Zamek w Pińczowie

Panorama Pińczowa z XVII wieku z zamkiem na wzgórzu po lewej

Zamek w Pińczowie – zamek rycerski wzniesiony w Pińczowie. Znajdował się na cyplu wysuniętego na południe płaskowzgórza, wznoszącego się nad lewobrzeżną częścią doliny Nidy i miastem. Zamek został rozebrany w drugiej połowie XVIII wieku i współcześnie na wzgórzu znajdują się jedynie fragmenty murów.

Zamek miał charakter monumentalnej rezydencji możnowładczej, w której koncepcji uwzględnione zostały zarówno funkcje reprezentacyjne jak i obronne.

Historia

Pierwotnie była to siedziba rodu Oleśnickich – właścicieli miasta. Wznieśli oni na wzgórzu gród, zamek gotycki, a w późniejszym okresie późnogotycką rezydencję. Gród był użytkowany w XIII wieku. Pierwszy murowany zamek powstał prawdopodobnie w 1. połowie XIV wieku. Wzniesiono go z płaskich łomów wapiennych.

Zamek ten rozebrano w latach 1424-1454 z inicjatywy biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. W jego miejsce wzniesiono nową rezydencję o powierzchni 1640 m².

W 1586 zamek i miasto stały się własnością biskupa Piotra Myszkowskiego. Przebudował on zamek w stylu renesansowym. Nie jest znany zakres przeprowadzonej przebudowy. Mogła ona ograniczyć się do nowego wystroju architektonicznego, bez zmian w układzie przestrzennym.

Zamek był ośrodkiem Ordynacji Pińczowskiej, założonej w 1601 przez Piotra i Zygmunta Myszkowskich. Od 1729 należał do rodu Wielopolskich. Ci w 1780 zburzyli zamek. Gruzy pochodzące z rozbiórki zostały sprzedane na materiał budowlany.

W latach 1960-1962 przeprowadzono prace archeologiczne, które pozwoliły odkryć zasypane elementy budowli późnogotyckiej. Umożliwiły także ustalenie etapów powstawania i rozbudowy zamku.

Architektura

Gród i zamek w XIV wieku

Z pierwotnego grodu zachował się wyłącznie środkowy odcinek wału o konstrukcji gliniano-drewnianej. W czasie prac archeologicznych odkryto także fragmenty zwalonego muru. Był on wykonany z regularnych bloków wypalanych z gliny. Było to pierwsze tego typu znalezisko w Polsce. Nie udało się dotychczas ustalić układu przestrzennego i systemu obronnego zamku gotyckiego z XIV w.

Zamek w XV wieku

Zamek na widoku z 1657 roku

Późniejszy zamek, wzniesiony w XV w. przez biskupa Oleśnickiego, założony został na planie czworoboku i wg Jana Długosza był to najwspanialszy prywatny zamek w Królestwie Polskim. Do jego budowy użyto wielkich ciosów kamiennych i częściowo cegieł. Na krańcu cypla znajdowała się wieża użytkowana jako dom mieszkalny (donjon). Wzniesiono ją na planie prostokąta o wymiarach 13x23 m. Pomieszczenia mieszkalne zajmowały dwie kondygnacje o dwudzielnym wnętrzu. Na najwyższej kondygnacji nadwieszono ganek straży ze strzelnicami. Na zewnętrznej elewacji wieży osiowo umieszczony był wieloboczny wykusz. Małe wykusze umieszczone były też na narożach.

Po przeciwległej stronie zamku znajdował się zespół elementów, które pełniły funkcje obronne. Jednym z nich była graniasta wieża w narożu północno-wschodnim. Powstała na planie kwadratu o boku 12 m. Była ona wysunięta poza lico muru i posadowiona w szerokiej fosie. Druga wieża na planie kwadratu znajdowała się z drugiej strony muru zamykającego z tej strony dziedziniec. Była ona wysunięta w stronę północno-zachodnią. Jej mury wsparte były skarpami. Wieża broniła przedpola, ale także dojazdu do zamku, który prowadził przez pomost umieszczony na kamiennych filarach. W południowo-wschodnim murze, przed bramą umieszczoną w wieży bramnej, znajdował się filar, na którym należało skręcić pod kątem prostym, aby dostać się do zamku. Poza obroną czołową załoga zamku miała zapewne możliwość flankowania poprzez łamany zarys murów i wysuniętych wież.

Dojazd do zamku prowadził przez zabudowane i obronne przedzamcze, które powstało prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII wieku.

Bibliografia

• Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Warszawa 1984, ISBN 83-213-3239-0