Świnia celebeska
| Sus celebensis[1] | |||
| Muller & Schlegel, 1843 | |||
 Świnia celebeska na rycinie barwnej z 1845 roku | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
świnia celebeska | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Świnia celebeska[3] (Sus celebensis) – gatunek ssaka z rodziny świniowatych. Pochodzi z wysp Indonezji. Stanowi obiekt polowań, część osobników żyjących na wolności to zdziczali potomkowie zwierząt udomowionych. Obecnie stosowane środki ochronne wydają się niewystarczające.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa rodzajowa Sus to łacińskie słowo oznaczające po prostu świnię[4][5]. Z kolei epitet gatunkowy powstał przez połączenie nazwy miejsca, gdzie ssaki te żyją (Celebes), z łacińskim sufiksem ensis[4].
Rozmiary i inne cechy gatunku są zmienne.
Podgatunki
[edytuj | edytuj kod]Wyróżniono trzy podgatunki S. celebensis[6][3]:
- S. celebensis celebensis – świnia celebeska
- S. celebensis floresianus – świnia floreska
- S. celebensis timoriensis – świnia timorska
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Świnia średniej wielkości[2], osiąga długość ciała 80-130 cm i wysokość 70 cm[7][4] w przypadku wieprzy, 60 cm[7] w przypadku macior. Masa ciała zawiera się pomiędzy 40[7][4] i 70[7]-80[4] kg, przy czym obecnie zaznacza się tendencja do zwiększania rozmiarów ciała, wykryta przez porównanie ze szczątkami z jaskiń północy Celebesu[7].
Okrywa włosowa składa się z włosów czarnych z wmieszanymi gdzieniegdzie białymi[7][4] i żółtymi[7][4]. Rzadziej widuje się osobniki brązowawe i czerwonawe. Na grzbiecie widnieje ciemna pręga, a n czole kępki włosów. Okolice pyska zabarwione są na żółto. Z wiekiem postępuje "siwienie" brzusznej strony ciała, przybierającej barwę biała lub kremową[7].
Głowę dojrzałych samców zdobią 3 pary wyrostków. Największe, przedoczodołowe, osiągają odpowiednie rozmiary, gdy świnia liczy sobie 8 lat, jednak wszystkie powiększają wraz z wiekiem[7].
Krótkie kończyny podtrzymują wypukły na grzbiecie tułów zakończonym długim, zakończonym kosmykiem włosów ogonem[7].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Zwierzę to pochodzi z Indonezji[2]. Zajmuje obecnie większą część Celebesu[2][8]. W środkowej części wyspy, na jej wschodzie i południowym wschodzie cały czas występuje obficie, podczas gdy na południu i północnym wschodzie jest rzadka[2]. Na pobliskiej wysepce Selayar prawdopodobnie już wyginęła[2][7]. Zamieszkuje za to następujące wyspy[2]:
Zwierzę zostało udomowione i dzięki ludziom rozprzestrzeniło się na nowe tereny. Udomowione świnie zamieszkują Roti i Sawu. Człowiek skrzyżował je także z dzikiem[2]. Populacje mieszańców zajmują obecnie wyspy[2]:
W efekcie działań ludzkich zwierzę introdukowano w Timorze Wschodnim[8].
Z kolei dzikie świnie z Halmahery, brane wcześniej za zdziczałą udomowioną świnię celebeską, okazały się bliżej spokrewnione z świnią nowogwinejską[2].
Siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Ssaki te zamieszkują różnorodne środowiska. Żyją w równikowym lesie deszczowym[2][7], na bagnach, otwartych terenach porosłych trawą, a nawet na obszarach rolniczych[2][7]. Bytują na różnych wysokościach nad poziomem morza, przy czym powyżej 1500 metrów są częstsze, niż poniżej[2]. Dosięgają natomiast powyżej 2500 metrów nad poziomem morza[2][9], lub według innych źródeł nie przekraczają tej wysokości[4] albo też dosięgają tylko 2300[7], preferując doliny[7].
Behawior
[edytuj | edytuj kod]Niektóre osobniki (głównie samce) prowadzą samotny tryb życia, inne zaś spędzają czas w grupach liczących do sześciu zwierząt. Jednakże badania przeprowadzone w Tanjung Peropa Wildlife Reserve dały odmienne wyniki: tamtejsze grupy liczyły do dziewięciu osobników, średnio zaś 5. Zazwyczaj grupę tworzą 1-3 dorosłych, 1-2 dorastające zwierzęta i 1-3 młode[2]. Sądzi się, że małe stado składa się z 2-3 grup typu matka z młodymi[7].
Samotnie żyjące samce przejawiają agresję w stosunku do siebie. Popychają się, napierają na siebie i atakują się z otwartym ryjem[7].
Aktywność przypada na dzień, kiedy to grupki szukają pożywienia. Jej szczyt ma miejsce o zmierzchu i świcie[2].
Menu świni celebeskiej zawiera upadłe owoce, liście, korzenie, młode kiełki[2][7], a rzadziej bezkręgowce[2] (w tym owady[7]), drobne kręgowce i padlinę[2][7]. Nie gardzą orzechami, ziarnami i grzybami[7].
Jak jego bliscy krewniacy, zwierzę lubi tarzać się w błocie. Ryjąc w ziemi, użyźnia ją[7].
Część zwierząt wiedzie na wpół dziki tryb życia, za dnia poszukując pożywienia na własną ręką, w nocy wracając w pobliże siedzib ludzkich[4].
Rozmnażanie
[edytuj | edytuj kod]Nie prowadzi się badań nad zachowaniami rozrodczymi gatunku, choć planuje je IUCN[7]. Sądzi się, że przebiega ono podobnie, jak u innych świniowatych, u których stwierdza się poligamię, uczestnictwo w rozrodzie jedynie samców, które osiągnęły odpowiednią wielkość, pokrywających kilka samic. Uważa się też, że występujące u wieprzów tego gatunku brodawki mogą pełnić rolę w wabieniu wybranki lub odstraszaniu rywali. Tezy tej nie poparto na razie badaniami naukowymi[7].
Cykl owulacyjny trwa 3 tygodnie, obejmując tylko 2-3 dni płodne[7].
Na samca przypada 1,7 samicy[9]. Parzenie się zachodzi w lutym[7], urodziny natomiast w kwietniu i maju[7][4], po trwającej 100-140 dni ciąży[7]. Na świat przychodzą zwykle 2-3 młode[4], choć zdarza się i 8[4]. Maciora buduje sobie wtedy gniazdo – dwumetrowy w przekroju lej w ziemi, wymoszczony roślinnością. Nowo narodzone prosięta posiadają charakterystyczne pasy idące wzdłuż grzbietu, przy czym pomiędzy sześcioma jasnymi biegnie pięć ciemnych. Grają one rolę kamuflażu. Masa noworodków jest zróżnicowana – mogą ważyć 0,5 kg, jak i 1,5 kg. Są kiepsko rozwinięte i niezdolne do samodzielnego życia. Przez pewien czas pozostają w gnieździe, otoczone troskliwą opieką maciory. Matka karmi je mlekiem przez 3-4 miesiące. Ojciec nie bierze udziału w ich wychowaniu. Pozbywają się pasów na grzbiecie, osiągnąwszy pół roku. Samica rodzi następny miot w kolejnym roku. W rodzinie świniowatych poprzedni miot zwykle usamodzielnia się jeszcze przed przyjściem na świat nowego, jednakże więź młodych samiczek z matką trwa dłużej, niż jej synów. Choć brakuje na to dowodów, sądzi się, że relacje córki z matką nie kończą się z odstawieniem. Widywano stada kilku samic z młodymi, ale trudno jest ustalić ich wzajemne pokrewieństwo[7].
Warchlaki szybko, w wieku kilku miesięcy, osiągają dojrzałość płciową. Osiągnięcie jej nie oznacza od razu przystąpienia do rozrodu, albowiem samice zazwyczaj kończą półtora roku, nim biorą udział w przedłużaniu gatunku. Płeć męska nie przekazuje swych genów następnemu pokoleniu jeszcze dłużej. Jak wcześniej wspomniano, do rozrodu mogą przystąpić tylko samce, które osiągnęły już odpowiednie rozmiary, zazwyczaj mające skończone 5 lat[7].
Na wolności maksymalna długość życia osobnika wynosi co najmniej 9 lat[7], prawdopodobnie więcej niż 10[4].
Genetyka
[edytuj | edytuj kod]Badania nad chromosomami świni celebeskiej, dzika i świni brodawkowatej (Sus verrucosus) ujawniły między innymi tak samą ilość chromosomów 2n=38, ale też różnice w wielkości 10. pary pomiędzy dwoma pierwszymi i ostatnim z wymienionych. Z kolei summetacentryczny chromosom Y u świni celebeskiej i brodawkowatej jest większy, niż u dzika. Chromosomy te różnią się także wzorami pasków po zabarwieniu[10].
Drapieżnicy
[edytuj | edytuj kod]Jedynym drapieżnikiem zagrażającym opisywanemu świniowatemu w naturze jest pyton siatkowy. Znacznie bardziej zagraża jej natomiast presja ze strony człowieka[2].
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Zagrożeniem dla gatunku są polowania na mięso. Poza tym deforestacja, imigracja ludzka i zajmowanie coraz większych terenów przez rolnictwo także wywierają nań niekorzystny wpływ. W efekcie działania człowieka do puli genowej zostały wprowadzone obce geny, przyczynił się on także do roznoszenia chorób. W efekcie zagęszczenie osobników zmienia się od 0,4-2,0 osobnika na km² na północnym półwyspie Celebesu do 5,1-14,5 osobnika na km², a według najnowszych danych nawet 23,5 osobnika na km² w Tanjung Peropa Nature Reserve na południowym wschodzie[2].
Liczebność obniża się. Stosowane środki ochronne nie wystarczają, kłusownictwo kwitnie[2]. Bardziej narażone są na nie samice, co ma niekorzystny wpływ na populację[7]. Handel utrzymuje się na niespotykanym jak dla zwierzęcia o tych rozmiarach poziomie[2]. Wieśniacy łapią głównie małe świnki, po czym hodują je w celu samodzielnego spożycia lub sprzedania na mięso, cenione bardziej niż otrzymane ze świni domowej. Jego cena u Minahasa może przewyższać zwyczajną wieprzowinę o 20-50%. W Nowej Gwinei zanotowano nawet przypadek, gdy ciężarna kobieta karmiła świnię własnym mlekiem. Badania w trzech lokalnych sklepach ujawniły dostarczanie i zabijanie tygodniowo od 2 do 20 osobników[7]. Monitoringiem rynku na północy Sulawesi zajmuje się Wildlife Crimes Unit Program. Jego działanie dotyczy jednak jedynie obszarów chronionych, ponieważ handel świnią celebeską pochodzącą z pozostałym miejsc jest legalny. Wszystko wskazuje na to, że w przyszłości gatunek może utracić genetyczną różnorodność lub podzielić się na niewielkie, izolowane populacje[2].
Świnię celebeską uważa się za szkodnika upraw, co nie zostało potwierdzone[7].
Zwierzę zamieszkuje miejsca chronione, jak[2]:
- Park Narodowy Lore Lindu (2,310 km²)[2]
- Park Narodowy Bogani Nani Wartabone (2,871 km²)
- Rezerwat Morowali (2,250 km²)
Obecna sytuacja wymaga przeprowadzenia wielu badań nad biologią zwierzęcia[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Sus celebensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z J. Burton, A. Mustari, I. Rejeki, Sus celebensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-03-05] (ang.).
- ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 167. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Brent Huffman: Sus celebensis Celebes pig, Sulawesi warty pig. ultimateungulate.com, 2004-03-22. [dostęp 2009-09-26]. (ang.).
- ↑ Kazimierz Feliks Kumaniecki: Słownik łacińsko-polski: Według słownika Hermana Mengego i Henryka Kopii. Henryk Kopia, Herman Menge. Państwowe Wydawn. Nauk, s. 489. ISBN 83-01-03531-5.
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Sus celebensis. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2016-03-05]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah Nicole Noel, C. Yahnke: Animal Diversity Web: Sus celebensis. University of Michigan Museum of Zoology, 2004. [dostęp 2009-09-26]. (ang.).
- ↑ a b J. Burton, A. Mustari, I. Rejeki, Sus celebensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2009-09-25] (ang.).
- ↑ a b c The Sulawesi Warty Pig (Sus celebensis). W: Alastair A. Macdonald: Pigs, Peccaries and Hippos Status Survey and Action Plan. [dostęp 2010-09-03].
- ↑ A. A. Bosma1, N. A. De Haan, R. A. Blouch and A. A. Macdonald. Comparative cytogenetic studies in Sus verrucosus, Sus celebensis and Sus scrofa vittatus (Suidae, Mammalia). „Genetica”. 83 (3), s. 189-194, 1991-04. Springer Netherlands. DOI: 10.1007/BF00126224. ISSN 1573-6857. (ang.).