1780 miejscowość została połączona utwardzoną szosą z Wilnem. W 1792 Poniewież uzyskał prawa miejskie, ale nie wpłynęło to znacząco na jego rozwój. Dopiero przeprowadzenie linii kolejowej Radziwiliszki - Dyneburg wywołało ożywienie gospodarcze i rozwój miasta. W 1926 do Poniewieża przeniesiono stolicę biskupstwa. Podczas I i II Wojny Światowej część zabudowy uległa zniszczeniu, dlatego miasto posiada małą liczbę zabytków. 22 lipca 1944 do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, a Poniewież wraz z całą Litwą stał się częścią ZSRR. Czasy rządów sowieckich charakteryzowały się gwałtownym rozwojem miasta, w tym rozwojem przemysłu. W latach 1959-1979 nastąpił szybki rozwój demograficzny, a liczba ludności przekroczyła 100 tysięcy. Przez następne 10 lat wskutek budowy osiedli z wielkiej płyty i rozszerzenia granic miasta liczba ta wzrosła o kolejne 30 tysięcy. Obecnie Poniewież jest dużym miastem przemysłowym, które nadal ulega ciągłym przemianom.

W Poniewieżu urodził się w 1882 roku Seweryn Ludkiewicz - polski minister rolnictwa i dóbr państwowych w II RP, a rok później (1883) jego brat - Zdzisław Ludkiewicz - polski ekonomista rolny, rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW), minister reform rolnych w II RP.

Zabytki

Do najważniejszych zabytków należą:

• kościół Św. Piotra i Pawła, neogotycki, zbudowany w 1884, jest najważniejszą świątynią tak zwanego Starego Poniewieża. Wybudowano go na miejscu wcześniejszego kościoła, którego historia sięgała 1785. Za prezbiterium znajduje się wiele polskich grobów, wiele z nich jest starszych od samego kościoła.
• kościół Świętej Trójcy - popijarski, klasycystyczny, zbudowany w 1803 Kościół zamknięto w 1832 i w 1847 zamieniono na sobór prawosławny. Do katolików wrócił w 1918. Po drugiej wojnie światowej funkcjonował jako sala wystawowa. W 1989 zwrócono go wiernym.
• Przy kościele był klasztor pijarów ufundowany w 2 poł. XVIII w. przez Krzysztofa Dębskiego. Klasztor prowadził szkołę zamienioną w gimnazjum o wysokim poziomie nauczania. Zamknięto ją w 1863. A w 1872 otworzono tu seminarium nauczycielskie. Gimnazjum ponownie działało w okresie międzywojennym. Klasztor został skasowany w 1832 przez władze carskie i urządzono w nim koszary.
• Katedra pod wezwaniem Chrystusa-Króla. Budowę świątyni rozpoczęto w 1904, przerwano w okresie I wojny światowej. Wznowiono budowę wg nowych planów z przeznaczeniem na świątynię katedralną. Wybudowana w stylu eklektycznym z elementami neobaroku i neoklasycyzmu.
• Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego z 1894
• Budynek dawnego sądu powiatowego (upickiego), najstarszy w Poniewieżu z 1614. Znajdowały się w nim później archiwa sądowe.

Kościół pw. św. Piotra i Pawła z 1884

Budynek dawnego sądu Ziemi Upickiej z XVII w.

Charakterystyka

Miasto jest ważnym ośrodkiem przemysłowym. W Poniewieżu funkcjonują zakłady: przemysłu elektronicznego, meblarskiego, budowlanego, spożywczego i tekstylnego. Do najważniejszych zakładów należą: "Ekranas" - zajmujący się wyrobem produktów szklanych i kryształowych, browar "Kalnapilis" oraz "Linas" - wytwarzający produkty lniane.

Kultura

Poniewież jest znany również dzięki bogatej działalności artystycznej: 6 teatrów, zespoły folklorystyczne, galeria sztuki, galeria XX wieku.

Zobacz też

• Baza lotnicza Poniewież-Pajuostis

Linki zewnętrzne

• Poniewież, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 771 .