Vine Deloria Jr.

Vine Deloria Jr
Data urodzenia	26 marca 1933
Data śmierci	13 listopada 2005
	profesor nauk teologii, prawa
Uniwersytet	University of Michigan

Vine Deloria Jr. (ur. 26 marca 1933, zm. 13 listopada 2005) – profesor teologii i prawa, amerykański naukowiec i działacz społeczny, historyk, filozof, adwokat praw amerykańskich Indian, znany pisarz i publicysta. Z pochodzenia Indianin z plemienia Siuksów (Lakota). Specjalizował się w kwestiach tubylczych praw traktatowych, suwerenności plemiennych narodów i pierwotnych religii Indian Ameryki Północnej. Głosił potrzebę większego szacunku i zrozumienia dla tradycyjnej wiedzy ludów pierwotnych i indiańskich sposobów widzenia świata, wypowiadał się krytycznie o relacjach władz USA i świata nauki z tubylczymi Amerykanami. Jeden z najbardziej znanych współczesnych Siuksów i najbardziej cenionych tubylczych intelektualistów Ameryki Płn.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodzony w Martin w Dakocie Pd. w rodzinie wodzów i duchownych z plemienia Siuksów, miał pójść w ślady ojca – protestanckiego duchownego. W młodości uznał jednak, że – będąc członkiem plemienia Siuksów z rezerwatu Standing Rock – więcej zdziała dla dobra Indian jako prawnik, niż jako duchowny. Po ukończeniu studiów teologicznych na Iowa State University (1963) – jeszcze jako student prawa – został działaczem indiańskiego ruchu Red Power i dyrektorem wykonawczym Krajowego Kongresu Indian Amerykańskich (NCAI, 1964-1967), a następnie współzałożycielem i dyrektorem Fundacji Prawnej Tubylczych Amerykanów (NARF, 1970). W 1970 ukończył prawo na University of Colorado i po okupacji Wounded Knee w rezerwacie Pine Ridge (1973) bronił m.in. przywódców Ruchu Indian Amerykańskich (AIM). Zabiegał też o przestrzeganie tradycyjnych praw rybackich Indian z Wybrzeża Północno-Zachodniego USA i o zwrot indiańskim plemionom tubylczych zabytków i szczątków ludzkich przechowywanych w amerykańskich muzeach.

Przez blisko pół wieku był ekspertem, badaczem i wykładowcą na wielu uniwersytetach (wiele lat na University of Arizona (1978-90), do emerytury w 2000 roku na University of Colorado w Boulder). Był wielokrotnie nagradzanym autorem ponad 20 książek (w tym bestsellera Custer Died for Your Sins, uhonorowanego w 1969 Nagrodą Pulitzera) oraz znanym i cenionym – choć zarazem prowokującym i często kontrowersyjnym – publicystą. Był m.in. członkiem zarządu nowojorskiego Muzeum Amerykańskich Indian (od 1977), członkiem rady Narodowego Muzeum Indian Amerykańskich (NMAI, otwartego 21 września 2004 w Waszyngtonie) i aktywnym członkiem wielu innych organizacji działających na rzecz Indian.

Jego poglądy, wizje i publikacje wywierały przez całą drugą połowę XX w. znaczący i pozytywny wpływ na opinię społeczną o prawach, historii, kulturze i osiągnięciach Indian oraz na politykę władz federalnych i stanowych USA wobec tubylczych Amerykanów (w tym na treść ustawy o wolności religijnej Indian amerykańskich (AIRFA, 1978), ustawy o samorządności Indian (1988), ustawy o ochronie i repatriacji grobów tubylczych Amerykanów (NAGPRA, 1990). Był jednym z najbardziej znanych i szanowanych Indian XX w., jednym z najwybitniejszych współczesnych intelektualistów Ameryki Północnej, porównywanym z Martinem Lutherem Kingiem i nazywanym "papieżem amerykańskich Indian".

Mimo swej pomnikowej roli "głosu współczesnych Indian" umiał zachować skromność, umiar i poczucie humoru. Uwielbiał muzykę country & western, w weekendy pasjonował się meczami koszykówki, dużo palił. Od lat chorował na serce. Przed śmiercią w swoim domu w Golden, w stanie Kolorado pozostawił żonie Barbarze niemal gotowe do druku maszynopisy książek o tak różnej tematyce, jak filozofia Carla Gustava Junga, historia i kultura Siuksów oraz możliwości tradycyjnej indiańskiej medycyny.

Jego najstarszy syn, Philip Deloria, jest znanym indiańskim działaczem, naukowcem i twórcą, profesorem historii i studiów amerykańskich na University of Michigan w Ann Arbor, autorem książek Playing Indian oraz Indians in Unexpected Places.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Aggressions of Civilization: Federal Indian Policy Since The 1880s, Philadelphia: Temple University Press, 1984.
American Indian Policy In The Twentieth Century, Norman: University of Oklahoma Press, 1985.
American Indians, American Justice, Austin: University of Texas Press, 1983.
Behind the Trail of Broken Treaties: An Indian Declaration of Independence, New York: Dell Publishing Co., 1974.
A Better Day for Indians, New York: Field Foundation, 1976.
A Brief History of the Federal Responsibility to the American Indian], Washington: Dept. of Health, Education, and Welfare, 1979,
Custer Died For Your Sins: An Indian Manifesto, New York: Macmillan, 1969.
For This Land: Writings on Religion in America, New York: Routledge, 1999.
Frank Waters: Man and Mystic, Athens: Swallow Press: Ohio University Press, 1993.
God Is Red: A Native View of Religion, Golden, Colorado: North American Press, 1994.
The Indian Affair, New York: Friendship Press, 1974.
Indians of the Pacific Northwest, New York: Doubleday, 1977.
The Metaphysics of Modern Existence, San Francisco: Harper & Row, 1979.
The Nations Within: The Past and Future of American Indian Sovereignty, New York: Pantheon Books, 1984.
Of Utmost Good Faith, San Francisco: Straight Arrow Books, 1971.
Red Earth, White Lies: Native Americans and the Myth of Scientific Fact, New York: Scibner, 1995.
The Red Man in the New World Drama: A Politico-legal Study with a Pageantry of American Indian History, New York: Macmillan, 1971.
Reminiscences of Vine V. Deloria, Yankton Sioux Tribe of South Dakota 1970, New York Times oral history program: American Indian oral history research project. Part II; no. 82.
The Right To Know: A Paper, Washington, D.C.: Office of Library and Information Services, U.S. Dept. of the Interior, 1978.
A Sender of Words: Essays in Memory of John G. Neihardt, Salt Lake City: Howe Brothers, 1984.
Singing For A Spirit: A Portrait of the Dakota Sioux, Santa Fe, N.M.: Clear Light Publishers, 1999.
Spirit and Reason: The Vine Deloria, Jr., Reader, Golden, Colorado: Fulcrum Pub, 1999.
Tribes, Treaties, and Constitutional Tribulations (with Wilkins, David E.), Austin: University of Texas Press, 1999.
We Talk, You Listen; New Tribes, New Turf, New York: Macmillan, 1970.

Linki zewnętrzne po polsku[edytuj | edytuj kod]