Święty Franciszek i historie z jego życia (obraz Coppo di Marcovaldo)
| |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania |
ok. 1243–1245 |
| Medium |
tempera na desce |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Święty Franciszek i historie z jego życia (wł. San Francesco e storie della sua vita) – średniowieczny obraz przypisywany Coppo di Marcovaldo, znajdujący się w bazylice Świętego Krzyża we Florencji.
Ikona powstała pod silnym wpływem sztuki bizantyjskiej.
Datowanie i atrybucja[edytuj | edytuj kod]
Autorstwo ikony św. Franciszka, czczonej w bazylice Świętego Krzyża we Florencji, zostało przypisane w 1948 przez włoskiego historyka sztuki Roberta Longhiego, średniowiecznemu artyście florenckiemu Coppo di Marcovaldo, aktywnemu w 2 poł. XIII wieku[1].
Trzech historyków sztuki podjęło temat datacji ikony. Amerykanka Judith Stein, dopatrując się w doborze scen w cyklu o życiu św. Franciszka z Asyżu wpływu pierwotnej grupy gorliwych w interpretowaniu Reguły franciszkańskiej i Testamentu, skupionych wokół osoby bł. Jana z Parmy, uważała, iż obraz musiał powstać między 1254 a 1257. Dla Stein najważniejszą biografią, na której oparł się autor obrazu, był przede wszystkim Życiorys pierwszy (łac. Vita prima), napisany przez bł. Tomasza z Celano na przełomie lat 1228–1229 z okazji kanonizacji „Biedaczyny”. Jedynym epizodem z biografii Franciszka, który nie został opisany przez Celańczyka w Życiorysie pierwszym, jest Uratowanie rozbitków. Epizod ten znajduje się w powstałym między 1250 a 1253 Traktacie o cudach, napisanym przez Celańczyka z polecenia generała Jana z Parmy. Włoszka Chiara Frugoni przesuwa górną granicę powstania ikony na około 1240, wyłączając możliwość korzystania z Traktatu o cudach. Wreszcie francuski mediewista André Vauchez, odwołując się do zebranej przez siebie bogatej ikonografii, datuje dzieło na okres między 1243 a 1245, a na pewno przed 1266, kiedy generał franciszkanów Bonawentura z Bagnoregio opublikował Życiorys większy św. Franciszka, oficjalną biografię „Biedaczyny”, nakazując jednocześnie zniszczenie wszystkich dotychczasowych biografii świętego. Od tego momentu biografie bonawenturiańskie stały się jedynymi dozwolonymi dokumentami w łonie Zakonu Braci Mniejszych prezentującymi życie Asyżanina[2].
Tematyka[edytuj | edytuj kod]
Obraz przedstawia św. Franciszka z Asyżu oraz dwadzieścia scen z jego życia. Jest swego rodzaju skrótem biograficznym oraz wyrazem pobożności i zainteresowania osobą umbryjskiego cudotwórcy. Po zniszczeniu pierwszych dzieł biograficznych i narzuceniu oficjalnych biografii ikony tego typu były w ciągu wieków jedynymi świadectwami pierwotnego stosunku do działalności Franciszka i rozumienia znaczenia, jaki miał dla historii Kościoła ruch franciszkański u swego zarania. Ikony ze scenami z życia świętego od razu stały się bardzo popularne na terenie Toskanii, gdzie zakon bardzo prężnie rozwijał się już w wieku XIII[3].
Postać taumaturga zajmuje miejsce centralne ikony. Święty w postawie stojącej ma na sobie franciszkański habit z kapturem, przepasany białym sznurem, symbolizującym składane śluby: posłuszeństwa, ubóstwa i czystości. To mężczyzna w sile wieku, z zarostem i wygoloną tonsurą mniszą. W lewej ręce trzyma ozdobny ewangeliarz, prawą błogosławi na wzór Chrystusa Pantokratora. Artysta na dłoniach i bosych stopach asyżanina zaznaczył ślady świętych stygmatów. Głowa Franciszka otoczona jest aureolą, symbolizującą świętość[3].
Tuż nad postacią św. Franciszka artysta przedstawił dwóch aniołów wskazujących na rozwinięty zwój z napisem, który przytrzymuje od góry ręka Boga Ojca. Łaciński napis głosi: HUNC EXAUDITE PERHIBENTEM DOGMATA VITAE (pol. uważnie słuchajcie tego, który przedstawia naukę życia). Na prawo i lewo oraz pod spodem artysta przedstawił dwadzieścia wydarzeń z życia świętego, w tym jego cuda. Sceny posiadają zdobne obramowania. Na skrzyżowaniu obramowań umieszczone zostały tonda z popiersiami braci mniejszych błogosławiących swego zakonodawcę[3].
Obraz, zgodnie z łacińskim napisem, zostaje ofiarowany wiernym, by go czcili i uczyli się naśladowania w swoim życiu czynów świętego. W wybranej sentencji pobrzmiewa echo słów zaczerpniętych z tekstu Ewangelii wg św. Mateusza. Podczas Przemienienia na Górze Tabor głos z nieba zwraca się do uczniów: To jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie, Jego słuchajcie![4]. Tomasz z Celano nazwał Franciszka z Asyżu novus evangelista (nowym ewangelistą). Święty doskonale wypełnił przykazania Jezusa Chrystusa, dlatego jego życie może być uznane za żywą Ewangelię. Franciszek zostaje ogłoszony formą życia (łac. dogmata vitae)[5][6].
Sceny z życia św. Franciszka[edytuj | edytuj kod]
Z biografii św. Franciszka z Asyżu Coppo di Marcovaldo wybrał dwadzieścia scen: piętnaście to wydarzenia, które miały miejsce za życia taumaturga, pięć po śmierci, która nastąpiła w 1226[7].
| Ujęcie | Epizod | Źródło pisane | Postacie |
|---|---|---|---|
|
Uwolnienie z ojcowskiego więzienia (Asyż) | Życiorys pierwszy rozdz. VI; Żywot naszego ojca... czyt. V[8] | Pietro Bernardone (ojciec), Pika (matka), Franciszek |
|
Wyrzeknięcie się ojcowizny | Życiorys pierwszy rozdz. VI | Pika, Pietro Bernardone, Franciszek, bp Gwidon |
|
Wybór habitu | Życiorys pierwszy rozdz. IX | bp Gwidon, Franciszek |
|
Lektura ewangelii o ubóstwie | Życiorys pierwszy rozdz. IX | ministrant, diakon, kapłan, Franciszek i wierni |
|
Zatwierdzenie reguły (Lateran) | Życiorys pierwszy rozdz. IX | diakon, franciszkanin, Franciszek, Innocenty III, prałaci |
|
Wigilia w Greccio | Życiorys pierwszy rozdz. XXX | służba liturgiczna, kapłan, Dzieciątko, Franciszek, wierni |
|
Kazanie do ptaków (Bevagna) | Życiorys pierwszy rozdz. XXI | bracia, Franciszek, ptactwo |
|
Kazanie do niewiernych (Egipt) | Życiorys pierwszy rozdz. XX | bracia, Franciszek, niewierni, Al-Kamil |
|
Wykupienie owieczki (Marchia) | Życiorys pierwszy rozdz. XXVIII | br. Paweł, Franciszek, pasterz |
|
Litość dla dwóch baranków (Marchia) | Życiorys pierwszy rozdz. XXVIII | br. Paweł, Franciszek, wieśniak |
|
Ekstremalne ubóstwo | Życiorys pierwszy rozdz. XIX | asyżanie, Franciszek, asyżanki |
|
Dar stygmatów na La Vernie | Życiorys pierwszy rozdz. III (w drugiej części) | Franciszek, serafin |
|
Zjawienie się Franciszka w Arles | Życiorys pierwszy rozdz. XVIII | Antoni z Padwy, Franciszek, bracia |
|
Opieka nad trędowatymi | Życiorys pierwszy rozdz. VII | brat, Franciszek, trędowaci |
|
Śmierć Franciszka (Asyż) | Życiorys pierwszy rozdz. VIII (w drugiej części) | bracia, Franciszek |
|
Cuda u grobu (Asyż) | Życiorys pierwszy część trzecia | bracia, pątnicy, opętana, lekarz, demony |
|
Kanonizacja Franciszka | Życiorys pierwszy część trzecia | bracia, prałaci, Grzegorz IX |
|
Cud uratowania rozbitków | Traktat o cudach | Franciszek, rozbitkowie |
|
Wdzięczność rozbitków | Traktat o cudach | rozbitkowie-pątnicy, bracia |
|
Uzdrowienie paralityka | Życiorys pierwszy rozdz. XXIII | paralityk, Franciszek |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ornella Casazza: Coppo di Marcovaldo. W: Angelo Tartuferi, Mario Scalini: L'arte a Firenze nell'età di Dante (1250-1300). Florencja: Giunti, 2004, s. 86. ISBN 88-09-03695-6. (wł.).
- ↑ Elena Gallina: La Pala Bardi. museocappuccini.it. [dostęp 2017-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-22)]. (wł.).
- ↑ a b c Vita di S, Francesco: Tavola Cappella Bardi di s. Croce. santacrocefirenze.it. [dostęp 2017-12-20]. (wł.).
- ↑ Por. Mt 17,5.
- ↑ John V. Tolan: Saint Francis and the Sultan: The Curious History of a Christian-Muslim Encounter. Oxford: OUP Oxford, 2009, s. 93-96. ISBN 978-0-19-156749-0. (ang.).
- ↑ Significato del cartiglio nella cuspide della tavola di san Francesco – Cappella Bardi di santa Croce. santacrocefirenze.it. [dostęp 2017-12-20]. (wł.).
- ↑ Episodi della vita di san Francesco – Cappella Bardi. santacrocefirenze.it. [dostęp 2017-12-20]. (wł.).
- ↑ Tomasz z Celano: Żywot naszego ojca, błogosławionego Franciszka. Aleksander Horowski (tłum.). Kraków: 2017, s. 59. ISBN 978-83-934548-7-7. (pol.).