Stauroteka lednicka
Stauroteka lednicka, stauroteka z Ostrowa Lednickiego – wczesnośredniowieczny relikwiarz przeznaczony do przechowywania fragmentów Drzewa Krzyża Świętego (stauroteka), znaleziony w 1962 r. na Ostrowie Lednickim i przechowywany w Muzeum Pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim. Jest to najstarsza znana stauroteka z terenu ziem polskich.
Znalezienie i identyfikacja[edytuj | edytuj kod]
Zabytek znaleziono na Ostrowie Lednickim, w trakcie prac archeologicznych prowadzonych w 1962 r. nieopodal pozostałości tzw. kościoła II, kilkadziesiąt centymetrów na północ od jego północnej ściany. Pierwszy opublikowany opis pochodzi z 1965 r., gdzie określono go jako relikwiarz[1]. W literaturze naukowej lat 70 i 80 XX w. klasyfikowano go jako enkolpion lub pektorał. Dopiero od 1992 r. zaczęto go identyfikować jako staurotekę[2]. Stauroteka była konserwowana w 1989 r.[3]
Opis stauroteki lednickiej[edytuj | edytuj kod]
Stauroteka lednicka jest dwuczęściowa, złożona z puszki relikwiarzowej (również dwuczęściowej) i osadzonego w niej relikwiarza właściwego. Oba elementy mają kształt krzyża i zostały wykonane ze srebrnej blachy, przy czym górna powierzchnia relikwiarza właściwego pokryta jest dodatkowo blaszką[4] ze stopu złota (37%), srebra (36) i miedzi (23%)[5]. Ze względu na uszkodzenia i zniekształcenia zabytku podaje się tylko przybliżone rozmiary: ramiona puszki mają około 6 i 5 cm długości, a oba ramiona relikwiarza mierzą po ok. 5 cm. Wysokość puszki jest zmienna w granicach 1,25 do 1,55 cm[6]. Puszka zdobiona jest kilkoma ornamentami utworzonymi przez ciąg pseudogranulek[7]. Z kolei w górnej powierzchni relikwiarza właściwego wykonano wycięcie tworzące formę krzyża łacińskiego z titulusem, które umożliwiało dotknięcie przechowywanej pierwotnie w środku relikwii. Między ramionami krzyża w blasze wytrybowano rozetkowe ornamenty, u podstawy krzyża wyryto suppedaneum, a przy prawym ramieniu krzyża chrystogram „XC”[8].
W środku stauroteki nie znaleziono fragmentów relikwii, a jedynie trzy kawałki wysokogatunkowej tkaniny, interpretowane jako przypuszczalna pozostałość tkaniny, w którą owijano cząstki Krzyża Świętego w relikwiarzu[9]. Przy staurotece napotkano także kawałki skóry (później zaginione), uznane za resztki skórzanej oprawy stauroteki. Na jednym z nich widać było częściowo zachowane przedstawienie Chrystusa na krzyżu[10]. Ponadto stwierdzono też resztki substancji organicznej interpretowanej jako pozostałości oprawy bursztynowej albo gagatowej tegoż relikwiarza[7].
Staurotekę lednicką określa się jako „wyjątkowej klasy artystycznej”[2], choć jednocześnie wykonanie ornamentów relikwiarza opisuje się jako niestaranne[11], a w porównaniu do znanych z Bizancjum staurotek, ta z Ostrowa Lednickiego jest skromna, tak pod względem użytych metali szlachetnych, technik zdobniczych i zakresu zdobień, jak i zakresu ikonografii na obiekcie[12].
Stauroteka lednicka znajduje się w zbiorach Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy[13].
Datowanie i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Staurotekę odkopano w warstwie gruzu i nadpalonego drewna identyfikowanej z momentem zniszczenia kościoła w pierwszej połowie XI w.[14] Sam zabytek datuje się na okres II poł. X w. – I poł. XI w.[15], co czyni go najstarszą znaną stauroteką z terenu ziem polskich[16]. Cechy stylowe stauroteki lednickiej i jej oprawy wskazują, że wykonano go w pracowni związanej z kulturą bizantyjską, choć może to być wyrób warsztatów cesarzy Ottona II albo Ottona III, które czasami wzorowały się na wyrobach bizantyjskich[17].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Górecki 2009, s. 13, 17.
- ↑ a b Górecki 2009, s. 17.
- ↑ Wyrwa i Górecki 2009, s. 18.
- ↑ Wyrwa i Górecki 2009, s. 22–24.
- ↑ Hensel 2009, s. 62.
- ↑ Wyrwa i Górecki 2009, s. 22–23.
- ↑ a b Wyrwa i Górecki 2009, s. 23.
- ↑ Wyrwa i Górecki 2009, s. 24–26, 30.
- ↑ Wyrwa i Górecki 2009, s. 28.
- ↑ Wyrwa i Górecki 2009, s. 23, 28–29.
- ↑ Wyrwa i Górecki 2009, s. 25, 26.
- ↑ Górecki 2009, s. 33.
- ↑ Stauroteka [online], Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy [dostęp 2022-06-08].
- ↑ Górecki 2009, s. 15.
- ↑ Górecki 2009, s. 17, 29.
- ↑ Górecki 2009, s. 29, 44.
- ↑ Górecki 2009, s. 30–32.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Górecki J., 2009: U źródeł chrześcijaństwa w Polsce – relikwiarz Drzewa Świętego Krzyża z Ostrowa Lednickiego. W: Wyrwa A.M. (red. nauk.): Stauroteka lednicka. materiały, studia i analizy. Muzeum Pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim.
- Wyrwa A.M., Górecki J., 2009: Opis relikwiarza w świetle najnowszych badań. W: Wyrwa A.M. (red. nauk.): Stauroteka lednicka. materiały, studia i analizy. Muzeum Pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim: 18-29.
- Hensel Z., 2009: Omówienie wyników badań składu chemicznego relikwiarza z Ostrowa Lednickiego. W: Wyrwa A.M. (red. nauk.): Stauroteka lednicka. materiały, studia i analizy. Muzeum Pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim, s. 61–63.