Zamek w Radzyniu Chełmińskim: Różnice pomiędzy wersjami

Zamek w Radzyniu Chełmińskim
	nr rej. A/61 z 18.10.1934
	; Ruiny zamku widziane od południowego-wschodu
Państwo	Polska
Miejscowość	Radzyń Chełmiński
Ukończenie budowy	2 poł. XIII
	Plan budynku;
	Położenie na mapie Radzynia Chełmińskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Położenie na mapie powiatu grudziądzkiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Położenie na mapie gminy Radzyń Chełmiński Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|type:building}
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 16:51, 7 sie 2014

Zamek krzyżacki w Radzyniu Chełmińskim (niem. Rheden) – czteroskrzydłowy krzyżacki zamek komturski, wzniesiony nad brzegiem Jeziora Zamkowego na północ od miasta Radzyń Chełmiński. Obecnie w stanie trwałej ruiny.

Historia

W 1234 r. z inicjatywy Hermanna von Balka wzniesiono tu prowizoryczną fortyfikację drewniano-ziemną, która obroniła się w czasie pierwszego powstania Prusów w latach 1242-1249. W latach 1270-1285 konstrukcję drewnianą zastąpiono kolejną, tym razem murowaną, z której pozostały do dzisiaj nieliczne relikty w postaci murów parchamu, piwnic pod kaplicą oraz przedzamcza. W latach 1310-1330 zbudowano zamek w znanej dziś czworobocznej formie z narożną wieżą bergriedem, który został zaprojektowany prawdopodobnie przez tego samego architekta, który wcześniej zbudował zamek w Gniewie i prezbiterium kościoła św. Jakuba w Toruniu^[2]. Był to ówcześnie jeden z najmocniejszych zamków na południowych rubieżach państwa zakonnego w Prusach^[3]. Od 1251 r. znajdowała się tu siedziba komturii. Po bitwie pod Grunwaldem zamek zdobyły wracające spod Malborka wojska polskie 21 września 1410 r. Wg Jana Długosza Władysław II Jagiełło dał w dzierżawę zamek Radzyń Jaśkowi Sokołowi (Jan Sokol z Lamberka, dowódca oddziałów czeskich walczących po stronie polskiej), a w zamku pozostała polsko-czeska załoga, m.in. Jan Žižka^[4]. Jednak po I pokoju toruńskim w 1411 r. zamek powrócił w ręce Krzyżaków. Po wojnie trzynastoletniej znalazł się w granicach Prus Królewskich, będąc już od 1454 r. siedzibą polskich starostów. W czasie wojny polsko-szwedzkiej w 1628 roku został poważnie zniszczony w trakcie oblężenia przez Szwedów, a następnie opuszczony.

Po I rozbiorze Polski w 1772 r. zaczął być stopniowo rozbierany przez władze pruskie. Z pozyskanego materiału budowlanego wzniesiono wiele domów w Radzyniu. W roku 1837 r. na skutek protestów przerwano rozbiórkę, a w dwa lata później rozpoczęto pierwsze prace zabezpieczające. Ruiny były poddawane dalszym zabiegom konserwatorskim w ciągu XIX i XX w. (m.in. odgruzowanie terenu zamku, zabezpieczenie sklepień w piwnicach, zadaszenie kaplicy, następnie w latach 60. XX wieku budowa żelbetowego przekrycia kaplicy).

W 1989 roku odkryto mur obwodowy przedbramia.

Architektura

Zamek założony jest na planie kwadratu o boku 52 m, z dziedzińcem krużgankowym, wielką ośmioboczną wieżą w narożu północno-zachodnim oraz mniejszymi czworobocznymi wieżami we wszystkich narożach. Na południe od zamku znajdowało się przedzamcze.

Zamek współcześnie

Do dzisiaj częściowo zachowało się skrzydło południowe z kaplicą (bez sklepienia), fasada w prawie pełnej wysokości, dwie narożne wieżyczki, przyległa do niego część skrzydła wschodniego, partie murów pozostałych skrzydeł oraz piwnice. Z przedzamcza zachowały się prawie w całości dolne partie murów południowego i zachodniego. Ruiny zamku są udostępnione zwiedzającym. Jest możliwość wejścia na obie narożne wieże, z których roztacza się rozległy widok na okolicę. W piwnicach znajdują się wystawy m.in. makiet budowli średniowiecznych i narzędzi tortur.

Na terenie zamku kręcone były sceny do filmu Samochodzik i templariusze^[5].

↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-12-26] .
↑ Tomasz Torbus, "Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach", Gdańsk 2014, wyd. słowo/obraz/terytoria, s.185
↑ Piotr Derdej: Koronowo 1410. Warszawa: Bellona, 2008, s. 101. ISBN 978-83-11-11110-3.
↑ Piotr Derdej: Koronowo 1410. Warszawa: Bellona, 2008, s. 99-102. ISBN 978-83-11-11110-3.
↑ Szymon Spandowski "Kraina otwartych zamków", Express Bydgoski, 27 Października 2011 http://www.express.bydgoski.pl/look/article.tpl?IdLanguage=17&IdPublication=2&NrIssue=1964&NrSection=1&NrArticle=215749&IdTag=6907

Bibliografia

Włodzimierz Antkowiak: Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej: (historia, plany, tajemnice). Toruń: Graffiti BC, 1999, s. 85-91. ISBN 83-900784-5-7.

Linki zewnętrzne

Radzyń Chełmiński. Oficjalny portal turystyczny Województwa Kujawsko-Pomorskiego. [dostęp 2010-06-22].
zamczycho.pl - oficjalna strona internetowa zamku

[zabytek-1] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-12-26] .

[2] Tomasz Torbus, "Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach", Gdańsk 2014, wyd. słowo/obraz/terytoria, s.185

[3] Piotr Derdej: Koronowo 1410. Warszawa: Bellona, 2008, s. 101. ISBN 978-83-11-11110-3.

[4] Piotr Derdej: Koronowo 1410. Warszawa: Bellona, 2008, s. 99-102. ISBN 978-83-11-11110-3.

[5] Szymon Spandowski "Kraina otwartych zamków", Express Bydgoski, 27 Października 2011 http://www.express.bydgoski.pl/look/article.tpl?IdLanguage=17&IdPublication=2&NrIssue=1964&NrSection=1&NrArticle=215749&IdTag=6907

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linia 37: / Linia 37: @@
 [[Plik:Radzyn (js)1.jpg|thumb|250px|Ruiny widziane od strony północno-zachodniej]]
 [[Plik:Zamek Radzyń Chełmiński - makieta.jpg|thumb|250px|Makieta zamku i przedzamcza]]
-Już w [[1234]] r. z inicjatywy [[Hermann von Balk|Hermanna von Balka]] wzniesiono tu [[Zakon krzyżacki|krzyżacką]] [[twierdza|twierdzę]]. Następnie w okresie od końca [[XIII wiek|XIII]] wieku do lat 30. [[XIV wiek|XIV]] wieku zbudowano [[zamek]] w [[cegła|cegły]] w [[gotyk|stylu gotyckim]], który był jedną z najpotężniejszych twierdz na południowych rubieżach [[Prusy Zakonne|państwa zakonnego]] w [[Prusy (kraina historyczna)|Prusach]]<ref>{{Cytuj książkę  | nazwisko = Derdej | imię = Piotr | tytuł = Koronowo 1410 | data = 2008 | wydawca = Bellona | miejsce = Warszawa | isbn = 9788311111103 | strony =  101}}</ref>. Od [[1251]] r. znajdowała się tu siedziba [[komturia|komturii]]. Po [[bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] zamek zdobyły wracające spod [[Malbork]]a wojska [[Korona Królestwa Polskiego|polskie]] [[21 września]] [[1410]] r. Wg [[Jan Długosz|Jana Długosza]] [[Władysław II Jagiełło]] dał w dzierżawę zamek Radzyń [[Jan Sokół z Lamberka|Jaśkowi Sokołowi]] (''Jan Sokol z Lamberka'', dowódca oddziałów [[Czesi|czeskich]] walczących po stronie polskiej), a w zamku pozostała polsko-czeska załoga, m.in. [[Jan Žižka]]<ref>{{Cytuj książkę  | nazwisko = Derdej | imię = Piotr | tytuł = Koronowo 1410 | data = 2008 | wydawca = Bellona | miejsce = Warszawa | isbn = 9788311111103 | strony =  99-102}}</ref>. Jednak po [[Pokój toruński 1411|I pokoju toruńskim]] w [[1411]] r. zamek powrócił w ręce [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]]. Po [[wojna trzynastoletnia|wojnie trzynastoletniej]] znalazł się w granicach [[Prusy Królewskie|Prus Królewskich]], będąc  już od [[1454]] r. siedzibą polskich [[Starosta niegrodowy|starostów]]. W czasie [[Wojna polsko-szwedzka 1626-1629|wojny polsko-szwedzkiej]] w [[1628]] roku został poważnie zniszczony w trakcie oblężenia przez [[Szwecja|Szwedów]], a następnie opuszczony.
+W [[1234]] r. z inicjatywy [[Hermann von Balk|Hermanna von Balka]] wzniesiono tu prowizoryczną fortyfikację drewniano-ziemną, która obroniła się w czasie pierwszego powstania Prusów w latach 1242-1249. W latach 1270-1285 konstrukcję drewnianą zastąpiono kolejną, tym razem murowaną, z której pozostały do dzisiaj nieliczne relikty w postaci murów parchamu, piwnic pod kaplicą oraz przedzamcza. W latach 1310-1330 zbudowano zamek w znanej dziś czworobocznej formie z narożną wieżą [[bergried]]em, który został zaprojektowany prawdopodobnie przez tego samego architekta, który wcześniej zbudował zamek w Gniewie i prezbiterium kościoła św. Jakuba w Toruniu<ref>[[Tomasz Torbus]], "Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach", Gdańsk 2014, wyd. słowo/obraz/terytoria, s.185</ref>. Był to ówcześnie jeden z najmocniejszych zamków na południowych rubieżach [[Prusy Zakonne|państwa zakonnego]] w [[Prusy (kraina historyczna)|Prusach]]<ref>{{Cytuj książkę  | nazwisko = Derdej | imię = Piotr | tytuł = Koronowo 1410 | data = 2008 | wydawca = Bellona | miejsce = Warszawa | isbn = 9788311111103 | strony =  101}}</ref>. Od [[1251]] r. znajdowała się tu siedziba [[komturia|komturii]]. Po [[bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] zamek zdobyły wracające spod [[Malbork]]a wojska [[Korona Królestwa Polskiego|polskie]] [[21 września]] [[1410]] r. Wg [[Jan Długosz|Jana Długosza]] [[Władysław II Jagiełło]] dał w dzierżawę zamek Radzyń [[Jan Sokół z Lamberka|Jaśkowi Sokołowi]] (''Jan Sokol z Lamberka'', dowódca oddziałów [[Czesi|czeskich]] walczących po stronie polskiej), a w zamku pozostała polsko-czeska załoga, m.in. [[Jan Žižka]]<ref>{{Cytuj książkę  | nazwisko = Derdej | imię = Piotr | tytuł = Koronowo 1410 | data = 2008 | wydawca = Bellona | miejsce = Warszawa | isbn = 9788311111103 | strony =  99-102}}</ref>. Jednak po [[Pokój toruński 1411|I pokoju toruńskim]] w [[1411]] r. zamek powrócił w ręce [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]]. Po [[wojna trzynastoletnia|wojnie trzynastoletniej]] znalazł się w granicach [[Prusy Królewskie|Prus Królewskich]], będąc  już od [[1454]] r. siedzibą polskich [[Starosta niegrodowy|starostów]]. W czasie [[Wojna polsko-szwedzka 1626-1629|wojny polsko-szwedzkiej]] w [[1628]] roku został poważnie zniszczony w trakcie oblężenia przez [[Szwecja|Szwedów]], a następnie opuszczony.
 Po [[I rozbiór Polski|I rozbiorze Polski]] w [[1772]] r. zaczął być stopniowo rozbierany przez władze pruskie. Z pozyskanego materiału budowlanego wzniesiono wiele domów w Radzyniu. W roku [[1837]] r. na skutek protestów przerwano rozbiórkę, a w dwa lata później rozpoczęto pierwsze prace zabezpieczające. Ruiny były poddawane dalszym zabiegom konserwatorskim w ciągu XIX i XX w. (m.in. odgruzowanie terenu zamku, zabezpieczenie sklepień w piwnicach, zadaszenie kaplicy, następnie w latach 60. XX wieku budowa żelbetowego przekrycia kaplicy).
+W 1989 roku odkryto mur obwodowy przedbramia.
 == Architektura ==