Psiankowate
Tytoń szlachetny (Nicotiana tabacum) | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina |
psiankowate |
Nazwa systematyczna | |
Solanaceae Juss. Gen. Pl.: 124. 4 Aug 1789 | |
Zasięg | |
- zasięg Solanaceae |
Psiankowate (Solanaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu psiankowców. Obejmuje 102 rodzaje liczące ok. 2460 gatunków[2]. Występują one na wszystkich kontynentach z wyjątkiem okolic okołobiegunowych[2], przy czym największe zróżnicowanie jest w Ameryce Środkowej i Południowej, gdzie występują 63 rodzaje z ok. 1,2 tys. gatunków. Bardzo liczne gatunki występują także w tropikalnej Afryce, kilka rodzajów jest też endemicznych dla Australii. Rośliny te zasiedlają najróżniejsze siedliska od pustyń po wilgotne lasy równikowe. Wyróżniają się obecnością różnych alkaloidów. Do rodziny tej należy wiele ważnych roślin użytkowych. Przykładami roślin jadalnych są: ziemniak, pomidor, papryka, bakłażan, do popularnych używek należy tytoń szlachetny, stany odurzenia powoduje lulecznica i bieluń, wiele gatunków wykorzystywanych jest leczniczo lub jako rośliny magiczne (np. mandragora)[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rodzina obejmuje rośliny różnych form życiowych – od roślin jednorocznych, poprzez byliny, epifity, pnącza zielne i liany, po krzewy (np. kolcowój Lycium, mrzechlina Cestrum) i drzewa (niektóre gatunki z rodzajów psianka Solanum)[3]. Łodygi nierzadko są kolczaste, bardzo rzadko cierniste. Pędy pokryte są zwykle włoskami pojedynczymi, rozgałęzionymi, gwiazdkowatymi, czasem gruczołowatymi[4][5].
- Liście
- Skrętoległe, czasem skupione w rozetę przyziemną[5], zwykle pojedyncze, ale u wielu przedstawicieli też złożone. Całobrzegie lub w różny sposób wcinane. Bez przylistków[3][4], ogonkowe lub siedzące[5].
- Kwiaty
- Przeważają kwiaty obupłciowe, rzadkie są jednopłciowe. Zwykle o symetrii promienistej, ale też bywają mniej lub bardziej grzbieciste. Skupione w różnie wykształconych wierzchotkach na szczycie pędów lub w kątach liści (zwykle w formie gron, wiech, baldachów[5]), czasem pojedyncze (psianka, mandragora, Nierembergia). Działki kielicha zazwyczaj w liczbie 5 (rzadziej 4 lub więcej, do 7), w jednym okółku, zwykle trwałe i czasem znacznie powiększające się w czasie owocowania (miechunka, nikandra). Płatki korony w takiej liczbie jak działki, w różnym stopniu zrośnięte, często okazałe i efektownie zabarwione, płasko rozpostarte, lejkowate, dzwonkowate lub rurkowate[3], na brzegu czasem wcinane lub frędzlowate[5]. Pręciki występują w liczbie 4, 5, 8 lub 10[3], najczęściej w liczbie odpowiadającej liczbie płatków. Wyrastają przemiennie względem płatków i zrośnięte są z nimi u nasady. Pręciki są podobnej wielkości lub u części przedstawicieli jeden z nich lub kilka jest zredukowany. Nitka pręcika łączy się z łącznikiem od tyłu główki, a pylniki otwierają się podłużnym pęknięciem lub szczytowymi porami[5]. Słupek górny, dwukrotny (tylko u Nicandra z 3–5 owocolistków, a z jeszcze większej liczby u Nolana)[3]. Szyjka słupka jest pojedyncza, zakończona główkowatym znamieniem[5].
- Owoce
- Bardzo zróżnicowane. Zazwyczaj jagody lub torebki, ale także pestkowce i rozłupnie[3]. Często rozwijają się w trwałym kielichu[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
Rodzina siostrzana w stosunku do powojowatych (Convolvulaceae).
psiankowce |
| ||||||||||||||||||||||||
psiankowate |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Podrodzina Schizanthoideae Hunziker
- Schizanthus Ruiz & Pav. – motylek
Podrodzina Goetzeoideae Thorne & Reveal
- Coeloneurum Radlk.
- Espadaea A. Rich.
- Goetzea Wydler
- Henoonia Griseb.
- Metternichia J. C. Mikan
- Tsoala Bosser & D'Arcy
Podrodzina Duckeodendroideae Reveal
- Duckeodendron Kuhlm.
Podrodzina Browallioideae Kosteletzky/Cestroideae Burnett
- Benthamiella Speg.
- Browallia L. – browalia
- Cestrum L. – mrzechlina
- Combera Sandwith
- Pantacantha Speg.
- Protoschwenckia Soler.
- Reyesia Gay
- Salpiglossis Ruiz & Pav. – tujałka
- Sessea Ruiz & Pav.
- Streptosolen Miers
- Vestia Willd.
Podrodzina Schwenckioideae
- Heteranthia Nees & Mart.
- Melananthus Walp.
- Schwenckia D. Royen ex L.
Podrodzina Petunioideae Thorne & Reveal
- Bouchetia Dunal
- Brunfelsia L. – brunfelsia
- Calibrachoa Cerv.
- Fabiana Ruiz & Pav.
- Hunzikeria D'Arcy
- Leptoglossis Benth.
- Nierembergia Ruiz & Pav.
- Petunia Juss. – petunia
- Plowmania Hunz. & Subils
Podrodzina Nicotianoideae Miers
- Anthocercis Labill.
- Anthotroche Endl.
- Crenidium Haegi
- Cyphanthera Miers
- Duboisia R. Br.
- Grammosolen Haegi
- Nicotiana L. – tytoń
- Symonanthus Haegi
Podrodzina Solanoideae Kosteletzky
- Acnistus Schott
- Anisodus Link ex Spreng.
- Athenaea Sendtn.
- Atropa L. – pokrzyk
- Atropanthe Pascher
- Aureliana Sendtn.
- Brachistus Miers
- Brugmansia Pers. – brugmansja
- Calliphysalis Whitson
- Capsicophysalis (Bitter) Averett & M. Martínez
- Capsicum L. – papryka
- Chamaesaracha (A. Gray) Benth.
- Cuatresia Hunz.
- Darcyanthus Hunziger
- Datura L. – bieluń
- Deprea Raf.
- Discopodium Hochst.
- Dunalia Kunth
- Dyssochroma Miers
- Ectozoma Miers
- Eriolarynx Hunziger
- Exodeconus Raf.
- Grabowskia Schltdl.
- Hawkesiophyton Hunziger
- Hyoscyamus L. – lulek
- Iochroma Benth.
- Jaborosa Juss.
- Jaltomata Schltdl.
- Juanulloa Ruiz & Pav.
- Larnax Miers
- Latua Phil.
- Leucophysalis Rydb.
- Lycianthes (Dunal) Hassl.
- Lycium L. – kolcowój
- Lycopersicon Mill. – pomidor
- Mandragora L. – mandragora
- Markea Rich.
- Merinthopodium Donn. Sm.
- Nicandra Adans. – nikandra, wzdętka
- Nolana L. f. – nolana
- Nothocestrum A. Gray
- Oryctes S. Watson
- Physalis L. – miechunka
- Physochlaina G. Don – rozdętka
- Poortmannia Drake
- Przewalskia Maxim.
- Quincula Raf.
- Rahowardiana D'Arcy
- Salpichroa Miers
- Saracha Ruiz & Pav.
- Schraderanthus Averett
- Schultesianthus Hunz.
- Sclerophylax Miers
- Scopolia Jacq. – lulecznica
- Solandra Sw.
- Solanum L. – psianka
- Trianaea Planch. & Linden
- Trompettia Dupin
- Tubocapsicum (Wettst.) Makino
- Tzeltalia E. Estrada & M. Martínez
- Vassobia Rusby
- Withania Pauquy – witania
- Witheringia L'Hér.
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce (Solanales Dumort.), podrząd Solanineae Engl., rodzina psiankowate (Solanaceae Juss.)[7]
- Pozycja w systemie Cronquista (1981)
Gromada okrytonasienne, klasa Magnoliopsida, podklasa Asteridae, rząd psiankowce (Solanales), rodzina psiankowate (Solanaceae).
- Pozycja w systemie Takhtajana (1997)
Gromada okrytonasienne, klasa Magnoliopsida, podklasa jasnotowe (Lamiidae), nadrząd Solananae, rząd psiankowce (Solanales), rodzina psiankowate (Solanaceae).
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Niektóre gatunki są uprawiane jako warzywa, np. ziemniak, pomidor. Wiele gatunków jest silnie trujących, a jednocześnie cenionych w lecznictwie. Niektóre gatunki są uprawiane jako używki, np. tytoń szlachetny.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-05-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 305-306. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b Zhi-Yun Zhang, Anmin Lu, William G. D'Arcy: Solanaceae A. L. Jussieu. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-12-14].
- ↑ a b c d e f g h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 536-541. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ Family: Solanaceae. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2016-12-13]. (ang.).
- ↑ Crescent Bloom: Solanaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-10-10].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Solanaceae Juss. [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)
- EoL: 4437
- Flora of China: 10828
- Flora of North America: 10828
- GBIF: 7717
- identyfikator iNaturalist: 48516
- IPNI: 30000631-2
- ITIS: 30411
- NCBI: 4070
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30000631-2
- Tela Botanica: 100983
- identyfikator Tropicos: 42000282
- USDA PLANTS: SOLANA
- identyfikator taksonu Fossilworks: 55747
- CoL: 626XM