Pałac w Radzyniu Podlaskim: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Dodanie odnośnika do strony internetowej |
meryt |
||
Linia 33: | Linia 33: | ||
[[Plik:Palac potockich radzyn podlaski3.jpg|thumb|Pałac w Radzyniu Podlaskim]] |
[[Plik:Palac potockich radzyn podlaski3.jpg|thumb|Pałac w Radzyniu Podlaskim]] |
||
[[Plik:Radzyn Podlaski oranzeria widok1.jpg|thumb|Oranżeria pałacu w Radzyniu Podlaskim]] |
[[Plik:Radzyn Podlaski oranzeria widok1.jpg|thumb|Oranżeria pałacu w Radzyniu Podlaskim]] |
||
'''Pałac w [[Radzyń Podlaski|Radzyniu Podlaskim]]''' wybudowano |
'''Pałac w [[Radzyń Podlaski|Radzyniu Podlaskim]]''' wybudowano w latach 1685-1709 i przebudowano w latach 1750-59 w związku z czym powstała jedna z najpiękniejszych rezydencji okresu [[rokoko|rokoka]] w Polsce. |
||
==Historia== |
== Historia == |
||
Pierwszy zamek powstał w Radzyniu w latach 1566-1567 i składał się z budynku otoczonego murem z czterema basztami w narożach. Przypuszczalnie fortyfikacja ta uległa zrujnowaniu w wyniku wojen toczących się w połowie XVII wieku. |
|||
Pierwsza zabudowa w Radzyniu wiąże się z nowym właścicielem Stanisławem Antonim Szczuką (zm. 1710). Już w 1685 roku zostały rozpoczęte prace w Radzyniu pod kierunkiem architekta Jana III Sobieskiego – [[Augustyn Wincenty Locci|Augusta Locciego]]. W latach 1685–1709 wzniósł w Radzyniu, w miejscu piętnastowiecznego zamku [[Kaznowski]]ch barokową rezydencję typu reprezentacyjno-obronnego. [[Jakub Fontana]] zostaje głównym architektem pałacu i kierownikiem robót |
|||
Pałac przebudowano dla [[Eustachy Potocki|Eustachego Potockiego]]. |
|||
==Pałac Stanisława Antoniego Szczuki== |
|||
⚫ | |||
Dzisiejsza rezydencja pałacowa powstała dzięki Stanisławowi Antoniemu Szczuce, który w 1685 roku polecił rozpocząć prace budowlane wg projektu architekta Jana III Sobieskiego – [[Augustyn Wincenty Locci|Augusta Locciego]]. W latach 1685–1709 budowę przeprowadził francuski architekt de Flerience i w jej wyniku w miejscu szesnastowiecznego zamku powstała barokowa rezydencja typu ''[[palazzo in fortezza]]''. |
|||
== Przebudowa pałacu == |
|||
Było to przedsięwzięcie na wielką skalę. Pałac ten należy do najpiękniejszych rezydencji okresu [[rokoko|rokoka]] w Polsce. |
|||
== Pałac Eustachego Potockiego == |
|||
⚫ | Dobra radzyńskie wraz z zamkiem przeszły drogą dziedziczenia wnuczce Szczuki Marii Kątskiej, która w 1741 roku poślubiła Eustachego Potockiego, starostę tłumackiego. Eustachy Potocki wspinał się po szczeblach kariery politycznej, stając się jednym z najbogatszych ludzi w Polsce. Eustachy Potocki chciał dorównać swojemu bratu stryjecznemu Franciszkowi Salezemu Potockiemu, wojewodzie kijowskiemu i jego rezydencji w Krystynopolu. |
||
⚫ | Dobra radzyńskie wraz z zamkiem przeszły drogą dziedziczenia wnuczce Szczuki Marii Kątskiej, która w 1741 roku poślubiła Eustachego Potockiego, starostę tłumackiego. Eustachy Potocki wspinał się po szczeblach kariery politycznej, stając się jednym z najbogatszych ludzi w Polsce. Eustachy Potocki chciał dorównać swojemu bratu stryjecznemu Franciszkowi Salezemu Potockiemu, wojewodzie kijowskiemu i jego rezydencji w [[Czerwonogród (obwód lwowski)|Krystynopolu]]. |
||
⚫ | Decyzja o przebudowie zamku w Radzyniu zapadła prawdopodobnie pod koniec lat czterdziestych XVIII wieku. Jakub Fontana |
||
⚫ | Decyzja o przebudowie zamku w Radzyniu zapadła prawdopodobnie pod koniec lat czterdziestych XVIII wieku. Jakub Fontana został głównym architektem pałacu i kierownikiem robót. Roboty rozpoczęto pod koniec 1749 lub na początku 1750 roku. Fontana pracował równolegle w posiadłości [[Pałac Branickich w Białymstoku|Branickiego w Białymstoku]] od 1750 roku oraz w Warszawie.W ciągu 1759 roku trwały roboty wykończeniowe i tego jeszcze roku został ukończony pałac. |
||
⚫ | Założenie pałacowo-parkowe w Radzyniu podlaskim usytuowane jest we wschodniej części miasta, reprezentuje francuski typ entre cour et jardin, podporządkowany zasadzie osiowości. Całe założenie ma kształt wydłużonego prostokąta z osią przebiegającą przez groblę, most wjazdowy, przez środkowy ryzalit pałacu i zaakcentowany główną aleją parkową i kanałem. Z trzech stron prawie kwadratowego dziedzińca (cour d’honneur) wznosi się pałac, składający się z korpusu głównego usytuowanego od północy i dwóch skrzydeł bocznych od strony zachodniej i wschodniej. Od czwartej strony dziedziniec zamyka niski mur z bramą wjazdową pośrodku ujętą w dwa kwadratowe słupy z profilowanymi gzymsami, na których ustawiono trofea. Za pałacem znajduje się od północy park o symetrycznym układzie alei i parterów z zaakcentowaną główną aleją i kanałem. |
||
⚫ | Założenie pałacowo-parkowe w Radzyniu podlaskim usytuowane jest we wschodniej części miasta, reprezentuje francuski typ [[entre cour et jardin]], podporządkowany zasadzie osiowości. Całe założenie ma kształt wydłużonego prostokąta z osią przebiegającą przez groblę, most wjazdowy, przez środkowy ryzalit pałacu i zaakcentowany główną aleją parkową i kanałem. Z trzech stron prawie kwadratowego dziedzińca (cour d’honneur) wznosi się pałac, składający się z korpusu głównego usytuowanego od północy i dwóch skrzydeł bocznych od strony zachodniej i wschodniej. Od czwartej strony dziedziniec zamyka niski mur z bramą wjazdową pośrodku ujętą w dwa kwadratowe słupy z profilowanymi gzymsami, na których ustawiono trofea. Za pałacem znajduje się od północy park o symetrycznym układzie alei i parterów z zaakcentowaną główną aleją i kanałem. |
||
⚫ | Korpus główny jest dwukondygnacyjny, założony na rzucie prostokąta, nakryty wysokim czterospadowym dachem z lukarnami. Reprezentacyjna fasada od strony dziedzińca została rozczłonkowana trzema trzyosiowymi [[ryzalit]]ami , na osi głównej ryzalit został wyróżniony kształtem pięcioboku i jest wyższy o strefę [[Mezzanino (architektura)|mezzanino]] i wieńczącą [[attyka (architektura)|attykę]] od bocznych, także wszystkie otwory okienne i wejściowe zostały wyróżnione przez zamknięcie ich łukiem koszowym. Natomiast boczne ryzality są prostokątne z prostokątnymi otworami okiennymi. W środkowym ryzalicie znajduje się główne wejście zamknięte łukiem koszowym, na jego osi powyżej zostało umieszczone porte-fenetre z balkonem wspartym na kroksztynach z ażurową kutą balustradą. Reprezentacyjny ryzalit z attyką wieńczy dekoracja rzeźbiarska z postaciami i koroną z dwoma [[Kartusz (architektura)|kartuszami]] rokokowych z herbami Brochwicz (Kątskich) i Pilawa (Potockich) i [[panoplia|panopliów]] (hełmy, pancerze, sztandary ). Ryzalit ten otrzymał ramowy podział przy pomocy lizen oraz zwieńczenia nadokienne w postaci gzymsów odcinkowych z motywami rocaille i festonami kwiatowymi. Boczne ryzality także zostały ozdobione rzeźbami, które stanowią kartusze z koronami oparte na nastawach o niespokojnym konturze, motywy roślinne oraz putta. |
||
⚫ | Korpus główny jest dwukondygnacyjny, założony na rzucie prostokąta, nakryty wysokim czterospadowym dachem z lukarnami. Reprezentacyjna fasada od strony dziedzińca została rozczłonkowana trzema trzyosiowymi [[ryzalit]]ami , na osi głównej ryzalit został wyróżniony kształtem pięcioboku i jest wyższy o strefę [[Mezzanino (architektura)|mezzanino]] i wieńczącą [[attyka (architektura)|attykę]] od bocznych, także wszystkie otwory okienne i wejściowe zostały wyróżnione przez zamknięcie ich łukiem koszowym. Natomiast boczne ryzality są prostokątne z prostokątnymi otworami okiennymi. W środkowym ryzalicie znajduje się główne wejście zamknięte łukiem koszowym, na jego osi powyżej zostało umieszczone porte-fenetre z balkonem wspartym na kroksztynach z ażurową kutą balustradą. Reprezentacyjny ryzalit z attyką wieńczy dekoracja rzeźbiarska z postaciami i koroną z dwoma [[Kartusz (architektura)|kartuszami]] rokokowych z herbami [[Brochwicz (herb szlachecki)|Brochwicz]] (Kątskich) i [[Pilawa (herb szlachecki)|Pilawa]] (Potockich) i [[panoplia|panopliów]] (hełmy, pancerze, sztandary ). Ryzalit ten otrzymał ramowy podział przy pomocy lizen oraz zwieńczenia nadokienne w postaci gzymsów odcinkowych z motywami rocaille i festonami kwiatowymi. Boczne ryzality także zostały ozdobione rzeźbami, które stanowią kartusze z koronami oparte na nastawach o niespokojnym konturze, motywy roślinne oraz putta. |
||
⚫ | W pietnastoosiowej fasadzie od strony ogrodu także dominującym elementem jest ryzalit środkowy. Jest on trzykondygnacyjny i trzyosiowy zwieńczony półkolistym tympanonem wypełnionym płaskorzeźbą ze sceną z [[Zefir (syn Astrajosa)|Zefirem]] i [[Flora|Florą]]. Ten eliptyczny łuk został przedłużony po bokach odcinkami gzymsu i wsparty na dwóch pilastrach, stanowi przetworzenie motywu serliany, znany z Francji. Motyw ten zastosuje Fontana jeszcze w pałacu |
||
⚫ | W pietnastoosiowej fasadzie od strony ogrodu także dominującym elementem jest ryzalit środkowy. Jest on trzykondygnacyjny i trzyosiowy zwieńczony półkolistym tympanonem wypełnionym płaskorzeźbą ze sceną z [[Zefir (syn Astrajosa)|Zefirem]] i [[Flora|Florą]]. Ten eliptyczny łuk został przedłużony po bokach odcinkami gzymsu i wsparty na dwóch pilastrach, stanowi przetworzenie motywu [[Serliana|serliany]], znany z Francji. Motyw ten zastosuje Fontana jeszcze w pałacu Bielińskich i w [[Bazylika Świętego Krzyża w Warszawie|kościele św. Krzyża w Warszawie]]. Na narożach zostało lico ściany zaakcentowane parą pilastrów kompozytowych w wielkim porządku, na ich osiach umieszczone zostały posągi, także na środku na tympanonie. Na skrajach fasady zostały usytuowane jednoosiowe pawilony w typie alkierzy, nakryte osobnym dachem przechodzącym w górnej partii w formę hełmów wieżowych. W dolnych połaciach dachu pojawia się od frontu niski trójkątny szczyt. Znajduje się także na piętrze porte-fenetre z okazałą ażurową balustradą. Fasada jest dziewięcioosiowa rozczłonkowana przez lizeny obiegające i okna zamknięte odcinkiem łuku. Ryzalit środkowy został zaakcentowany pilastrami i kolumnami ustawionymi ukośnie dźwigającymi [[Belkowanie (architektura)|belkowanie]], które wieńczy rzeźba z rydwanem Apollina. |
||
⚫ | Wnętrze jest |
||
⚫ | |||
=== Skrzydła boczne === |
|||
Prostopadle do korpusu biegną skrzydła boczne, łączące się od strony ogrodu z [[alkierz]]ami pawilonami piętrowymi, natomiast od dziedzińca parterowymi galeriami w formie przejść rozczłonkowanymi pięcioma płytkimi niszami arkadowymi na tle [[boniowanie|boniowanego]] lica ściany. W ten sposób powstały zamknięte kwadratowe podwórka między pawilonami a galeriami. Skrzydło wschodnie mieściło pomieszczenia gospodarcze, stajnie. Natomiast skrzydło zachodnie było parterowe od strony dziedzińca a piętrowe i bardziej reprezentacyjne od strony miasta z pomieszczeniami mieszkalnymi. Mniej więcej pośrodku znajdowały się w obu skrzydłach bramy przejazdowe zwieńczone wieżami, o proweniencji francuskiej. Skrzydła od strony dziedzińca także zostały wyartykułowane trzema nieznacznie wysuniętymi boniowanymi ryzalitami z arkadowymi wnękami i dodatkowo ozdobione dekoracją rzeźbiarską. |
Prostopadle do korpusu biegną skrzydła boczne, łączące się od strony ogrodu z [[alkierz]]ami pawilonami piętrowymi, natomiast od dziedzińca parterowymi galeriami w formie przejść rozczłonkowanymi pięcioma płytkimi niszami arkadowymi na tle [[boniowanie|boniowanego]] lica ściany. W ten sposób powstały zamknięte kwadratowe podwórka między pawilonami a galeriami. Skrzydło wschodnie mieściło pomieszczenia gospodarcze, stajnie. Natomiast skrzydło zachodnie było parterowe od strony dziedzińca a piętrowe i bardziej reprezentacyjne od strony miasta z pomieszczeniami mieszkalnymi. Mniej więcej pośrodku znajdowały się w obu skrzydłach bramy przejazdowe zwieńczone wieżami, o proweniencji francuskiej. Skrzydła od strony dziedzińca także zostały wyartykułowane trzema nieznacznie wysuniętymi boniowanymi ryzalitami z arkadowymi wnękami i dodatkowo ozdobione dekoracją rzeźbiarską. |
||
Okazałe wieże przejazdowe w Radzyniu stanowią odosobniony motyw na terenie Polski, szczególnie z rzadko występującymi obeliskami wieńczącymi. |
Okazałe wieże przejazdowe w Radzyniu stanowią odosobniony motyw na terenie Polski, szczególnie z rzadko występującymi obeliskami wieńczącymi. Oba skrzydła zostały zakończone szerszymi i dwukondygnacyjnymi pawilonami rozczłonowanymi [[lizena]]mi, nawiązującymi do formy bastionów. Elewacja skrzydła od strony miasta uzyskała bogatszy i bardziej urozmaicony wystrój. Za głównym korpusem od strony północnej znajduje się założenie parkowo-ogrodowe, w części przypałacowej główny trawnik został podzielony na cztery części przez poprowadzenie alei prowadzącej od pałacu i poprzecznej. |
||
⚫ | |||
Oba skrzydła zostały zakończone szerszymi i dwukondygnacyjnymi pawilonami rozczłonowanymi [[lizena]]mi, nawiązującymi do formy bastionów. Elewacja skrzydła od strony miasta uzyskała bogatszy i bardziej urozmaicony wystrój. Za głównym korpusem od strony północnej znajduje się założenie parkowo-ogrodowe, w części przypałacowej główny trawnik został podzielony na cztery części przez poprowadzenie alei prowadzącej od pałacu i poprzecznej. |
|||
=== Wnętrza === |
|||
W parku mieściła się oranżeria, zaprojektowania prawdopodobnie przez Fontanę na rzucie dwóch krzyżujących się prostokątów. Fasada jest dziewięcioosiowa rozczłonkowana przez lizeny obiegające i okna zamknięte odcinkiem łuku. Ryzalit środkowy został zaakcentowany pilastrami i kolumnami ustawionymi ukośnie dźwigającymi [[Belkowanie (architektura)|belkowanie]], które wieńczy rzeźba z rydwanem Apollina. |
|||
⚫ | Rokokowe wnętrza pałacu Radzyńskiego nie zachowały się do naszych czasów, z zachowanych zdjęć można wywnioskować, że utrzymane były w duchu rokoka francusko-saskiego, z zachowaną delikatnością i przejrzystością oraz oszczędnością motywów. Wnętrze jest dwutraktowe w obu kondygnacjach z wprowadzoną na osi owalnymi dwoma salami zajmujących całą szerokość budynku, zaznaczonego na zewnątrz przez wieloboczne ryzality. Podobnie został rozwiązana klatka schodowa, która wewnątrz ma kształt prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami a z zewnątrz ma kształt wieloboczny. W Polsce taki kształt ryzalitu jest bardzo rzadki (Podhorce, Otwock Bielińskich), proweniencję ma francuską, szczególnie stosowana w pałacach paryskich. Fontana mógł także znać rozwiązanie fasady [[Zamek Królewski w Warszawie|Zamku Królewskiego w Warszawie]] z owalnym ryzalitem środkowym zwieńczonym attyką. Do wnętrza prowadziła reprezentacyjna klatka schodowa mieszcząca się w ryzalicie środkowym od strony dziedzińca. Charakteryzuje się przestrzennością, jasnością i płynną linią schodów z ażurową żelazną balustradą, schody podtrzymywane były przez herbowych atlantów wyrzeźbionych przez [[Jan Chryzostom Redler|Jana Chryzostoma Redlera]]. |
||
=== Oranżeria === |
|||
⚫ | |||
W parku mieściła się oranżeria, zaprojektowania prawdopodobnie przez Fontanę na rzucie dwóch krzyżujących się prostokątów. |
|||
=== Ogród === |
|||
Rokokowe wnętrza pałacu Radzyńskiego nie zachowały się do naszych czasów, z zachowanych zdjęć można wywnioskować, że utrzymane były w duchu rokoka francusko-saskiego, z zachowaną delikatnością i przejrzystością oraz oszczędnością motywów. Do wnętrza prowadziła reprezentacyjna klatka schodowa mieszcząca się w ryzalicie środkowym od strony dziedzińca. Charakteryzuje się przestrzennością, jasnością i płynną linią schodów z ażurową żelazną balustradą, schody podtrzymywane były przez herbowych atlantów wyrzeźbionych przez [[Jan Chryzostom Redler|Jana Chryzostoma Redlera]]. Realizacja założenia radzyńskiego charakteryzuje się połączeniem zasad francuskiego kształtowania przestrzennego i architektonicznego z saska dekoracyjnością w ozdobach rzeźbiarskich. |
|||
⚫ | W 1755 roku przystąpiono do urządzenia ogrodu według planów Fontany, które realizował ogrodnik Marcin Knackfus. Do głównej bramy prowadziła grobla umieszczona pomiędzy stawami i drewniany most. Do bramy mieszczącej się w skrzydle zachodniej od strony miasta prowadził most rozpięty nad fosą także zalaną wodą. Woda stanowiła ważny czynnik kompozycyjny i elementem dekoracyjnym barokowego założenia pałacowego. Realizacja założenia radzyńskiego charakteryzuje się połączeniem zasad francuskiego kształtowania przestrzennego i architektonicznego z saska dekoracyjnością w ozdobach rzeźbiarskich. |
||
== Wpływy saskie i francuskie == |
=== Wpływy saskie i francuskie === |
||
Fontana stworzył w Radzyniu Podlaskim wielki i reprezentacyjny zespół pałacowo-parkowy, należący do powszechnie stosowanej francuskiej rezydencji XVIII-wiecznej. Główne założenia rozplanowania przestrzennego charakterystycznego dla architektury rezydencjonalnej we Francji jest: zasada osiowości, usytuowanie korpusu pałacu głównego entre cour et jardin oraz duży cour d’honneur między dwoma prostopadłymi do korpusu głównego skrzydłami. Te właśnie założenia francuskie zastosował w Radzyniu Fontana. Przeszczepianie się na Polskim gruncie typów francuskich spowodowane było publikowaniem wzorników sztychowanych architektonicznych znanych francuskich architektów, ale przede wszystkim związane było z podróżami Polaków do Francji i Włoch. |
Fontana stworzył w Radzyniu Podlaskim wielki i reprezentacyjny zespół pałacowo-parkowy, należący do powszechnie stosowanej francuskiej rezydencji XVIII-wiecznej. Główne założenia rozplanowania przestrzennego charakterystycznego dla architektury rezydencjonalnej we Francji jest: zasada osiowości, usytuowanie korpusu pałacu głównego entre cour et jardin oraz duży cour d’honneur między dwoma prostopadłymi do korpusu głównego skrzydłami. Te właśnie założenia francuskie zastosował w Radzyniu Fontana. Przeszczepianie się na Polskim gruncie typów francuskich spowodowane było publikowaniem wzorników sztychowanych architektonicznych znanych francuskich architektów, ale przede wszystkim związane było z podróżami Polaków do Francji i Włoch. |
||
Do wpływów saskich należy zaliczyć dekorację rzeźbiarską wykonaną przed Jana Chryzostoma Redlera i jego pomocników, według projektu i koncepcji Fontany. |
Do wpływów saskich należy zaliczyć dekorację rzeźbiarską wykonaną przed Jana Chryzostoma Redlera i jego pomocników, według projektu i koncepcji Fontany. |
||
== Pałac w XIX i XX wieku == |
|||
Po śmierci Eustachego Potockiego pałac odziedziczył Jan Potocki, jednak rezydencja wkrótce podupadła. Nabyła ją [[Anna z Zamoyskich Sapieżyna]]. W 1834 roku pałac przeszedł na własność Antoniego Szlubowskiego. Jego potomek Bronisław Szlubowski nie mogą utrzymać tak wielkiej rezydencji oddał ją w 1920 roku na rzecz Skarbu Państwa. |
|||
⚫ | |||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
Wersja z 12:18, 19 sie 2016
Pałac w Radzyniu Podlaskim | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Typ budynku | |
Styl architektoniczny | |
Architekt | |
Rozpoczęcie budowy |
1685 |
Ukończenie budowy |
1709 |
Ważniejsze przebudowy |
1750-1759 |
Pierwszy właściciel |
Stanisław Antoni Szczuka |
Kolejni właściciele | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
Strona internetowa |
Pałac w Radzyniu Podlaskim wybudowano w latach 1685-1709 i przebudowano w latach 1750-59 w związku z czym powstała jedna z najpiękniejszych rezydencji okresu rokoka w Polsce.
Historia
Pierwszy zamek powstał w Radzyniu w latach 1566-1567 i składał się z budynku otoczonego murem z czterema basztami w narożach. Przypuszczalnie fortyfikacja ta uległa zrujnowaniu w wyniku wojen toczących się w połowie XVII wieku.
Pałac Stanisława Antoniego Szczuki
Dzisiejsza rezydencja pałacowa powstała dzięki Stanisławowi Antoniemu Szczuce, który w 1685 roku polecił rozpocząć prace budowlane wg projektu architekta Jana III Sobieskiego – Augusta Locciego. W latach 1685–1709 budowę przeprowadził francuski architekt de Flerience i w jej wyniku w miejscu szesnastowiecznego zamku powstała barokowa rezydencja typu palazzo in fortezza.
Pałac Eustachego Potockiego
Dobra radzyńskie wraz z zamkiem przeszły drogą dziedziczenia wnuczce Szczuki Marii Kątskiej, która w 1741 roku poślubiła Eustachego Potockiego, starostę tłumackiego. Eustachy Potocki wspinał się po szczeblach kariery politycznej, stając się jednym z najbogatszych ludzi w Polsce. Eustachy Potocki chciał dorównać swojemu bratu stryjecznemu Franciszkowi Salezemu Potockiemu, wojewodzie kijowskiemu i jego rezydencji w Krystynopolu.
Decyzja o przebudowie zamku w Radzyniu zapadła prawdopodobnie pod koniec lat czterdziestych XVIII wieku. Jakub Fontana został głównym architektem pałacu i kierownikiem robót. Roboty rozpoczęto pod koniec 1749 lub na początku 1750 roku. Fontana pracował równolegle w posiadłości Branickiego w Białymstoku od 1750 roku oraz w Warszawie.W ciągu 1759 roku trwały roboty wykończeniowe i tego jeszcze roku został ukończony pałac.
Założenie pałacowo-parkowe w Radzyniu podlaskim usytuowane jest we wschodniej części miasta, reprezentuje francuski typ entre cour et jardin, podporządkowany zasadzie osiowości. Całe założenie ma kształt wydłużonego prostokąta z osią przebiegającą przez groblę, most wjazdowy, przez środkowy ryzalit pałacu i zaakcentowany główną aleją parkową i kanałem. Z trzech stron prawie kwadratowego dziedzińca (cour d’honneur) wznosi się pałac, składający się z korpusu głównego usytuowanego od północy i dwóch skrzydeł bocznych od strony zachodniej i wschodniej. Od czwartej strony dziedziniec zamyka niski mur z bramą wjazdową pośrodku ujętą w dwa kwadratowe słupy z profilowanymi gzymsami, na których ustawiono trofea. Za pałacem znajduje się od północy park o symetrycznym układzie alei i parterów z zaakcentowaną główną aleją i kanałem.
Korpus główny jest dwukondygnacyjny, założony na rzucie prostokąta, nakryty wysokim czterospadowym dachem z lukarnami. Reprezentacyjna fasada od strony dziedzińca została rozczłonkowana trzema trzyosiowymi ryzalitami , na osi głównej ryzalit został wyróżniony kształtem pięcioboku i jest wyższy o strefę mezzanino i wieńczącą attykę od bocznych, także wszystkie otwory okienne i wejściowe zostały wyróżnione przez zamknięcie ich łukiem koszowym. Natomiast boczne ryzality są prostokątne z prostokątnymi otworami okiennymi. W środkowym ryzalicie znajduje się główne wejście zamknięte łukiem koszowym, na jego osi powyżej zostało umieszczone porte-fenetre z balkonem wspartym na kroksztynach z ażurową kutą balustradą. Reprezentacyjny ryzalit z attyką wieńczy dekoracja rzeźbiarska z postaciami i koroną z dwoma kartuszami rokokowych z herbami Brochwicz (Kątskich) i Pilawa (Potockich) i panopliów (hełmy, pancerze, sztandary ). Ryzalit ten otrzymał ramowy podział przy pomocy lizen oraz zwieńczenia nadokienne w postaci gzymsów odcinkowych z motywami rocaille i festonami kwiatowymi. Boczne ryzality także zostały ozdobione rzeźbami, które stanowią kartusze z koronami oparte na nastawach o niespokojnym konturze, motywy roślinne oraz putta.
W pietnastoosiowej fasadzie od strony ogrodu także dominującym elementem jest ryzalit środkowy. Jest on trzykondygnacyjny i trzyosiowy zwieńczony półkolistym tympanonem wypełnionym płaskorzeźbą ze sceną z Zefirem i Florą. Ten eliptyczny łuk został przedłużony po bokach odcinkami gzymsu i wsparty na dwóch pilastrach, stanowi przetworzenie motywu serliany, znany z Francji. Motyw ten zastosuje Fontana jeszcze w pałacu Bielińskich i w kościele św. Krzyża w Warszawie. Na narożach zostało lico ściany zaakcentowane parą pilastrów kompozytowych w wielkim porządku, na ich osiach umieszczone zostały posągi, także na środku na tympanonie. Na skrajach fasady zostały usytuowane jednoosiowe pawilony w typie alkierzy, nakryte osobnym dachem przechodzącym w górnej partii w formę hełmów wieżowych. W dolnych połaciach dachu pojawia się od frontu niski trójkątny szczyt. Znajduje się także na piętrze porte-fenetre z okazałą ażurową balustradą. Fasada jest dziewięcioosiowa rozczłonkowana przez lizeny obiegające i okna zamknięte odcinkiem łuku. Ryzalit środkowy został zaakcentowany pilastrami i kolumnami ustawionymi ukośnie dźwigającymi belkowanie, które wieńczy rzeźba z rydwanem Apollina.
Skrzydła boczne
Prostopadle do korpusu biegną skrzydła boczne, łączące się od strony ogrodu z alkierzami pawilonami piętrowymi, natomiast od dziedzińca parterowymi galeriami w formie przejść rozczłonkowanymi pięcioma płytkimi niszami arkadowymi na tle boniowanego lica ściany. W ten sposób powstały zamknięte kwadratowe podwórka między pawilonami a galeriami. Skrzydło wschodnie mieściło pomieszczenia gospodarcze, stajnie. Natomiast skrzydło zachodnie było parterowe od strony dziedzińca a piętrowe i bardziej reprezentacyjne od strony miasta z pomieszczeniami mieszkalnymi. Mniej więcej pośrodku znajdowały się w obu skrzydłach bramy przejazdowe zwieńczone wieżami, o proweniencji francuskiej. Skrzydła od strony dziedzińca także zostały wyartykułowane trzema nieznacznie wysuniętymi boniowanymi ryzalitami z arkadowymi wnękami i dodatkowo ozdobione dekoracją rzeźbiarską.
Okazałe wieże przejazdowe w Radzyniu stanowią odosobniony motyw na terenie Polski, szczególnie z rzadko występującymi obeliskami wieńczącymi. Oba skrzydła zostały zakończone szerszymi i dwukondygnacyjnymi pawilonami rozczłonowanymi lizenami, nawiązującymi do formy bastionów. Elewacja skrzydła od strony miasta uzyskała bogatszy i bardziej urozmaicony wystrój. Za głównym korpusem od strony północnej znajduje się założenie parkowo-ogrodowe, w części przypałacowej główny trawnik został podzielony na cztery części przez poprowadzenie alei prowadzącej od pałacu i poprzecznej.
Wnętrza
Rokokowe wnętrza pałacu Radzyńskiego nie zachowały się do naszych czasów, z zachowanych zdjęć można wywnioskować, że utrzymane były w duchu rokoka francusko-saskiego, z zachowaną delikatnością i przejrzystością oraz oszczędnością motywów. Wnętrze jest dwutraktowe w obu kondygnacjach z wprowadzoną na osi owalnymi dwoma salami zajmujących całą szerokość budynku, zaznaczonego na zewnątrz przez wieloboczne ryzality. Podobnie został rozwiązana klatka schodowa, która wewnątrz ma kształt prostokąta z zaokrąglonymi narożnikami a z zewnątrz ma kształt wieloboczny. W Polsce taki kształt ryzalitu jest bardzo rzadki (Podhorce, Otwock Bielińskich), proweniencję ma francuską, szczególnie stosowana w pałacach paryskich. Fontana mógł także znać rozwiązanie fasady Zamku Królewskiego w Warszawie z owalnym ryzalitem środkowym zwieńczonym attyką. Do wnętrza prowadziła reprezentacyjna klatka schodowa mieszcząca się w ryzalicie środkowym od strony dziedzińca. Charakteryzuje się przestrzennością, jasnością i płynną linią schodów z ażurową żelazną balustradą, schody podtrzymywane były przez herbowych atlantów wyrzeźbionych przez Jana Chryzostoma Redlera.
Oranżeria
W parku mieściła się oranżeria, zaprojektowania prawdopodobnie przez Fontanę na rzucie dwóch krzyżujących się prostokątów.
Ogród
W 1755 roku przystąpiono do urządzenia ogrodu według planów Fontany, które realizował ogrodnik Marcin Knackfus. Do głównej bramy prowadziła grobla umieszczona pomiędzy stawami i drewniany most. Do bramy mieszczącej się w skrzydle zachodniej od strony miasta prowadził most rozpięty nad fosą także zalaną wodą. Woda stanowiła ważny czynnik kompozycyjny i elementem dekoracyjnym barokowego założenia pałacowego. Realizacja założenia radzyńskiego charakteryzuje się połączeniem zasad francuskiego kształtowania przestrzennego i architektonicznego z saska dekoracyjnością w ozdobach rzeźbiarskich.
Wpływy saskie i francuskie
Fontana stworzył w Radzyniu Podlaskim wielki i reprezentacyjny zespół pałacowo-parkowy, należący do powszechnie stosowanej francuskiej rezydencji XVIII-wiecznej. Główne założenia rozplanowania przestrzennego charakterystycznego dla architektury rezydencjonalnej we Francji jest: zasada osiowości, usytuowanie korpusu pałacu głównego entre cour et jardin oraz duży cour d’honneur między dwoma prostopadłymi do korpusu głównego skrzydłami. Te właśnie założenia francuskie zastosował w Radzyniu Fontana. Przeszczepianie się na Polskim gruncie typów francuskich spowodowane było publikowaniem wzorników sztychowanych architektonicznych znanych francuskich architektów, ale przede wszystkim związane było z podróżami Polaków do Francji i Włoch.
Do wpływów saskich należy zaliczyć dekorację rzeźbiarską wykonaną przed Jana Chryzostoma Redlera i jego pomocników, według projektu i koncepcji Fontany.
Pałac w XIX i XX wieku
Po śmierci Eustachego Potockiego pałac odziedziczył Jan Potocki, jednak rezydencja wkrótce podupadła. Nabyła ją Anna z Zamoyskich Sapieżyna. W 1834 roku pałac przeszedł na własność Antoniego Szlubowskiego. Jego potomek Bronisław Szlubowski nie mogą utrzymać tak wielkiej rezydencji oddał ją w 1920 roku na rzecz Skarbu Państwa.
W roku 1980 rozpoczęty został nowy etap gruntownego remontu.
Bibliografia
- Sztuka ok. 1600, W-wa 1974
- Miłobędzki, Architektura polska XVII w., W-wa 1980
- M. Karpowicz, Sztuka polska XVII w., W-wa 1975
- M. Karpowicz, Sztuka polska XVIII w., W-wa 1985
- K. Gombin, Inicjatywy artystyczne Eustachego Potockiego, Lublin 2009.