Andriej Amalrik
![]() Andriej Amalrik (1976) | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód, zajęcie | |
Andriej Aleksiejewicz Amalrik (ros. Андре́й Алексе́евич Амальри́к, ur. 12 maja 1938 w Moskwie, zm. 12 listopada 1980 w pobliżu Guadalajary) – radziecki i rosyjski pisarz, publicysta, dysydent.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w rodzinie znanego historyka i archeologa[1]. Studiował historię na Uniwersytecie Moskiewskim (1962–1963), z którego został wydalony za pracę semestralną broniącą teorii normańskiej, odrzuconą przez oficjalną radziecką historiozofię. 14 maja 1965 został aresztowany, a 28 maja 1965 skazany za rzekome pasożytnictwo na 2 i pół roku zesłania na Syberię, przebywał w obwodzie tomskim. W czerwcu 1966 został zwolniony po rewizji wyroku przez Sąd Najwyższy RFSRR i mógł wrócić do Moskwy. Swojemu pobytowi w łagrze poświęcił wspomnienia Niechciana podróż na Syberię (wydane w USA, 1970). Pracował jako nieetatowy współpracownik agencji prasowej RIA Nowosti. Nawiązał wówczas kontakty z korespondentami zagranicznymi. Uczestniczył w kampanii na rzecz skazanych w tzw. procesie czworga (Aleksandra Ginzburga, Jurija Gałanskowa, Aleksieja Dobrowolskiego i Wiery Łaszkowej) w 1968. Po aresztowaniu Pawła Litwinowa dokończył opracowanie dokumentacji tego procesu. Od 1968 pracował jako listonosz. Publikował w samizdacie, uczestniczył w przerzucie wydawnictw zagranicę. Popierał ujęcie aktywności dysydenckiej w bardziej zorganizowaną strukturę.
W kwietniu-maju 1969 r. napisał głośny esej „Czy Związek Radziecki przetrwa do 1984 roku?” (Просуществует ли Советский Союз до 1984 года?), w którym przewidywał nieuchronny rozpad ZSRR ze względu m.in. na możliwą wojnę z Chinami. Wydany na Zachodzie przez Fundację im. Hercena zawierał w drugim wydaniu (Amsterdam 1970) uwagę: „Otrzymano od autora 4 VII 1969 r., podpisano do druku 7 XI 1969; zgodnie z Ustawą Zasadniczą Królestwa Niderlandów i Konstytucją Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich wydrukowano bez cenzury prewencyjnej”. Wiosną 1970 razem z Władimirem Bukowskim i Piotrem Jakirem udzielił wywiadu amerykańskiej telewizji, a nagranie to pokazane w lipcu 1970 było pierwszym pokazującym zachodniemu społeczeństwu radzieckich dysydentów. 21 maja 1970 roku został aresztowany i przewieziony do Swierdłowska, gdzie został skazany na karę 3 lat obozu na podstawie art. 190-1 kodeksu karnego ZSRR za „rozpowszechnianie a priori fałszywych zmyśleń, szkalujących radziecki ustrój społeczny i państwowy”. W ostatnim dniu uwięzienia – 21 maja 1973 został ponownie skazany, na 3 lata pozbawienia wolności. Rozpoczął wówczas głodówkę, która trwała 117 dni. W listopadzie 1973 karę zamieniono mu na 3 lata zesłania, przebywał w Magadanie, a do Moskwy powrócił ostatecznie w maju 1975, dzięki protestom w jego obronie. Uczestniczył w konsultacjach przed ogłoszeniem działalności tzw. Moskiewskiej Grupy Helsińskiej (powołanej do nadzorowania porozumień helsińskich).
W czerwcu 1976 roku został zmuszony do emigracji. Publikował w prasie emigracyjnej. Zginął w wypadku samochodowym w Hiszpanii, koło Guadalajary. Pochowano go na cmentarzu Sainte-Geneviève-des-Bois w Paryżu. Pośmiertnie wydano tom jego wspomnień Notatki dysydenta.
W 1991 roku został zrehabilitowany.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Duda 2015 ↓, s. 9.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- w języku polskim
- Katarzyna Duda: Andriej Amalrik – rosyjski dysydent. recenzent Prof. dr hab. Lucjan Suchanek. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2015. ISBN 978-83-233-2961-9. [dostęp 2021-06-05].
- Tadeusz Klimowicz , Przewodnik po współczesnej literaturze rosyjskiej i jej okolicach (1917-1996), Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 1996, ISBN 83-7091-026-2, OCLC 830124751 .
- Grzegorz Przebinda, Józef Smaga Leksykon. Kto jest kim w Rosji po 1917 roku, wyd. Znak, Kraków 2000
- Dmitrij Zubariew, Giennadij Kuzowkin Andriej Amalrik w: Słownik dysydentów. Czołowe postacie ruchów opozycyjnych w krajach komunistycznych w latach 1956–1989. Tom II, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2007
- w innych językach
- Казак В., Лексикон русской литературы XX века = Lexikon der russischen Literatur ab 1917, РИК «Культура», 1996, ISBN 5-8334-0019-8.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- А. Амальрик, Просуществует ли Советский Союз до 1984 года? (ros.) [dostęp 2012-02-09]
- ISNI: 0000000110230297
- VIAF: 27059910
- LCCN: n50041166
- GND: 118502387
- LIBRIS: fcrtn86z13g87jv
- BnF: 11888607b
- SUDOC: 026683784
- NKC: jn19990000147
- DBNL: amal005
- NTA: 069043949
- BIBSYS: 90157561
- CiNii: DA00155947
- Open Library: OL5069511A
- PLWABN: 9810658323705606
- NUKAT: n95002851
- J9U: 987007257656005171
- PTBNP: 24844
- CANTIC: a10461590
- LNB: 000028053
- CONOR: 71543651
- LIH: LNB:BG9h;=BQ
- Ludzie urodzeni w Moskwie
- Pisarze rosyjskojęzyczni
- Pochowani na cmentarzu prawosławnym w Sainte-Geneviève-des-Bois
- Radzieccy dysydenci
- Radzieccy prozaicy
- Rosyjscy działacze praw człowieka
- Rosyjscy prozaicy XX wieku
- Rosyjskie ofiary prześladowań komunistycznych 1917–1991
- Więźniowie radzieckich łagrów
- Urodzeni w 1938
- Zmarli w 1980