Śluzak warzyw psiankowatych

Przekrój łodygi pomidora porażonego przez Ralstonia solanacearum

Śluzak warzyw psiankowatych, śluzak ziemniaka, śluzak pomidora (ang. bacterial wilt of solanaceous crops, bacterial wilt) – choroba ziemniaka, pomidora i innych roślin z rodziny psiankowatych wywołana przez bakterię Ralstonia solanacearum. Bywa też nazywana bakteryjnym więdnięciem pomidora.

Występowanie

Na zachodzie Europy i w Stanach Zjednoczonych choroba ta znana była od dawna. Na świecie rozprzestrzeniona jest szeroko. W Polsce po raz pierwszy wykryto ją w 2014 r. w woj. opolskim na odmianie ‘Lady Claire’. Sadzeniaki na porażonej plantacji pochodziły z uprawy w województwie pomorskim, a materiałem wyjściowym do produkcji tych sadzeniaków były ziemniaki pochodzące z innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Mimo że w Polsce choroba ta nie występowała, istniały już procedury postępowania na wypadek jej pojawienia się. Zgodnie z nimi objęto kontrolą 124 producentów rolnych oraz 56 innych powiązanych podmiotów (dystrybutorzy, zakłady przetwórcze ziemniaka i zagospodarowujące odpady). Łącznie przeprowadzono 329 kontroli u producentów ziemniaka, podczas których pobrano do badań 2101 prób bulw ziemniaka ze 146 partii ziemniaka. U innych powiązanych podmiotów przeprowadzono 84 kontrole i pobrano 8 prób bulw ziemniaków. Ponadto, pobrano 174 prób ścieków i odpadów płynnych. Stwierdzono 5 dalszych przypadków zakażenia tą bakterią na terenie trzech województw: pomorskiego, mazowieckiego i opolskiego.

Choroba występuje na ziemniakach, pomidorach, tytoniu i innych roślinach psiankowatych, ale stwierdzono ją także na ponad 200 różnych gatunkach roślin należących do 50 rodzin.

Objawy

Najbardziej charakterystycznym objawem jest gwałtowne więdnięcie liści i łodyg porażonych roślin. Później rośliny brązowieją, ulegają nekrozie i obumierają, a ich system korzeniowy ulega zgniliźnie. Przy wolnym rozwoju choroby przy podstawie łodygi można zaobserwować brunatne smugi, a ogonki zbrunatniałych liści parasolowato wyginają się. Pomidor może wytwarzać liczne korzenie przybyszowe. Na poprzecznym przekroju łodyg porażonych roślin występują białawe lub śluzowate wycieki bakteryjne. Po umieszczeniu takiej łodygi w wodzie po 3–5 minutach wypływają z niej zlepione bakterie w postaci śluzowatych nici. Przy silnym porażeniu po 10–15 minutach woda w szklance przybiera mlecznobiałą barwę. Na bulwach ziemniaka objawy obserwuje się rzadko. Czasami tylko, przy silnym porażeniu, w okolicy oczek wypływa śluz bakteryjny. Powoduje to przebarwienia i do miejsc tych przyklejają się grudki gleby. Jest to charakterystyczna cecha diagnostyczna tej choroby. Na przekrojonych bulwach widoczne są żółtobrązowe przebarwienia lub nekroza wiązek przewodzących. Z wiązek tych wyciekają kropelki śluzu bakteryjnego. Przy bardzo już zaawansowanym porażeniu brązowieją okolice wiązek przewodzących wskutek nekrozy otaczającej je tkanki miękiszowej.

Epidemiologia

Do roślin bakteria wnika najczęściej przez system korzeniowy. Następuje to przez rany spowodowane zabiegami uprawowymi, ale także przez naturalne spękania w miejscu wyrastania korzeni bocznych i uszkodzenia spowodowane przez szkodniki. Może wnikać także przez podstawę łodygi. W roślinie najpierw zasiedla wiązki przewodzące i rozmnaża się w nich. Powoduje to zatykanie wiązek bakteriami i wydzielanym przez nie śluzem. Skutkuje to zaburzeniami w przewodzeniu wody i soli mineralnych. Więdnięcie roślin następuje już w 2–5 dni od momentu infekcji. Bakteria zasiedla także tkankę miękiszową i korę pierwotną, co powoduje śluzowate, bakteryjne wycieki na zewnątrz roślin i wydostawanie się z nich bakterii do gleby.

Ochrona

Brak jest chemicznych metod zwalczania tej choroby, dlatego też w wielu krajach świata, również w Polsce, bakteria Ralstonia solanacearum jest organizmem kwarantannowym i znajduje się pod nadzorem służb fitosanitarnych. Oznacza to, że po rozpoznaniu choroby plantator ma bezwzględny obowiązek zwalczania wywołującego ją patogenu. Ziemniaki z porażonej plantacji muszą zostać pod urzędowym nadzorem zniszczone, ale mogą też być po zagotowaniu wykorzystane na paszę dla zwierząt. Na porażonym polu przez 4 lub 5 lat (w zależności od przyjętego sposobu jego użytkowania) nie wolno uprawiać ziemniaków, innych roślin psiankowatych, ani roślin kapustnych.

Używane do sadzenia bulwy ziemniaków czy inny materiał wegetatywnie rozmnażany musi pochodzić z obszaru wolnego od tej choroby.