Święto Peruna
.png) Obrzęd ku czci Peruna w obwodzie tarnopolskim, Ukraina | |
| Dzień |
20 lipca / przedostatni czwartek lipca |
|---|---|
| Typ święta | |
| Religie | |
| Zwyczaje |
rytualne zawody sportowe |
| Inne nazwy |
Perunowe, Piorunowe, Perunica |
| Podobne święta |
Dzień Eliasza (lud.-chrz.) |
Święto Peruna, Perunowe, Piorunowe, Perunica – słowiańskie święto ku czci boga Peruna, obchodzone przez współczesnych rodzimowierców słowiańskich; jego istnienie w czasach przed rozpoczęciem chrystianizacji Słowian pozostaje hipotetyczne. Święto obchodzone jest 20 lub 21 lipca[1] przez rodzimowierców słowiańskich w Polsce w ramach zarejestrowanych związków wyznaniowych[2], jak również wspólnot nieformalnych[3], a także w innych krajach słowiańskich, m.in. na Ukrainie[4], Słowacji[5] czy w Rosji, gdzie w niektórych grupach rodzimowierczych święto to jest traktowane wręcz jako najważniejsze w ciągu roku[6]. W trakcie jego obchodów organizowane są igrzyska (zawody sportowe) na cześć Peruna, podczas których mają miejsce zmagania uczestników w takich dyscyplinach, jak sporty walki czy przeciąganie liny[1].
Przebieg święta
[edytuj | edytuj kod]Obchody Perunicy zostały opisane na przykładzie praktyki rodzimowierców słowiańskich w Rosji przez religioznawcę Romana Szyżenskiego. Przygotowania do święta rozłożone są na przestrzeni tygodnia, zaś w szczytowym dniu dzielą się na dwa etapy: rolniczy oraz wojowniczy. W części pierwszej obchodów kapłani rozpoczynają od powitania zgromadzonych oraz przypomnienia znaczenia święta, po czym następuje rozpalenie ognia, który służy oczyszczeniu osób uczestniczących przed wejściem na teren kapiszcza. W dalszej kolejności śpiewane są specjalne pieśni, związane z danym świętem i opiewające czyny bóstw, a następnie rozpalana jest „krada” – ceremonialne ognisko – ułożona z dębowych drew. Po tym żercy przystępują do sławienia bóstw związanych z ogniem oraz pozostałych z nich – w tym Peruna, w następstwie czego do ognia złożone zostają żertwy – zbiorowe oraz indywidualne[7].
.jpg)
W kolejnym etapie następuje poświęcenie za pomocą świętego ognia broni oraz amuletów przyniesionych przez uczestników; w tym czasie również zostają zawiązane rytualne walki oraz rywalizacje siłowe, symbolizujące mitologiczny scenariusz walki między Gromowładcą a Welesem, znanej m.in. ze słowiańskiego mitu kosmogonicznego[7].
Po nadejściu zmroku ma miejsce tryzna na cześć poległych słowiańskich wojowników. Osoby uczestniczące gromadzą się w półokręgu wokół kapiszcza, podczas gdy kapłani rozpalają wkoło niego ognie. Następnie od zebranych zbierane są dary do przygotowanej wcześniej łodzi na ofiary, która wynoszona jest na wzgórze i tam stawiana na stosie pogrzebowym, który rozpalany jest pochodniami odpalonymi od świętego ognia przez żercę, czemu towarzyszą modły według rytu grzebalnego. Po jego wypaleniu następuje uczta ku czci słowiańskich wojowników, a na wzgórzu w pewnym oddaleniu rozpalany jest kolejny ogień, wokół którego tańczone są wojskowe tańce korowodowe[7].
Częścią obchodów opisanych przez Szyżenskiego są również m.in. obrzędy przejścia dla wojowników czy rytuały wojskowego nadania imienia (mianowin)[7].
Pochodzenie święta
[edytuj | edytuj kod]Istnienie święta w czasach przedchrześcijańskich stanowi hipotezę, postawioną w ramach interpretacji ornamentyki zabytków archeologicznych poczynionej przez Borisa Rybakowa, o czym napisał Aleksander Gieysztor w swoim dziele Mitologia Słowian[8]. Prawdopodobnie kult Peruna w procesie chrystianizacji Rusi został zastąpiony wśród kijowskich bojarów kultem proroka Eliasza. Obchodzony w czasach chrześcijańskich 20 lipca dzień Eliasza nosił wyraźne cechy dawnych kultów pogańskich, na podstawie czego domniemuje się, że zastąpił on pierwotne święto ku czci gromowładnego boga[9]. Zdaniem badacza Igora Nowickiego powiązanie przez Słowian dnia obchodów z konkretnym dniem kalendarza słonecznego wydaje się mało prawdopodobne, stąd też domniemuje on, że pierwotnie dzień poświęcony Perunowi mógł być obchodzony w przedostatni czwartek lipca, jako że czwartek powszechnie związany jest z postacią gromowładcy w religiach indoeuropejskich[10].
W wierzeniach ludowych Eliasz włada burzowymi chmurami, dzięki czemu ma wpływ na urodzajność pól, a także posługuje się błyskawicą przeciwko demonom i bluźniercom[11]. Przygotowania do poświęconego mu dnia trwały zwykle tydzień – określany jako „eliaszowy” (ros. ильинской), a w wielu miejscach w ich trakcie chłopi pościli w celu przebłagania gniewu świętego oraz ochrony domów, inwentarza oraz plonów przed piorunami[12]. Opisy ludowych obchodów ku czci św. Eliasza w dniu 20 lipca starego stylu zanotował Kazimierz Moszyński w dziele „Kultura ludowa Słowian”, wymieniając wśród nich zanotowane wśród ludu wielkoruskiego ofiary składkowe (wspólnotowe) z cielęcia lub byka[13], a także z „ogromnego bochna chleba (wagi od 28 do 84 kg) oraz z równie wielkiego kawała twarogu”, spożywanych następnie uroczyście przez świętujących[14]. Cytuje on również opis podobnych obrządków, jakie zaobserwował indoeuropeista Otto Schrader:
Latem 1907 r. było mi dane spędzić jeden miesiąc we dworze słynnego równie dobrze w Niemczech, jak w Rosji językoznawcy i członka akademji Fortunatova w małej wsi Kosalma... w gubernji ołonieckiej. W dniu 22 lipca urządzono wycieczkę do wsi Namojevo, leżącej na zachodnim brzegu Ukšozera. Była to pierwsza niedziela po 20 lipca, t. j. po dniu św. Eljasza, nazywana w tamtejszej okolicy „niedzielą skopową”, ponieważ w ciągu niej składa się prorokowi Eljaszowi skopy na ofiarę. [...] Trzy czy cztery skopy, ofiarowane przez poszczególnych bogatych chłopów zgodnie z poprzedniem ślubowaniem, zostają tej niedzieli po południu zaciągnięte przed kaplicę, zabite tam i poćwiartowane. Poczem mięso ich niosą nad jezioro, i mężczyźni ze wsi gotują je w dwunastu kotłach, ustawionych na wybrzeżu. Kobiety mogą uczestniczyć w tem tylko jako widzowie; a gdyśmy się je zapytali, dlaczegoż nie one zajmą się robotą gotowania, która przecież dla nich jest odpowiednią, odpowiedziała jedna, że prorok Eljasz kobiet nie lubi, podczas gdy druga objaśniła krótko: Nam ńe połagàjetśa („Nam to nie uchodzi”). Gdy mięso się ugotowało, zaniesiono je w kotłach do kaplicy przed święte obrazy i tu okadzano kadzidłem, zapalonem od węgli, użytych do gotowania nad jeziorem; podczas kadzenia dzieci odśpiewały pobożne pieśni. Następnie mięso rozprzedano w kaplicy na rzecz kościoła, a sprzedane zabrano do domów i tam spożyto...
W następstwie dowiedziałem się, iż w innych miejscowościach ołonieckiej gubernji ofiarowują nawet byka prorokowi Eljaszowi w dniu jego święta; przyczem po poświęceniu mięsa przez duchownego odbywa się na pobliskiej łące prawdziwa uczta ofiarna, połączona z pijatyką. — Cóż za znaczenie ma prorok Eljasz, któremu okazują tak wielką cześć? — Jak już w pismach starego testamentu rządzi on ogniem oraz wodą i w płomiennym wozie jedzie do nieba, tak też bez wątpienia jest dziś jeszcze u całego włościaństwa Rosji prawdziwym, rzeczywistym bogiem gromu i błyskawicy oraz dżdżu. Już w dzieci wpaja się w gubernji ołonieckiej największą cześć dla tego świętego [...]. I dla rolników ma ów prorok znaczenie, bowiem dzień świętego Eljasza jest według poglądów ludu granicą między latem a jesienią, zaś zarazem — początkiem żniw. Nie może też podlegać wątpliwości, że ów prorok Eljasz zajął ongi miejsce dawniejszego odeń pogańskiego boga...
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Gajda 2007 ↓, s. 78
- ↑ Joanna Gacparska: Święto Peruna w Warszawie. Wspólny obrzęd SW, RW i RKP. Rodzima Wiara - oficjalna strona, 2012-08-30. [dostęp 2017-01-07].
- ↑ Rodzimowiercza działalność. „Gniazdo”. 1(16), 2016. Witt Wilczyński. Agencja INVINI. ISSN 2081-9072.
- ↑ 20 липня свято Перуна в Запоріжжі. Вісник Рідновіра, 2015-07-07. [dostęp 2017-01-11]. (ukr.).
- ↑ Roman: Perunov deň na Velestúre – 2012. Krug Peruna, 2012. [dostęp 2017-01-11]. (słow.).
- ↑ Theology and Rituals, [w:] Kaarina Aitamurto, Paganism, Traditionalism, Nationalism. Narratives of Russian Rodnoverie, Routledge, 2016, s. 67, ISBN 978-1-3170-8443-3.
- ↑ a b c d Шиженский i Суровегина 2015 ↓.
- ↑ Gieysztor 2006 ↓, s. 280-281.
- ↑ Мацьків 2017 ↓, s. 169.
- ↑ Новицкий 2016 ↓, s. 83.
- ↑ Корепанова 2017 ↓, s. 340.
- ↑ Токарев 2012 ↓, s. 112–113.
- ↑ Moszyński 1934 ↓, s. 257.
- ↑ Moszyński 1934 ↓, s. 259.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Agnieszka Gajda, Święta i obrzędy Rodzimej Wiary, „Państwo i Społeczeństwo”, 2, 2007, s. 65–85.
- Aleksander Gieysztor, Mitologia Słowian, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2006.
- Kazimierz Moszyński, Kultura ludowa Słowian. Część II: Kultura duchowa, Kraków 1934.
- Петро Мацьків, Давні вірування українців: лінгвокультурологічний аспект, „Рідне слово в етнокультурному вимірі”, 2017, ISSN 2411-4758 (ukr.).
- Игорь Анатольевич Новицкий, Грозный день Перуна, „Вестник славянских культур: научный журнал”, 2016 (ros.).
- Сергей Александрович Токарев, Религиозные верования восточнославянских народов XIX – начала XX века, 2012 (ros.).
- Виктория Олеговна Корепанова, Пантеон восточных славян: от язычества к христианству, „Вопросы истории, археологии, политических наук и регионоведения: сборник материалов XIII Всерос. науч. конф. студентов, магистрантов, аспирантов и мол. ученых”, Tomsk: Издательство Томского университета, 2017, s. 339–343 (ros.).
- Роман Витальевич Шиженский, Екатерина Сергеевна Суровегина, Особенности проведения современного славянского языческого праздника (на примере организации дня Перуна), „Общество: философия, история, культура”, 2015 (ros.).