Ukraińska fantastyka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Ukraińska fantastyka – fantastyka naukowa, fantasy i horror są gatunkami literackimi spotykanymi w ukraińskiej literaturze i mediach[1][2]. Zaliczają się do niej pozycje pisane po ukraińsku i rosyjsku[3].

Jak w wielu innych krajach, historia ukraińskiej fantastyki sięga początków XX-ego wieku[2]. Pierwszym ukraińskim autorem fantastyki naukowej był Wasyl Bierieżnyj (1918-1988)[3].

Ukraińska fantastyka, podobnie jak rosyjska, cieszy się także dużą popularnością w Polsce. Do popularnych w Polsce ukraińskich pisarzy fantastyki należą m.in. Marina i Siergiej Diaczenko[4].

Język i kultura[edytuj | edytuj kod]

Przez większą część XX wieku Ukraina była częścią Związku Radzieckiego, a wcześniej Imperium Rosyjskiego, w których dominował język rosyjski. Chociaż ukraiński jest obecnie oficjalnym językiem niepodległej Ukrainy, wielu ukraińskich autorów mówi i pisze po rosyjsku, co umożliwia im również dostęp do większego rynku[5][6][7]. Pisanie po ukraińsku staje się jednak coraz bardziej powszechne w XXI wieku, także z powodu napięć i konfliktów między Ukrainą a Rosją[8][5][7]. Z powodu tej złożonej historii niektórzy pisarze urodzeni na terenach współczesnej Ukrainy nie są zwykle uważani za Ukraińców; na przykład Michaił Bułhakow jest powszechnie określany jako Rosjanin, a Stanisław Lem jako Polak, chociaż obaj urodzili się we Lwowie (dziś na Ukrainie)[5]. Podobnie Nikołaj Gogol, jeden z twórców rosyjskiej fantastyki, ma ukraińskie korzenie i często wykorzystywał w swoich pracach ukraińskie motywy ludowe[6]. Z tych powodów, chociaż literatura ukraińska, w tym fantasy i science fiction, jest coraz bardziej wyrazista, tradycyjnie jest ściśle związana z rosyjską tradycją literacką i często jest analizowana w kontekście rosyjskiej tradycji literackiej[2].

Niektóre prace niekiedy zaliczane do fantastyki ukraińskiej są również pisane przez ukraińskich pisarzy emigracyjnych w innych językach, w tym w języku angielskim, takich jak R.B. Lemberg i Anatolij Biełowskij[5].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wołodymyr Wynnyczenko

Podobnie jak w wielu innych krajach, historia ukraińskiej fantastyki sięga początków XX wieku[2], choć czerpie inspiracje z wcześniejszych prac. Wśród nich są magiczne motywy w poezji dziewiętnastowiecznej ukraińskiej poetki Łesi Ukrainki czy dzieła Gogola[6]. W ciągu następnego stulecia ukraińskie dzieła brały inspiracje od rosyjskiej, jak i zachodniej fantastyki[2][3].

Wśród pierwszych ukraińskich autorów science fiction byli Pawło Krat (1882-1952) i Wasyl Bereżnyj (1918-1988)[3][6]. Prace Krata reprezentują utopijną fantastykę naukową o charakterze socjologicznym, podczas gdy prace Bereżnego to bardziej tradycyjna, klasyczna literatura science fiction, skoncentrowana na przygodzie i zachwycie wynalazkami[3][6]. Inni pisarze starszego pokolenia pochodzenia ukraińskiego to Wołodymyr Wynnyczenko, premier krótkotrwałej Ukraińskiej Republiki Ludowej pod koniec IWŚ; dysydent z czasów sowieckich Ołeksandr Berdnyk, określany jako najbardziej znaczący ukraiński klasyczny pisarz science-fiction[9][3][2]; Mirosław Kapii („protoplasta podróży kosmicznych w nauce ukraińskiej fikcji”), Igor Rosokchowatski, który ukuł ukraińskie słowo oznaczające cyborga, syhom[6] i były żołnierz piechoty morskiej Wołodymyr Sawczenko[10]. Ukraińscy pisarze z czasów sowieckich piszący po rosyjsku to między innymi Anatolij Dnieprow, Jurij Smołycz („okrzyknięty patriarchą ukraińskiego science fiction”) i Wołodymyr Władko[3].

Marina i Siergiej Diaczenko

Współcześni popularni ukraińscy pisarze science fiction i fantasy to Włodzimierz Arenew, Marina i Siergiej Diaczenko, Max Frei, Henry Lion Oldi, Władimir Sawczenko, Oleg Szynkarenko i Andriej Walentynow[5][6][11]. Jednym z najbardziej kontrowersyjnych pisarzy jest Fiodor Berezin, pisarz urodzony na spornym terytorium Doniecka i związany z Doniecką Republiką Ludową, którego militarna science fiction reprezentuje skrajnie prorosyjski punkt widzenia[5][12][13].

Tematy i gatunki[edytuj | edytuj kod]

Tradycyjnie fantastyka naukowa była znacznie bardziej popularna w literaturze ukraińskiej niż fantasy, ale w ostatnich dziesięcioleciach zaczęło się to zmieniać[9]. Pierwsza antologia ukraińskich opowiadań fantasy została opublikowana w 1990 r. (Ohnenyi zmii, Ognisty smok), a pierwsza antologia opowieści grozy w 2000 r. (Antolohiia ukrainskoho zhakhu, Antologia ukraińskiego horroru); po tym ostatnim pojawiła się wkrótce kolejna podobna antologia w 2001 roku (Nichnyj pryvyd: antolohiia ukrainskoi hotychnoi prozy XIX stolittia, Widmo nocy: antologia ukraińskiej prozy gotyckiej z XIX wieku)[14].

Według Smyrniwa, główne tematy dwudziestowiecznej ukraińskiej fantastyki naukowej obejmują podróże kosmiczne, podróże w czasie, kontakt z kosmitami, roboty, androidy i cyborgi[6].

Fandom[edytuj | edytuj kod]

Na Ukrainie jest silny fandom fantastyki, o czym świadczy fakt, że Kijów był dwukrotnie gospodarzem Euroconu (w 2006 i 2013 roku)[6].

Odbiór[edytuj | edytuj kod]

Ukraińska fantastyka jest popularna w Polsce, tak samo jak rosyjska. Do najpopularniejszych ukraińskich pisarzy fantastyki w Polsce i krajach rosyjskojęzycznych należą Marina i Siergiej Diaczenko. Ukraińskie prace nie są zbyt często tłumaczone na angielski[6][4].

Ukraińska fantastyka była tematem monografii naukowej Waltera Smyrniwa z 2013 r. (Ukrainian Science Fiction: Historical and Thematic Perspectives)[6][3][2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Walter Smyrniw, Zbigniew Kempiński, Kosmiczny śmiech: nowe tendencje w ukraińskiej literaturze fantastycznonaukowej, „Przegląd Humanistyczny”, 33, no. 4 (283), 1989.
  2. ↑ a b c d e f g Brittany Roberts, Elusive Information about a Largely Untranslated SF Tradition, Walter Smyrniw (red.), „Science Fiction Studies”, 41 (3), 2014, s. 674–676, DOI: 10.5621/sciefictstud.41.3.0674, ISSN 0091-7729, JSTOR: 10.5621/sciefictstud.41.3.0674 [dostęp 2022-04-16].
  3. ↑ a b c d e f g h Muireann Maguire, Smyrniw, WalterUkrainian Science Fiction: Historical and Thematic Perspectives (review), „Slavonic and East European Review”, 94 (3), 2016, s. 518–520, ISSN 2222-0432 [dostęp 2022-04-16].
  4. ↑ a b Arkadiusz Witecki, RECEPCJA NAJNOWSZEJ ROSYJSKIEJ LITERATURY SCIENCE FICTION I FANTASY W POLSKIEJ PRASIE OPINIOTWÓRCZEJ NA PRZEŁOMIE STULECI, „Przegląd Humanistyczny”, 422 (01), 2009, s. 99–112, ISSN 0033-2194 [dostęp 2022-04-16] (pol.).
  5. ↑ a b c d e f Alex Shvartsman, A List of Ukrainian-born SF/F Authors Whose Fiction is Available in English [online], Future Science Fiction Digest, 27 lutego 2022 [dostęp 2022-04-20] (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k g, SF in Ukraine by Michael Burianyk [online], Locus Online, 31 stycznia 2018 [dostęp 2022-04-20] (ang.).
  7. ↑ a b Post-Soviet pulp fiction: Presages of the war in Ukraine [online], University World News [dostęp 2022-04-27].
  8. ↑ Ukraine: Maria Galina on the Russian Language as ‘a Trigger’ [online], Publishing Perspectives, 21 marca 2022 [dostęp 2022-04-27] (ang.).
  9. ↑ a b Tatiana Hajder, Myth and Philosophy in the Slavic Science Fiction Novel, „LOGOS – A Journal of Religion, Philosophy, Comparative Cultural Studies and Art” (101), 2019, s. 85–93, ISSN 0868-7692 [dostęp 2022-04-20] (ang.).
  10. ↑ Pawel Mink i inni, Three Revolutions: Mobilization and Change in Contemporary Ukraine II, BoD – Books on Demand, 30 listopada 2019, s. 445, ISBN 978-3-8382-1323-1 [dostęp 2022-04-20] (ang.).
  11. ↑ Andriy Valentynov [online], eurocon.org.ua [dostęp 2022-04-20].
  12. ↑ Post-Soviet pulp fiction: Presages of the war in Ukraine [online], University World News [dostęp 2022-04-20].
  13. ↑ Bojan Pancevski, Sci fi writer enters parallel universe to lead separatists’ defence of Donetsk, ISSN 0140-0460 [dostęp 2022-04-20] (ang.).
  14. ↑ Przemysław Lis-Markiewicz, THE DEVELOPMENT OF THE UKRAINIAN HORROR FICTION ON THE BACKGROUND OF EUROPEAN GOTHIC TRADITIONS: A BRIEF OVERVIEW, „Studia Ukrainica Posnaniensia”, 8 (02), 2020, s. 151–162, ISSN 2300-4754 [dostęp 2022-04-27] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ukraińska_fantastyka&oldid=67296832”