Styl (językoznawstwo)
Styl – relacja między znaczeniem tekstu a formą wyrażenia tego sensu za pomocą środków językowych, zmieniającą swoje ukształtowanie w zależności od kontekstu społecznego lub zamysłu ekspresywnego[1][2]. Ukształtowanie to wynika z celowego doboru jednostek językowych dostępnych w danej odmianie języka, ujawnia się przede wszystkim w warstwie leksykalnej i frazeologicznej, choć możliwe są również różnice w wymowie, fleksji, składni, a także w zewnętrznej szacie ortograficznej[3]. Funkcjonalne zróżnicowanie stylistyczne jest charakterystyczną cechą języków standardowych (ogólnonarodowych), obejmujących swoim zasięgiem wszelkie dziedziny życia[4].
Styl stanowi związek między formą oznaczającą a treścią oznaczaną wypowiedzenia, czyli według nazewnictwa Noama Chomsky’ego napięcie między strukturą głęboką a strukturą powierzchniową danego tekstu.
Dyscypliną zajmującą się stylami językowymi jest stylistyka[5].
Podział stylów
[edytuj | edytuj kod]Klasyfikacja stylów może opierać się na różnych kryteriach. Przedstawiciele praskiej szkoły strukturalistycznej wypracowali teorię stylów funkcjonalnych (języków funkcjonalnych), wyodrębnianych ze względu na funkcję wypowiedzi[1][6].
Do stylów funkcjonalnych (użytkowych) zalicza się:
- styl artystyczny (literacki)
- styl naukowy
- styl popularnonaukowy
- styl potoczny
- styl publicystyczny (dziennikarski, medialny)
- styl retoryczny
- styl urzędowo-kancelaryjny (administracyjno-prawny).
W praktyce teksty mogą występować w formach mieszanych, a precyzyjne rozgraniczenie stylów funkcjonalnych nie zawsze jest możliwe[5]. Tworzą one kontinuum[7].
Istnieją także inne, nieterminologiczne lub doraźne sposoby wydzielania stylów językowych. W literaturze spotykane są również takie pojęcia, jak: styl prosty, styl neutralny, styl książkowy czy styl makaroniczny[6][1].
Według jednej z koncepcji styl można również podzielić na subiektywny i obiektywny. Styl obiektywny, oparty na pewnych normach stylistycznych, obejmuje zarówno środki wydzielone na podstawie adresata, sytuacji, kontaktu itp. (np. styl pisany/mówiony, oficjalny/nieoficjalny), jak i wzorce wydzielone pod względem funkcjonalnym. Styl subiektywny (autorski) ma natomiast charakter indywidualny i nienormowany; opiera się środkach wybieranych przez autora w sposób mniej lub bardziej konsekwentny[5].
Pokrewnym terminem socjolingwistycznym (właściwie odpowiadającym znaczeniowo stylowi funkcjonalnemu) jest rejestr, przy czym określenie to występuje przede wszystkim w tradycji anglosaskiej[8].
Styl właściwy dla pojedynczej osoby zwany jest idiolektem[3].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 567–568, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
- ↑ Michal Křístek, Styl, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 (cz.).
- ↑ a b Jerzy Podracki, Język pisany w wypowiedziach ustnych, [w:] Tomasz Bereda, Maria Dolacka-Gasparska (red.), Językowy przekaz medialny, Warszawa: Polskie Radio, 2014, s. 65–70, ISBN 978-83-933128-9-4, OCLC 947168480.
- ↑ Snježana Kordić, Jezik i nacionalizam, Zagreb: Durieux, 2010 (Rotulus Universitas), s. 70, 73–74, DOI: 10.2139/ssrn.3467646, ISBN 978-953-188-311-5, LCCN 2011520778, OCLC 729837512, OL: 15270636W [dostęp 2018-11-08] (serb.-chorw.).
- ↑ a b c Čermák 2011 ↓, s. 100.
- ↑ a b Gabdołła Kalijew, Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі, Ałmaty: Сөздік-Словарь, 2005, s. 357, 390, ISBN 9965-409-88-9 (kaz.).
- ↑ Jiří Černý, Dějiny lingvistiky, Olomouc: Votobia, 1996, s. 395, ISBN 80-85885-96-4, OCLC 37391292 (cz.).
- ↑ Čermák 2011 ↓, uwaga 2, s. 45.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- František Čermák, Jazyk a jazykověda: přehled a slovníky, wyd. 4, Praha: Nakladatelství Karolinum, Univerzita Karlova, 2011, ISBN 978-80-246-1946-0, ISBN 978-80-246-2360-3, OCLC 878145746 (cz.).