Barbara Uthmann
 Pomnik Barbary Uthmann w Annaberg-Buchholz | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
przedsiębiorczyni |
Barbara Uthmann (ur. w 1514 w Annaberg-Buchholz lub Elterlein[1], zm. 14 stycznia 1575 w Annaberg-Buchholz) – przedsiębiorczyni z terenu Rudaw, propagatorka koronki klockowej.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Była córką Heinricha von Elterleina i jego żony Ottilie z rodziny Arnoldów[2], czwartym dzieckiem pary[3]. Można przypuszczać, że opanowała czytanie, pisanie i arytmetykę, skoro jeden z jej braci uczęszczał do prywatnej szkoły arytmetycznej Adama Riesa w Annaberg-Buchholz[4].
Po śmierci starszego o 7 lat męża Christopha Uthmanna z Lwówka Śląskiego, za którego wyszła w wieku 15 lat[3], z sukcesami prowadziła biznes. W Annaberg-Buchholtz posiadała m.in. kopalnie rudy, a w okolicy tłocznie i huty. Od 1550 była właścicielką huty żelaza w Grünthal koło Olbernhau, dzięki czemu zyskała monopol na wytop miedzi w Saksonii[3]. Wraz z synami rozwijała firmę i aangażowała się społecznie. Wprowadziła świadczenia dla pracowników: przydziały na materiały, chleb i mięso, kontynuację wypłaty wynagrodzenia w przypadku choroby, leczenia i niedziele jako dzień wolny. W 1567 sprzedała hutę żelazna elektorowi saskiemu Augustowi Wettynowi[4].
Poniosła porażkę w przemyśle w wyniku działań konkurencji[5]. Musiała więc szukać innego zajęcia[6]. W tym czasie bogacące się społeczeństwo rozwiniętego przez górnictwo miasta potrzebowało luksusowych tkanin na drogie stroje. Rozwinęła się więc produkcja i handel plecionkami oraz koronkami klockowymi, szczególnie po połowie XVI w., kiedy nastąpił kryzys górnictwa w Rudawach. Uthmann dostrzegła szansę i założyła przedsiębiorstwo tekstylne[3][4]. Trudno udowodnić, że w ramach pracy chałupniczej samodzielnie wykonywała koronki klockowe, ale na pewno była aktywna jako ich producentka. Zatrudniała nawet 900 osób[7]. Sprzedawała wyroby nawet przedstawicielom dynastii saskiej[4].
Uthmann prowadziła działalność do 1571. Ostatnie lata życia spędziła w domu przy Grosse Kirchgasse 10, gdzie zmarła. Została pochowana obok męża na starym cmentarzu św. Trójcy w Annaberg-Buchholtz. Firma August Eisenstuck, która wzbogaciła się na handlu koronkami klockowymi, ufundowała jej grobowiec, stworzony przez drezdeńskiego rzeźbiarza Franza Serapha Pettricha. Odsłonięto go 17 października 1834[3].
Ze względu na jej wielkie zasługi zaledwie 3 tygodnie po jej śmierci napisano o niej poemat[8].
Nie zachowały się żadne jej portrety[3]. Wyjątkiem jest tzw. epitafium Schumanna z 1557, które przedstawia fragment miasta Annaberg-Buchholz i dużą grupę patrycjuszy. Charakter strojów, z których część wykończona jest koronką, prowadzi do wniosku, że jedną z osób może być Barbara Uthmann[8].
Wychowała 12 dzieci. Troje zmarło w dziecięctwie[2][4].
Stała się bohaterką legend. Według jednej z nich nauczyła się koronki klockowej od wygnanej z Brabancji kobiety. W 1680 kronikarz z Rudaw, Christian Lehmann, błędnie nazwał ją wynalazczynią koronki klockowej[3].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]W dniu 10 listopada 1886 jej podobizna z brązu przygotowana przez drezdeńskiego rzeźbiarza Eduarda Roberta Henze stanęła na środku fontanny w Annaberg-Buchholz. Był to wyraz uznania dla Uthmann, uważanej za inicjatorkę drugiego (po wydobyciu srebra) boomu przemysłowego w historii Rudaw. W drugiej połowie lat 30. XX w. zginęło dziecko bawiące się na brzegu fontanny. Z basenu usunięto wodę, wypełniono go ziemią i obsadzono kwiatami. W 1942 figurę przetopiono na broń. W dniu 12 listopada 1998, po przeprowadzeniu dwóch głosowań, zdecydowano o ponownym wzniesieniu pomnika Barbary Uthmann. Po 10 latach zbiórki publicznej, 2 października 2002, na rynku w Annaberg-Buchholz odsłonięto replikę pomnika. Rodzina Uthmannów urządziła zjazd rodzinny w Annaberg-Buchholz.
W 2002 w Muzeum Adama Riesa otwarto wystawę o życiu Barbary Uthmann[3].
W późnogotyckim kościele św. Anny w Annaberg-Buchholz w latach 1883–1896 powstał witraż u pamięci Barbary Uthmann. W jednym z okien widoczna jest kobieta stojącą obok koronki klockowej. Witraż został zaprojektowany przez A. Wintersteina na podstawie pomnika na fontannie[3].
Naprzeciw kościoła znajduje się Muzeum Rudaw, które przechowuje drewniane popiersie Barbary Uthmann wykonane w 1932 przez rzeźbiarza Paula Schneidera[3].
Pomnik Barbary Uthmann stoi na rynku w Elterlein. W mieście istnieje ulica jej imienia[9].
W 2003 planetoida 1998 CA, odkryta 1 lutego 1998, została nazwana na cześć Barbary Uthmann. Nosi nazwę Uthmann (312231) i krąży między Marsem a Jowiszem[3][5].
W 2014 zorganizowano obchody 500-lecia urodziny Barbary Uthmann. Przygotowano całoroczny program uroczystości rocznicowych. W końcu sierpnia w Annaberg-Buchholz odbyły się centralne trzydniowe obchody. Świętowano na terenie całych Rudaw, i po stronie niemieckiej, i po stronie czeskiej. Celem było pogłębienie współpracy pomiędzy miastami partnerskimi Annaberg-Buchholz i Chomutov w celu zachowania wspólnego dziedzictwa kulturowego. Zorganizowano konferencję dla przedsiębiorców, wystawy stałe i czasowe o bohaterce i gospodarce regionu, zaprezentowane w Muzeum Rudaw, spotkania nt. historii regionu i koronki klockowej, pokazy pracy osób wykonujących koronki klockowe, rekonstrukcje historyczne, koncerty i festyn rodzinny[10].
W 2020 rodzinny dom Barbary Uthmann w Elterlein planowano przebudować na społeczno-kulturalne centrum rękodzieła[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Borten-Königin Barbara Uthmann: Elterlein ehrt Erzgebirgs-Legende [online], TAG24 [dostęp 2021-10-30] (niem.).
- ↑ a b Barbara Uthmann, geb. von Elterlein [online], Eine große Familie – Ihr Stammbaum im Internet [dostęp 2021-10-30] (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k TUC-Adventskalender 2003 (16): Barbara Uthmann und das Klöppeln [online], www.tu-chemnitz.de [dostęp 2021-10-30].
- ↑ a b c d e Sandra Berndt, Barbara Uthmann [online], frauenorte sachsen [dostęp 2021-10-30] (niem.).
- ↑ a b Lutz D. Schmadel, Dictionary of minor planet names, wyd. 5th rev. & enl. ed, Berlin: Springer, 2003, ISBN 978-3-540-29925-7, OCLC 184958390 [dostęp 2021-10-30].
- ↑ Vicki León, Uppity women of the Renaissance, Conari Press, 1999, ISBN 978-1-57324-127-4 [dostęp 2021-10-30].
- ↑ Walther Killy, Rudolf Vierhaus, Dictionary of German biography, t. 10: Thibaut–Zycha, München: K.G. Saur, 2006, ISBN 978-3-11-096116-4, OCLC 823746830 [dostęp 2021-10-30].
- ↑ a b Neue Dauerausstellung zu Barbara Uthmann im Erzgebirgsmuseum - Rathaus - Große Kreisstadt Annaberg-Buchholz [online], www.annaberg-buchholz.de [dostęp 2021-11-20].
- ↑ Barbara Uthmann Str in Elterlein ⇒ in Das Örtliche [online], www.dasoertliche.de [dostęp 2021-10-30].
- ↑ 500 Jahre Barbara Uthmann - Wirtschaft - Große Kreisstadt Annaberg-Buchholz [online], www.annaberg-buchholz.de [dostęp 2021-11-20].