Przejdź do zawartości

Błyskoporek podkorowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Błyskoporek podkorowy
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

szczeciniakowce

Rodzina

szczeciniakowate

Rodzaj

błyskoporek

Gatunek

błyskoporek podkorowy

Nazwa systematyczna
Inonotus obliquus (Ach. ex Pers.) Pilát
Atlas Champ. l’Europe, III, Polyporaceae (Praha) 1: 572 (1942)
Multimedia w Wikimedia Commons

Błyskoporek podkorowy (Inonotus obliquus (Ach. ex Pers.) Pilát) – gatunek grzybów z rodziny szczeciniakowatych (Hymenochaetaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Inonotus, Hymenochaetaceae, Hymenochaetales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozowali w 1801 r. Erik Acharius i Christiaan Hendrik Persoon nadając mu nazwę Boletus obliquus. Później zaliczany był do różnych innych rodzajów. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1942 r. Albert Pilát, przenosząc go do rodzaju Inonotus[1].

Niektóre synonimy nazwy naukowej:

  • Boletus obliquus Ach. ex Pers. 1801
  • Fomes obliquus (Ach. ex Pers.) Cooke 1885
  • Fuscoporia obliqua (Ach. ex Pers.) Aoshima 1951
  • Mucronoporus obliqua (Ach. ex Pers.) Ellis & Everh. 1889
  • Phaeoporus obliquus (Ach. ex Pers.) J. Schröt. 1888
  • Phaeoporus obliquus f. sterilis (Vanin) Spirin, Zmitr. & Malysheva 2006
  • Phellinus obliquus (Ach. ex Pers.) Pat. 1900
  • Phellinus obliquus var. antillarum Pat. 1903
  • Phellinus obliquus (Ach. ex Pers.) Pat. 1900 var. obliquus
  • Physisporus obliquus (Ach. ex Pers.) Chevall. 1826
  • Polyporus obliquus (Ach. ex Pers.) Fr. 1821
  • Poria obliqua (Ach. ex Pers.) P. Karst. 1881
  • Scindalma obliquum (Ach. ex Pers.) Kuntze 1898
  • Xanthochrous obliquus (Ach. ex Pers.) Bourdot & Galzin 1928[2].

Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba ukośna, huba skośnorurkowa, czarna huba, włóknouszek ukośny, błyskoporek ukośny[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Owocnik

Wytwarza dwa rodzaje owocników: formę bezpłciową i płciową. Owocnik bezpłciowy (anamorfa) ma postać wieloletniej, guzowatej, brodawkowatej, spękanej narośli bokiem przyrośniętej do drzewa. Jest z nim bardzo silnie zrośnięta. Narośl ma nieregularne kształty i może osiągać średnicę nawet do 50 cm. Często pień drzewa w sąsiedztwie narośli ulega zgrubieniu. Zewnętrzna warstwa owocnika jest wyschnięta, twarda, łupliwa, zwęglona i podobna do żużlu. Powierzchnia matowa, o barwie czarnobrunatnej lub czarnogranatowej, w świeżych pęknięciach z rudobrązowym odcieniem. W pęknięciach tych wytwarzane są bezpłciowo chlamydospory, za pomocą których grzyb rozprzestrzenia się do czasu obumarcia żywiciela. Pełnią też one rolę przetrwalników[4].

Po obumarciu drzewa grzyb wytwarza drugą formę owocnika, owocnik płciowy (teleomorfa), który produkuje zarodniki płciowe – bazydiospory. Owocnik ten jest jednak trudny do zaobserwowania, gdyż rozwija się pod korą drzewa lub między warstwami drewna. Jest jednoroczny, płaski, rozpostarty (resupinatowy). Wyrasta w sąsiedztwie narośli, ma grubość 5–10 mm, szerokość do kilkudziesięciu centymetrów i pokrywa pień na długości do kilku metrów. Początkowo jest miękki, o konsystencji mięsisto-skórzastej, potem coraz twardszy – korkowaty i kruchy. Na jego zgrubiałym brzegu znajdują się skupiska grzybni, które podważają korę drzewa, umożliwiając wzrost owocnika. Początkowo skupiska te są białe i cienkie, potem ciemne i grubiejące. Owocnik płciowy doprowadza do rozszczepienia pnia, co umożliwia wydostanie się bazydiospor przez powstałe szczeliny[4].

Budowa mikroskopowa

W grzybni owocnika bezpłciowego występują proste, grubościenne, czerwonobrązowe i szydlasto zakończone szczecinki o rozmiarach 50–100 × 5–10 μm. Chlamydospory są 1,2 lub 4-komórkowe, mają owalny kształt i rozmiar 7–10 × 3,5–5,5 μm, gładką powierzchnię i oliwkowobrązowa barwę. U owocnika płciowego niemal całą jego grubość zajmuje hymenofor rurkowy tworzący jedną tylko warstwę. Jego rurki o długości do 10 mm są ułożone skośnie do powierzchni podłoża. Mają średnicę 0,1–0,3 mm, okrągłe lub owalne pory pokryte białawym lub szarawym nalotem. W hymenium występują grubościenne, nabrzmiałe, proste i ostro zakończone szczecinki o ciemnobrązowej barwie i rozmiarach 45 × 100 μm. Bazydiospory wąsko-elipsoidalne, bezbarwne, gładkie, o rozmiarach 8–10 × 5–7,5 μm[4].

Występowanie i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Notowany jest na całej półkuli północnej[5]. W piśmiennictwie naukowym podano wiele jego stanowisk na terenie Polski, ale jest rzadki[3]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – gatunek potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[6]. W Polsce podlega częściowej ochronie gatunkowej[7].

Występuje w różnego typu lasach, rzadziej w parkach[3]. Rozwija się na pniach drzew liściastych, głównie na brzozie brodawkowatej i topoli osice, ale notowano go także na klonach, olchach, grabach, bukach, jarzębach, i wiązach. W Polsce występuje głównie na brzozach[4].

Grzyb pasożytniczy powodujący intensywną białą zgniliznę drewna. Rozwija się przez wiele lat i zwykle powoduje obumarcie drzewa. Do drzewa wnika przez rany. Ochrona polega na zabezpieczaniu ran środkami grzybobójczymi i opryskiwaniu drzew po cięciach pielęgnacyjnych oraz usuwaniu zaatakowanych przez błyskoporka podkorowego gałęzi lub całych drzew[4].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Grzyb leczniczy. Ma własności przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, immunomodulacyjne i hepatoprotekcyjne[8]. Jego lecznicze własności znano już co najmniej od XVI wieku. Według podań wyleczono nim z raka wargi ruskiego księcia Włodzimierza Monomacha. W latach 50. XX w Rosji wprowadzono do leczenia sporządzone z błyskoporka preparaty o handlowej nazwie Befungin, Binczaga (Bin-Czaga), Binan -8[9]. Według listy FAO w Kanadzie i Rosji jest zaliczany do grzybów użytecznych mających zastosowanie w medycynie[10].

W medycynie ludowej w Europie Wschodniej z bezpłciowych owocników wykonuje się napar poprawiający samopoczucie, wykazujący działanie przeciwzapalne i leczący dolegliwości żołądkowe. W niektórych krajach wytwarza się z jego owocników wyciąg o leczniczym działaniu. M.in. reguluje on metabolizm i ciśnienie krwi oraz zwiększa odporność organizmu[4]. Preparat ten ma handlową nazwę chaga[11]. Potwierdzono skuteczność wyciągu z błyskoporka podkorowego w leczeniu HIV-1 i wrzodów żołądka, oraz jego cytostatyczne działanie przeciwko niektórym nowotworom[12].

Ze względu na swoją strukturę zapalony błyskoporek podkorowy potrafi tlić się i żarzyć przez kilka godzin. Z tego powodu dawne ludy północnych rejonów Eurazji oraz Ameryki Północnej, które nie znały jeszcze sztuki rozniecania ognia, używały go do przenoszenia ognia[13]. Użytek ten przetrwał w tradycji Potawatomi (dosł. „Strażnicy Ognia”), w których języku gatunek nazywa się shkitagen[14]. \.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2016-06-06].
  2. ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2016-02-02].
  3. ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 360, ISBN 83-89648-09-1.
  4. ↑ a b c d e f Piotr Łakomy, Atlas hub, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008, s. 25–27, ISBN 978-83-7073-650-7.
  5. ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-01-10].
  6. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 66, ISBN 83-89648-38-5.
  7. ↑ Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
  8. ↑ S.P. Wasser, A.L. Weiss, Medicinal Properties of Substances Occurring in Higher Basidiomycetes Mushrooms: Current Perspectives (Reviev), „Int. J. Med. Mushroom”, 1 (1), 1999, s. 31–62, DOI: 10.1615/IntJMedMushrooms.v1.i1.30.
  9. ↑ Andrzej Szczepkowski, Grzyby nadrzewne w innym świetle – użytkowanie owocników, „Studia i Materiały CEPL w Rogowie. R. 14”, 32 (3), 2012, s. 170–186.
  10. ↑ Eric Boa, Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people, FAO, 2004 (Non-wood Forest Products 17), ISBN 92-5-105157-7.
  11. ↑ Chaga [online] [dostęp 2016-06-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-29].
  12. ↑ Witold Mazurkiewicz, Analysis of aqueous extract of Inonotus obliquus, „Acta Poloniae Pharmaceutica – Drug Research”, 63 (6), 2006, s. 497–501, ISSN 0001-6837.
  13. ↑ Čaga”, „Lesník” (6), 2021, s. 20.
  14. ↑ Robin Wall Kimmerer, Monika Bukowska, Pieśń ziemi: rdzenna mądrość, wiedza naukowa i lekcje płynące z natury, Wydanie I, Kraków: Znak Litera Nova, 2020, s. 429–430, ISBN 978-83-240-7118-0, OCLC 1241636039 (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Błyskoporek_podkorowy&oldid=75882254”