Psiankowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Psiankowate
Ilustracja
Tytoń szlachetny (Nicotiana tabacum)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

psiankowce

Rodzina

psiankowate

Nazwa systematyczna
Solanaceae Juss.
Gen. Pl.: 124. 4 Aug 1789
Zasięg
Mapa zasięgu

     - zasięg Solanaceae

Lulecznica kraińska
Solandra maxima

Psiankowate (Solanaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu psiankowców. Obejmuje 102 rodzaje liczące ok. 2460 gatunków[2]. Występują one na wszystkich kontynentach z wyjątkiem okolic okołobiegunowych[2], przy czym największe zróżnicowanie jest w Ameryce Środkowej i Południowej, gdzie występują 63 rodzaje z ok. 1,2 tys. gatunków. Bardzo liczne gatunki występują także w tropikalnej Afryce, kilka rodzajów jest też endemicznych dla Australii. Rośliny te zasiedlają najróżniejsze siedliska od pustyń po wilgotne lasy równikowe. Wyróżniają się obecnością różnych alkaloidów. Do rodziny tej należy wiele ważnych roślin użytkowych. Przykładami roślin jadalnych są: ziemniak, pomidor, papryka, bakłażan, do popularnych używek należy tytoń szlachetny, stany odurzenia powoduje lulecznica i bieluń, wiele gatunków wykorzystywanych jest leczniczo lub jako rośliny magiczne (np. mandragora)[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Psianka podłużna
Owoc miechunki peruwiańskiej
Pokrój
Rodzina obejmuje rośliny różnych form życiowych – od roślin jednorocznych, poprzez byliny, epifity, pnącza zielne i liany, po krzewy (np. kolcowój Lycium, mrzechlina Cestrum) i drzewa (niektóre gatunki z rodzajów psianka Solanum)[3]. Łodygi nierzadko są kolczaste, bardzo rzadko cierniste. Pędy pokryte są zwykle włoskami pojedynczymi, rozgałęzionymi, gwiazdkowatymi, czasem gruczołowatymi[4][5].
Liście
Skrętoległe, czasem skupione w rozetę przyziemną[5], zwykle pojedyncze, ale u wielu przedstawicieli też złożone. Całobrzegie lub w różny sposób wcinane. Bez przylistków[3][4], ogonkowe lub siedzące[5].
Kwiaty
Przeważają kwiaty obupłciowe, rzadkie są jednopłciowe. Zwykle o symetrii promienistej, ale też bywają mniej lub bardziej grzbieciste. Skupione w różnie wykształconych wierzchotkach na szczycie pędów lub w kątach liści (zwykle w formie gron, wiech, baldachów[5]), czasem pojedyncze (psianka, mandragora, Nierembergia). Działki kielicha zazwyczaj w liczbie 5 (rzadziej 4 lub więcej, do 7), w jednym okółku, zwykle trwałe i czasem znacznie powiększające się w czasie owocowania (miechunka, nikandra). Płatki korony w takiej liczbie jak działki, w różnym stopniu zrośnięte, często okazałe i efektownie zabarwione, płasko rozpostarte, lejkowate, dzwonkowate lub rurkowate[3], na brzegu czasem wcinane lub frędzlowate[5]. Pręciki występują w liczbie 4, 5, 8 lub 10[3], najczęściej w liczbie odpowiadającej liczbie płatków. Wyrastają przemiennie względem płatków i zrośnięte są z nimi u nasady. Pręciki są podobnej wielkości lub u części przedstawicieli jeden z nich lub kilka jest zredukowany. Nitka pręcika łączy się z łącznikiem od tyłu główki, a pylniki otwierają się podłużnym pęknięciem lub szczytowymi porami[5]. Słupek górny, dwukrotny (tylko u Nicandra z 3–5 owocolistków, a z jeszcze większej liczby u Nolana)[3]. Szyjka słupka jest pojedyncza, zakończona główkowatym znamieniem[5].
Owoce
Bardzo zróżnicowane. Zazwyczaj jagody lub torebki, ale także pestkowce i rozłupnie[3]. Często rozwijają się w trwałym kielichu[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Mandragora lekarska
Brugmansia arborea
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]

Rodzina siostrzana w stosunku do powojowatych (Convolvulaceae).

psiankowce


Montiniaceae




Sphenocleaceae



Hydroleaceae






powojowate Convolvulaceae



psiankowate Solanaceae




Podział według APweb i GRIN[6]
psiankowate


Schizanthoideae




Goetzeoideae



Duckeodendroideae



Browallioideae/Cestroideae




Schwenkioideae




Petunioideae




Nicotianoideae



Solanoideae








Podrodzina Schizanthoideae Hunziker

  • Schizanthus Ruiz & Pav.motylek

Podrodzina Goetzeoideae Thorne & Reveal

Podrodzina Duckeodendroideae Reveal

Podrodzina Browallioideae Kosteletzky/Cestroideae Burnett

Podrodzina Schwenckioideae

Podrodzina Petunioideae Thorne & Reveal

Podrodzina Nicotianoideae Miers

Podrodzina Solanoideae Kosteletzky

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce (Solanales Dumort.), podrząd Solanineae Engl., rodzina psiankowate (Solanaceae Juss.)[7]

Pozycja w systemie Cronquista (1981)

Gromada okrytonasienne, klasa Magnoliopsida, podklasa Asteridae, rząd psiankowce (Solanales), rodzina psiankowate (Solanaceae).

Pozycja w systemie Takhtajana (1997)

Gromada okrytonasienne, klasa Magnoliopsida, podklasa jasnotowe (Lamiidae), nadrząd Solananae, rząd psiankowce (Solanales), rodzina psiankowate (Solanaceae).

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Niektóre gatunki są uprawiane jako warzywa, np. ziemniak, pomidor. Wiele gatunków jest silnie trujących, a jednocześnie cenionych w lecznictwie. Niektóre gatunki są uprawiane jako używki, np. tytoń szlachetny.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-05-20] (ang.).
  3. a b c d e f g Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 305-306. ISBN 1-55407-206-9.
  4. a b Zhi-Yun Zhang, Anmin Lu, William G. D'Arcy: Solanaceae A. L. Jussieu. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-12-14].
  5. a b c d e f g h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 536-541. ISBN 978-1-842466346.
  6. Family: Solanaceae. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2016-12-13]. (ang.).
  7. Crescent Bloom: Solanaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-10-10].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]