Aulos (muzyka)
| |
| Klasyfikacja naukowa | |
|---|---|
| Klasyfikacja praktyczna | |
| Podobne instrumenty | |
Aulos (stgr. αὐλός, łac. tibia) – instrument muzyczny z grupy aerofonów stroikowych, jeden z najpopularniejszych w starożytnej Grecji, często przedstawiany w sztuce greckiej.
Muzyka aulosu towarzyszyła obrzędom kultu Dionizosa, sympozjonom, a także zawodom sportowym, m.in. podczas igrzysk olimpijskich.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Aulos przywieziono do Grecji najprawdopodobniej z obszaru Azji Mniejszej z Frygii ok. VII w. p.n.e.[1] Z Grecji rozpowszechnił się w basenie Morza Śródziemnego, w Egipcie, Etrurii i Starożytnym Rzymie, gdzie znany był jako tibia[1]. Nazwa aulos w języku greckim oznacza tubę lub kanał[2].
Budowa
[edytuj | edytuj kod]Stanowiły go jedna lub dwie niezależne piszczałki cylindryczne, być może wyposażone w podwójny stroik[a]. Każda piszczałka składała się z pięciu części: dwuczęściowego korpusu, dwóch baryłek, ustnika i stroika. Piszczałki z okresu klasycznego (600–300 p.n.e.) miały od 3 do 5 otworów palcowych oraz otwór kciukowy[1]. Instrumenty wykonywane były z trzciny, czasem z drewna, kości lub kości słoniowej[1]. Rodzaj użytego materiału miał wpływ na barwę dźwięku instrumentu[3]. Długość piszczałek wahała się od 30 do ponad 60 cm[1]. W późniejszym okresie zwiększono liczbę otworów palcowych, zatykając część z nich woskiem lub przy pomocy metalowych pierścieni[1].
Gra na aulosie
[edytuj | edytuj kod]Dźwięk aulosu był ostry i przenikliwy[4]. Przy grze zakładano na usta skórzaną taśmę znaną jako forbeja, która opasywała policzki[5]. Stosowano ją – jak się przypuszcza – by podtrzymać policzki i móc silniej dmuchać[4]. Opaska stabilizowała piszczałki, wzmacniając kontrolę muzyka nad oddechem i instrumentem, co miało znaczenie podczas gry na wolnym powietrzu, szczególnie przez dłuższy czas[3]. Przepaski używali tylko mężczyźni grający na otwartych przestrzeniach, grający w zamkniętych pomieszczeniach, w tym kobiety podczas sympozjonów, jej nie używali[3]. Kobiety grały jedynie podczas wydarzeń prywatnych[1].
Na aulosie podwójnym grano unisono[b], przy czym wysokość stroju piszczałek minimalnie się różniła, co nadawało instrumentowi szczególną barwę[6]. Grający wkładał do ust ustniki obydwóch piszczałek. Każdą podtrzymał w jednej ręce, grając na lewej palcami lewej ręki, a na prawej – palcami prawej ręki. Piszczałki tworzyły charakterystyczny kształt litery „V”[1].
Instrument przechowywano w torbie wykonanej ze skóry jelenia lub leoparda, nazywanej sybene[3].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Muzyka aulosu towarzyszyła wielu wydarzeniom publicznym i prywatnym[1], m.in. obrzędom kultu Dionizosa[5][7].
Podczas igrzysk olimpijskich gra na aulosie towarzyszyła zawodom pentatlonu, pomagała zawodnikom utrzymać rytm podczas skoku w dal[8]. Na igrzyskach olimpijskich zawodnikom akompaniowali zwycięzcy konkurencji muzycznej igrzysk pytyjskich[8]. Gra na aulosie towarzyszyła również innym zawodom, m.in. zapasom podczas igrzysk ateńskich, a także ćwiczeniom w gimnazjonie[8].
Aulos był instrumentem, na którym zazwyczaj grały greckie prostytutki. Flecistki, tzw. aulētries, świadczyły usługi seksualne podczas prywatnych sympozjonów i pracowały w domach publicznych[9].
Aulos w sztuce
[edytuj | edytuj kod]W mitologii greckiej z mistrzowskiej gry na aulosie słynął Marsjasz – frygijski satyr, który przegrał rywalizację z Apollinem[10].
Najstarsze zachowane malowidła przedstawiające aulos pochodzą z minojskiego sarkofagu na Krecie[2]. Grający na aulosie byli często przedstawiani w sztuce rzeźbiarskiej w III tysiącleciu p.n.e.[1] Aulos jest wzmiankowany w Iliadzie[1].
Arystoteles (384–322 p.n.e.) w swojej rozprawie Polityka potępiał stosowanie instrumentu w szkolnictwie, gdyż uważał go za niemoralny[3]. Według Sokratesa (470–399 p.n.e.) w państwie idealnym aulos miał być zakazany[3].
-
Grający na aulosie. Malarstwo etruskie -
Młodzieniec grający na aulosie. Malowidło na kubku, ok. 460–450 p.n.e., Luwr -
Kobieta grająca na podwójnym aulosie. Malowidło etruskie na kubku z nekropolii Vulci; ok. 490 p.n.e. -
Satyr grający na pojedynczym aulosie. Rzeźba rzymska z Italii; I–II w. n.e., Luwr -
Francisco Pradilla, Chłopiec grający na podwójnym aulosie; Rzym 1880, akwarela na papierze, 71 × 45 cm -
Tak zwany „Tron Ludovisi”; naga kobieta gra na aulosie. Płaskorzeźba, marmur. Sztuka grecka; ok. 460 p.n.e. -
Aulosy ok. 500 p.n.e., Grecja; muzeum Vosbergen, Eelde, Holandia -
Kobieta grająca na aulosie; fragment mozaiki z Villa del Cicerone w Pompejach
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zastosowanie podwójnego stroika nie jest jednoznacznie potwierdzone[1].
- ↑ Nie ma jednoznacznych dowodów, w jaki sposób grano na aulosie – czy grano na dwóch piszczałkach unisono naraz, na przemian czy grano też dwie różne melodie[3]. Za grą unisono przemawiają zachowane przedstawienia w sztuce ukazujące palce muzyków ułożone w tych samych miejscach na obydwu piszczałkach[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l Apel 2003 ↓, s. 63.
- ↑ a b Bundrick 2005 ↓, s. 34.
- ↑ a b c d e f g h Bundrick 2005 ↓, s. 35.
- ↑ a b Ammer 2004 ↓, s. 17.
- ↑ a b aulos, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-12-31].
- ↑ The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. A, Oxford University Press, styczeń 2004, ISBN 978-0-19-517067-2 (ang.).
- ↑ Aleksander Nawarecki, Aulos. Pasja życia, „Konteksty”, 348 (1), 2025, s. 70–77, DOI: 10.36744/k.3691 [dostęp 2025-11-04].
- ↑ a b c Golden 2004 ↓, s. 21.
- ↑ Glazebrook 2011 ↓, s. 47.
- ↑ Bundrick 2005 ↓, s. 36.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Aulos. W: Mark Golden: Sport in the Ancient World from A to Z. Routledge, 2004. ISBN 978-1-134-53596-5. (ang.).
- Aulos. W: Willi Apel: The Harvard Dictionary of Music. Harvard University Press, 2003. ISBN 978-0-674-01163-2. [dostęp 2019-12-31]. (ang.).
- Aulos. W: Christine Ammer: The Facts on File Dictionary of Music. Infobase Publishing, 2004. ISBN 978-1-4381-3009-5. (ang.).
- Allison Glazebrook, Madeleine M. Henry: Greek Prostitutes in the Ancient Mediterranean, 800 BCE–200 CE. University of Wisconsin Press, 2011. ISBN 978-0-299-23563-5. [dostęp 2019-12-31]. (ang.).
- Sheramy Bundrick: Music and Image in Classical Athens. Cambridge University Press, 2005. ISBN 978-0-521-84806-0. [dostęp 2019-12-31]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- The Aulos – sound examples. [w:] www.oeaw.ac.at/ [on-line]. [dostęp 2019-12-31]. (ang.).