Wały Królewskie

Wały Królewskie – utrwalona w miejscowej tradycji nazwa grodziska położonego w Trzcinicy k. Jasła w woj. podkarpackim, na którym dokonano rewelacyjnych odkryć archeologicznych datowanych na początki epoki brązu i wczesne średniowiecze. Stanowisko to bywa także nazywane Karpacką Troją, przede wszystkim dzięki skansenowi archeologicznemu noszącemu tę nazwę wybudowanemu tu w latach 2007–2009.

Położenie geograficzne

Grodzisko położone jest tuż nad doliną rzeki Ropy, na cyplu posiadającym z trzech stron wyjątkowo strome stoki. Ze względu na istniejące tu sztucznie uformowane, wysokie nasypy ziemne znane było od dawna, a naturalna niedostępność chroniła go przed zniszczeniem.

Historia

W początkach epoki brązu zbudowano tu osadę warowną. Mieszkała w niej ludność grupy pleszowskiej kultury mierzanowickiej (2100–1650 p.n.e.) pozostająca pod silnymi wpływami zakarpackimi. Potem w latach 1650–1350 p.n.e. żyła tu zakarpacka ludność kultury Otomani-Füzesabony o bardzo wysokim poziomie cywilizacyjnym, której gród w szczytowym okresie zajmował powierzchnię prawie 2 ha. Produkowała ona wyroby z brązu i złota. W tym czasie występowały tu oddziaływania kulturowe idące od strony wielkich cywilizacji basenu Morza Śródziemnego, ale także od północy znad Bałtyku. Było tu ważne pradziejowe centrum kulturotwórcze.

W okresie wczesnego średniowiecza (780–1031 r. n.e.) znajdował się tu ośrodek lokalnej władzy, a potężny, wieloczłonowy gród zajmował ponad 3 ha powierzchni opasanej wałami.

Historia badań

Pierwszych, nieprofesjonalnych badań archeologicznych dokonano na grodzisku jeszcze w XIX w. Pierwsze metodyczne wykopaliska przeprowadziła w Trzcinicy Karpacka Ekspedycja Archeologiczna pod kierownictwem A. Żakiego w roku 1957. W roku 1958 i 1962 na stanowisku pracował A. Kunysz. Najbardziej zasłużonym badaczem grodziska jest Jan Gancarski, który prowadził tu badania w latach 1991–1997 oraz 2005–2009. Jan Gancarski jest także pomysłodawcą projektu budowy Skansenu Archeologicznego Karpacka Troja.

Odkrycia

Na stanowisku dokonano odkryć archeologicznych o randze europejskiej. Odkryto najstarsze osady obronne z dotąd znanych w Polsce i stwierdzono pierwsze ślady oddziaływania cywilizacji anatolijsko-bałkańskiej na tereny ziem polskich. Jest to też jedno z najstarszych i najlepiej zachowanych grodzisk słowiańskich (770-1031 r.n.e.), zajmujące 3,5 ha powierzchni. Wały obronne licząc od podstawy nasypów dochodzą jeszcze dzisiaj do 10 m wysokości.

W trakcie interdyscyplinarnych badań prowadzonych w Trzcinicy w latach 1991-1998, 2005-2009 odkryto ponad 160 tysięcy zabytków archeologicznych i przebadano konstrukcje obronne. Znaleziono duże ilości glinianych naczyń oraz inne wyroby z ceramiki. Odkryto liczne wyroby kościane i rogowe, kamienne i krzemienne, unikalne zabytki z brązu i żelaza. Znaleziono dowody dalekosiężnych kontaktów. Odkryto przedmioty kultu, wytwory sztuki pradziejowej, narzędzia, broń i ozdoby. Uzyskano wiele danych dotyczących chronologii badanych osad oraz gospodarki i środowiska naturalnego. Niezwykle cenny okazał się srebrny skarb wczesnośredniowieczny, składający się z monet, różnego rodzaju ozdób, kawałków srebra i unikalnego okucia pochwy miecza – wielkiego dzieła sztuki wczesnośredniowiecznej. Przez cały okres funkcjonowania obiektu obronnego w Trzcinicy nakładały się tu i łączyły różnorodne wpływy kulturowe.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona internetowa Skansenu Archeologicznego Karpacka Troja w Trzcinicy

Bibliografia

Wykaz skrótów:

AAC – Acta Archaeologica Carpathica, Kraków;

Epoka brązu… – Gancarski J. (red.), Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Karpatach polskich, Krosno 2003;

Kultura Otomani-Füzesabony… – Gancarski J. (red.), Kultura Otomani-Füzesabony – rozwój, chronologia, gospodarka, Krosno 1999;

Neolit… – Gancarski J. (red.), Neolit i początki epoki brązu w Karpatach polskich, Krosno 2001;

Polonia minor… – Woźniak Z., Gancarski J. (red.), Polonia minor medii aevi. Studia ofiarowane Panu Profesorowi Andrzejowi Żakiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, Kraków-Krosno 2003;

SROA – Sprawozdanie Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Rzeszów;

WA – Wiadomości archeologiczne, Warszawa;

Wczesne średniowiecze… – Gancarski J. (red.), Wczesne średniowiecze w Karpatach polskich, Krosno 2006;

ZOW – Z Otchłani Wieków, Warszawa.

__________________________________________

• Calderoni G., Gancarski J., Lityńska-Zając M., Tunia K., Radiocarbon dating and Paleobotanical data the Bronze Age assemblages of Słonowice and Trzcinica (Kielce and Krosno provinces, southern Poland), 1998-2000, s. 267-298;
• Gancarski J., Wstępne sprawozdanie z badań osady trzciniecko-otomańskiej na stanowisku nr 29 w Jaśle, województwo krośnieńskie, AAC 27 (1988), s. 61-83;
• Gancarski J., Badania wykopaliskowe na stanowisku nr 1 w Trzcinicy, gm. Jasło, (w:) Badania archeologiczne w województwie krośnieńskim w latach 1990-1991, Krosno 1992, s. 55-59;
• Gancarski J., Pradzieje Kotliny Jasielskiej i jej obrzeży. Wyniki badań archeologicznych w ostatnich latach, Jasło 1992;
• Gancarski J., Pogranicze kultury trzcinieckiej i Otomani-Füzesabony – grupa jasielska, (w:) Problemy kultury trzcinieckiej, Rzeszów 1994, s. 75-104;
• Gancarski J., Ozdobne okucie pochwy miecza z wczesnośredniowiecznego skarbu z grodziska w Trzcinicy, gm. Jasło, stanowisko 1, WA 58 (1996), s. 165-175;
• Gancarski J., Wehranlage von Beginn der Bronzezeit in Trzcinica, Gde. Jasło, (w:) Kultura Otomani-Füzesabony…, s. 145-180;
• Gancarski J., Możliwości wykorzystania odkryć archeologicznych w celach turystycznych i promocyjnych regionu, (w:) Zabytki przeszłości szansą dla przyszłości. Materiały z konferencji, Krosno 2001, s. 47-51;
• Gancarski J., Trzcinica – Karpacka Troja, ZOW 56/3 (2001), s. 30-40;
• Gancarski J., „Wały Królewskie” i skarb księcia z Trzcinicy, ZOW 56/3 (2001), s. 65-71;
• Gancarski J., Wytwory sztuki z początków epoki brązu z osiedli obronnych w Trzcinicy, stanowisko 1, woj. podkarpackie, (w:) Stryniak D. (red.), Sztuka pradziejowa ziem polskich, Gniezno 2001, s. 80-84;
• Gancarski J. (red.), Między Mykenami a Bałtykiem. Kultura Otomani-Füzesabony, Krosno 2002;
• Gancarski J., The Early Medieval Stronghold AT Trzcinica in the District of Jasło: Preliminary Research Results, (w:) Polonia minor… s. 263-276;
• Gancarski J., Trzcinica – skansen archeologiczny. Projekt naukowy. Krosno 2004;
• Gancarski J., Skansen archeologiczny w Trzcinicy, gm. Jasło. Koncepcja budowy i funkcjonowania, (w:) Experimentalna archeologia a popularizacia archeologickeho badania v muzejnej a skolskej praxi, Hanuszovce 2005, s. 185-208;
• Gancarski J., Trzcinica – Karpacka Troja, Krosno 2006, wyd. 1;
• Gancarski J., Trzcinica – Karpacka Troja, Krosno 2009, wyd. 2;
• Gancarski J., Fedyk R., Skarb wczesnośredniowieczny z grodziska „Wały Królewskie” w Trzcinicy, pow. Jasło, (w:) Wczesne średniowiecze…, s. 253-269;
• Gancarski J., Ginalski J., Osada obronna z wczesnej epoki brązu w Trepczy koło Sanoka, (w:) Neolit…, s. 305-318;
• Gancarski J., Pawlikowski M., Wyniki analiz mineralogiczno-petrograficznych ceramiki grupy pleszewskiej kultury mierzanowickiej i kultury Otomani-Füzesabony z Trzcinicy i Jasła, (w:) Epoka brązu…, s. 151-164;
• Gancarski J., Poleski J., Trzcinica, pow. Jasło – najstarsze wczesnośredniowieczne grodzisko w Karpatach polskich, (w:) Wczesne średniowiecze…, s. 235-252;
• Gluza I., Gancarski J., Szczątki roślinne z początków epoki brązu z grodziska „Wały” w Trzcinicy, gm, Jasło, (w:) Epoka brązu…, s. 173-177;
• Krzemińska A., Gancarski J., Nowacki B., Karpackie Mykeny, Świat Nauki 1/2004, s. 48-57;
• Kunysz A., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na grodzisku w Trzcinicy, pow. Jasło, SROA (1962), s. 21-24;
• Lityńska-Zając M., Gancarski J., Szczątki roślinne ze starszej epoki brązu ze stanowiska 1 w Trzcinicy, gm. Jasło, (w:) Epoka brązu…, s. 165-171;
• Lityńska-Zając M., Gancarski J., Wczesnośredniowieczne pozostałości roślinne ze stanowiska 1 w Trzcinicy, pow. Jasło, (w:) Wczesne średniowiecze…, s. 771-777;
• Makowicz-Poliszot D., Gancarski J., Zwierzęce szczątki kostne z początków epoki brązu ze stanowiska 1 w Trzcinicy, woj. podkarpackie – próba podsumowania, (w:) Epoka brązu…, s. 179-204;
• Poleski J., Wczesnośredniowieczne grodzisko w Trzcinicy, pow. Jasło. Rekonstrukcja faz obwałowań, rozplanowania obiektu i techniki budowy wałów (maszynopis w archiwum Muzeum Podkarpackiego w Krośnie), 2003;
• Sarna W., Opis powiatu jasielskiego, Jasło 1908;
• Tomkowicz S., Stanisława Tomkowicza inwentarz zabytków powiatu jasielskiego /z rękopisów autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie/, Kraków 2001;
• Valde-Nowak P., Gancarski J., Bronzezeitliche Spalitindustrie der Pleszów – und der Otomani-Füzesabony-Kultur aus den Siedlungen Trzcinica und Jasło. Ein Überblick, (w:) Kultura Otomani-Füzesabony…, s. 181-200;
• Zollówna H., Żaki A., Grodzisko w Trzcinicy, pow. Jasło (Polska), AAC 1 (1958), s. 114-115