Mącznica alpejska
_-_Eidfjord,_Norway_2021-07-25_(03).jpg)
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
mącznica alpejska |
| Nazwa systematyczna | |
| Arctous alpina (L.) Nied. H.G.A.Engler & K.A.E.Prantl, Nat. Pflanzenfam. 4(1): 48 (1889)[3] | |
Mącznica alpejska (Arctous alpina) – gatunek roślin z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Występuje w strefie okołobiegunowej półkuli północnej oraz na obszarach górskich dalej na południu w strefie umiarkowanej. Zasięg obejmuje północną część Ameryki Północnej (Alaska i Kanada), północną Europę oraz góry dalej na południu (Pireneje, Alpy, Karpaty, góry półwyspu bałkańskiego) oraz północną Azję sięgając po południowe Chiny[3]. W Polsce gatunek ten nie występuje[4]. Rośnie w tundrze, w piętrze alpejskim w górach oraz w borealnych lasach iglastych[5].
Owoce są jadalne w stanie surowym i po przetworzeniu. Są kwaśne i obróbka poprawia ich walory smakowe. Rośliny w postaci rozdrobnionej i roztartej oraz wywarów wykorzystywane były lokalnie jako lecznicze (np. przy chorobach reumatycznych). Liście mają właściwości narkotyczne – odurzenie powoduje wdychanie dymu[6]. Roślina bywa uprawiana w ogrodach skalnych[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod].jpg)
- Pokrój
- Niska, płożąca i silnie rozgałęziona krzewinka, osiągająca od kilku do ok. 20, rzadko 40 cm wysokości. Pędy są nagie, na przekroju okrągłe, z korą brązową, łuszczącą się papierzasto[8][5].
- Liście
- Sezonowe[5], jesienią przebarwiające się na intensywnie czerwony kolor[7], zachowujące się na pędach przez zimę. Ogonki liściowe do 4 mm długości, oskrzydlone. Blaszki nieco skórzaste, jajowate i owalne, karbowano-piłkowane. Osiągają 2–5 cm długości[5][8].
- Kwiaty
- Obupłciowe, zebrane w liczbie od 2 do 7 w kwiatostany groniaste. Osadzone na szypułkach do 5 mm długości. Działki kielicha w liczbie 5, są jajowate, wolne i trwałe. Osiągają ok. 1 mm długości. Płatki w liczbie 5 są zrośnięte w urnowatą koronę o długości ok. 4 mm[5], tylko na szczycie z krótkimi wolnymi łatkami długości 0,5 mm[8]. Korona jest biała, kremowa, żółta lub zielona. Pręcików jest 10, są schowane w koronie, nitki ich są u nasady spłaszczone i owłosione, pylniki są czerwone, otwierają się dwoma szczytowymi porami. Zalążnia jest 4–10-komorowa[5], z pojedynczymi zalążkami w komorach[8], zwieńczona główkowatym znamieniem[5].
- Owoce
- Kuliste, soczyste, nagie, początkowo czerwone, dojrzałe są fioletowoczarne pestkowce[5], o średnicy 6–9 mm[8]. Zawierają 4–5 pestek[5].
Uprawa
[edytuj | edytuj kod]Rozmnażana jest za pomocą nasion, ew. z sadzonek wiosną lub latem. Wymaga stanowisk słonecznych, gleby kwaśnej, przepuszczalnej i kamienistej[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2024-01-12] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2024-01-12] (ang.).
- ↑ a b Arctous alpina (L.) Nied., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-01-13].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 35, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f g h i Arctous alpina (Linnaeus) Niedenzu, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2024-01-13].
- ↑ Ken Fern, Arctous alpina, [w:] Temperate Plants Database [online], temperate.theferns.info [dostęp 2024-01-14].
- ↑ a b c Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3 popr. i uzup, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 505, ISBN 978-83-01-13434-1.
- ↑ a b c d e Arctous alpina (Linnaeus) Niedenzu, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2024-01-13].