Trybunał inkwizycji na Malcie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pałac inkwizytora na Malcie

Trybunał inkwizycji na Malcie – trybunał inkwizycji rzymskiej, mający swą siedzibę na rządzonej od 1530 przez joannitów Malcie. Istniał w latach 1561–1798. Od 1574 inkwizytor maltański był jednocześnie przedstawicielem dyplomatycznym Stolicy Apostolskiej na Malcie i jedną z trzech najważniejszych osób na wyspie.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W średniowieczu Malta należała do królestwa Sycylii i jako taka uznawana była za część Włoch. W związku z tym wyspa podlegała nominalnej jurysdykcji inkwizytorów sycylijskich. Poza dwoma krótkotrwałymi wizytami delegatów inkwizycji (w 1433 i 1485/86), nie ma jednak dowodów na efektywne wykonywanie przez nią swych uprawnień na Malcie przed jej przejściem pod władzę zakonu joannitów w 1530[1].

Początki działalności inkwizycyjnej na Malcie wiążą się z osobą Domingo Cubellesa, biskupa maltańskiego w latach 1540–1566. W 1545, działając w ramach swych tradycyjnych prerogatyw jako biskupa diecezjalnego, wszczął śledztwo przeciwko francuskiemu duchownemu Franciszkowi Gesualdo i jego zwolennikom, zakończone rok później straceniem Francuza i wymierzeniem łagodniejszych kar jego zwolennikom. W reakcji na to wydarzenie wielki mistrz zakonu joannitów powołał wewnąrzzakonną komisję ds. pilnowania ortodoksji rycerzy zakonnych (1553). Członkowie zakonu nie podlegali bowiem jurysdykcji biskupa. W międzyczasie jednak sytuacja na Malcie zwróciła uwagę Kongregacji Świętego Oficjum. W 1558 na Maltę przybył komisarz Kongregacji, dominikanin Angelo Zampa da Cremona (późniejszy inkwizytor Mediolanu), który po kilkumiesięcznym pobycie sporządził dla Kongregacji raport wskazujący na konieczność utworzenia na wyspie trybunału inkwizycyjnego[2][3].

21 listopada 1561 papież Pius IV ustanowił na Malcie trybunał inkwizycji, a jego przewodniczącym mianował biskupa Cubellesa. Brewe papieskie zostało ogłoszone na Malcie w czerwcu 1562. Podczas wielkiego oblężenia wyspy przez Turków w 1565 działalność trybunału została jednak zawieszona, a po śmierci Cubellesa w 1566 nastała kilkuletnia sediswakancja na stanowisku biskupa i inkwizytora, zakończona mianowaniem w listopadzie 1572 nowego biskupa Martina Royasa, który kilka miesięcy później również został inkwizytorem[4][5].

Fabio Chigi (późniejszy papież Aleksander VII) był w latach 1634–39 inkwizytorem Malty

Połączenie stanowisk biskupa diecezjalnego i inkwizytora oznaczało, że biskup w sprawach dotyczących wiary uzyskał jurysdykcję nad rycerzami zakonnymi, to zaś oznaczało wzmocnienie jego pozycji. Z tego względu władze zakonu dążyły do zmiany tego stanu rzeczy i w końcu odniosły sukces. W 1574 papież Grzegorz XIII rozdzielił obie funkcji i mianował Pietro Dusinę, dotychczasowego wikariusza archidiecezji neapolitańskiej, inkwizytorem i delegatem apostolskim na Malcie. Od tej pory wszyscy kolejni inkwizytorzy maltańscy byli także delegatami, czyli przedstawicielami dyplomatycznymi Stolicy Apostolskiej na wyspie[6][7].

Urząd inkwizytora maltańskiego, z racji swego powiązania z dyplomacją, był dla wielu sprawujących go duchownych jednym z pierwszych kroków do dalszej kariery. Dwóch inkwizytorów osiągnęło godność papieską (Fabio Chigi, inkwizytor w latach 1634–1639, następnie papież Aleksander VII oraz Antonio Pignatelli, inkwizytor w latach 1646–1649, następnie papież Innocenty XII), dwudziestu pięciu zostało kardynałami, a osiemnastu biskupami[6]. Stałym elementem funkcjonowania ich trybunału była rywalizacja o wpływy z władzami zakonnymi oraz biskupem[8].

W 1639 na Malcie doszło do egzekucji dwóch mężczyzn oskarżonych o apostazję na islam[9]. Dziewiętnaście lat później na wyspie aresztowano dwie Angielki należące do wspólnoty kwakrów, które przybyły tam głosić swoją wiarę. Spędziły one cztery lata w więzieniu ale ostatecznie zostały zwolnione[10].

W XVIII wieku inkwizycja maltańska, w przeciwieństwie do wielu innych trybunałów, utrzymywała bardzo wysoki poziom aktywności i to w zasadzie do samego końca swego istnienia. W latach 1744–1798 przeciętnie wszczynanych było około 55 dochodzeń rocznie[11].

Inkwizycja na Malcie została zniesiona w roku 1798 w wyniku zajęcia wyspy przez wojska rewolucyjnej Francji. Już 26 maja 1798 inkwizytor Giulio Carpegna opuścił wyspę z uwagi na spodziewaną inwazję francuskiej floty. W następnym miesiącu Francuzi faktycznie zajęli Maltę i 13 lipca 1798 okupacyjne władze wydały dekret o rozwiązaniu sądów kościelnych, w tym inkwizycji[12][13].

Organizacja[edytuj | edytuj kod]

Na czele trybunału stał inkwizytor, który od 1574 był zawsze jednocześnie delegatem apostolskim, czyli papieskim przedstawicielem dyplomatycznym, stojącym w hierarchii o stopień niżej niż nuncjusz apostolski. Funkcję tę sprawował zawsze świecki duchowny, niekoniecznie jednak ksiądz. Wielu maltańskich inkwizytorów było zwykłymi klerykami. W jednym przypadku zdarzyło się, że urzędujący delegat apostolski i inkwizytor został wyświęcony na biskupa (w 1635 Fabio Chigi został biskupem Nardo). Z reguły inkwizytorzy wywodzili się z wyższych warstw społecznych[6][14][15]. Rezydencja inkwizytora znajdowała się w okazałym pałacu koło kościoła św. Wawrzyńca w porcie Birgu[16][17].

Głównym pomocnikiem inkwizytora był asesor. Na sąsiadującej z Maltą wyspie Gozo inkwizytora reprezentował zastępca, tytułowany jako komisarz albo proinkwizytor. Wielu mieszkańców wyspy należało do grona zauszników trybunału (tzw. familiari), co wiązało się z licznymi przywilejami[18][16].

Archiwum[edytuj | edytuj kod]

Maltański trybunał jest jednym z nielicznych trybunałów inkwizycji rzymskiej, którego archiwum przetrwało w niemal nienaruszonym stanie. Wprawdzie w 1798, w związku z inwazją francuską, władze kościelne rozważały zniszczenie dokumentacji inkwizycyjnej, ale ostatecznie została ona jedynie przeniesiona do pałacu biskupiego. Obecnie archiwum to (Archivum Inquisitionis Melitensis) przechowywane jest w Mdinie[6][19][20].

Pomimo zachowania w bardzo dobrym stanie, archiwum maltańskie jest ciągle jeszcze słabo zbadane przez historyków. Nie opublikowano jak dotąd całościowych statystyk dotyczących działalności inkwizycyjnej na wyspie, a jedynie statystyki cząstkowe. Wiadomo, że w latach 1546–1581 maltańscy biskupi oraz inkwizytorzy otrzymali denuncjacje dotyczące 497 osób[21][19], z czego jedna została skazana na śmierć. Wyrok śmierci dotyczył francuskiego księdza skazanego za herezję przez biskupa Cubellesa w 1546[22]. W latach 1577–1670 tutejszy trybunał otrzymał 3928 denuncjacji, jednak przeprowadził jedynie 2104 procesy[23]. Z kolei w końcowym okresie działalności, tj. w latach 1744–1798 trybunał inkwizycyjny otrzymał aż 3620 denuncjacji dotyczących 3049 osób. Nikogo nie skazano na śmierć i jedynie w 148 przypadkach zastosowano areszt wobec podejrzanych[24][25][19].

Oprócz egzekucji księdza Gesualdo w 1546, inkwizycja maltańska wydała prawdopodobnie tylko pięć wyroków śmierci, z czego zaledwie dwa zostały wykonane. W 1639 dwie osoby zostały stracone za apostazję na islam. Dwa inne wyroki zapadłe w 1575 nie zostały wykonane, gdyż oskarżeni uciekli i jedynie dokonano symbolicznej egzekucji (in effigie). Ostatni wyrok śmierci na Malce został wydany zaocznie przez inkwizytora Tommaso Ruffo (1694–1698) wobec kleryka, który przeszedł na islam i opuścił wyspę[26].

Inkwizytorzy maltańscy (1561–1798)[edytuj | edytuj kod]

Między rokiem 1561 a 1798 urząd inkwizytora maltańskiego sprawowało łącznie 63 duchownych. Dwaj inni otrzymali wprawdzie nominacje ale na Maltę nigdy nie przybyli[27].

Biskupi maltańscy (1561–1574)[edytuj | edytuj kod]

Delegaci apostolscy (1574–1798)[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Bonnici 1986 ↓, s. 64-70.
  2. ↑ Bonnici 1986 ↓, s. 70-75.
  3. ↑ Mercieca 2011 ↓, s. 454.
  4. ↑ Bonnici 1986 ↓, s. 75.
  5. ↑ Mercieca 2011 ↓, s. 454-455.
  6. ↑ a b c d Black 2009 ↓, s. 46.
  7. ↑ Mercieca 2011 ↓, s. 455.
  8. ↑ Mercieca 2011 ↓, s. 458 i nast..
  9. ↑ Ciappara 1998 ↓, s. 289.
  10. ↑ Black 2009 ↓, s. 48.
  11. ↑ Ciappara 1998 ↓, s. passim.
  12. ↑ Black 2009 ↓, s. 55.
  13. ↑ Del Col 2010 ↓, s. 734.
  14. ↑ Del Col 2010 ↓, s. 745.
  15. ↑ Mercieca 2011 ↓, s. 455, 474-475.
  16. ↑ a b Black 2009 ↓, s. 46-47.
  17. ↑ Welcome to the Maltese Islands & Discover Cottonera [online], www.discovermalta.org [dostęp 2017-11-20].
  18. ↑ Mercieca 2011 ↓, s. 474 i nast..
  19. ↑ a b c Del Col 2010 ↓, s. 702.
  20. ↑ por. Archivum Inquisitionis Melitensis (A. I. M.). Hill Museum & Manuscript Library. [dostęp 2013-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-16)]. (ang.).
  21. ↑ Ciappara 1998 ↓, s. 108.
  22. ↑ Bonnici 1986 ↓, s. 73.
  23. ↑ Brogini 2005 ↓, s. 54-56.
  24. ↑ Ciappara 1998 ↓, s. 51-54, 333-352.
  25. ↑ Black 2009 ↓, s. 265.
  26. ↑ Ciappara 1998 ↓, s. 288-289.
  27. ↑ Lista ułożona według danych na stronie: Inquisitors and Apostolic Delegates 1561–1798.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Inkwizycja rzymska
Instytucje i
urzędy centralne
Inkwizycja rzymska
w państwach włoskich
Trybunały lokalne
Inne
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Trybunał_inkwizycji_na_Malcie&oldid=73602332”