Batalion Śmierci za Wolność

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Batalion Śmierci za Wolność (również Bataliony Śmierci za Wolność[1]) – polska młodzieżowa organizacja konspiracyjna działająca w latach 1939–1940 na terenie Torunia. Skupiała młodzież gotową do walki przeciwko Niemcom. Jej liderem był prof. Zygmunt Moczyński.

Początek działalności[edytuj | edytuj kod]

Batalion powstał pod koniec 1939 roku. Dokładna data powstania organizacji jest nieznana. Źródła podają, że Batalion mógł powstać na przełomie października i listopada[2] lub w grudniu 1939 roku[3]. Według relacji Waltera Hoppego, organizację zawiązano w listopadzie, w mieszkaniu przy ul. Wodnej (ob. ul. PCK), na rogu ul. Podgórnej w Toruniu[4]. Prawdopodobnie Batalion mógł być zawiązany w rzeźni, będącej przybudówką majątku rodziny Falkowskich[1][5].

Organizacja działała na terenie Torunia[2]. Skupiała młodzież z Gimnazjum Męskiego im. Mikołaja Kopernika, Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi i toruńskich zawodówek, gotową do walki przeciwko Niemcom[6][2]. Wśród członków byli również harcerze i członkowie Przysposobienia Wojskowego[7]. Dokładna liczba członków Batalionu nie jest znana[8]. Zdaniem Konrada Ciechanowskiego organizacja liczyła ok. 200 członków[9]. Krzysztof Komorowski podaje ok. 400 członków[6].

Liderem organizacji był prof. Zygmunt Moczyński[2]. Prof. Moczyński uchodzi powszechnie za założyciela[2][1] lub współzałożyciela Batalionu[10], aczkolwiek według relacji Waltera Hoppego, inicjatorami organizacji byli por. Waldemar Geringer, ppor. rez. Alfons Zaborowski (obaj związani z Komendą Obrońców Polski, KOP) oraz on sam[4]. Prof. Moczyński miał zaś bezpośrednio opiekować się młodzieżą[11]. Ważniejszymi członkami byli ponadto: prefekt ks. Leon Główczewski, pedagogowie Wanda Bukiewicz, Bernard i Wacław Wiśniewscy, uczniowie: Jadwiga Kowalska, Henryk Czyżniewski, Wacław Holc, Alfons Mirecki[12]. Większość z nich również uchodzi za współzałożycieli organizacji[10].

Według historyk Lidii Smentek, powstanie organizacji miało być odpowiedzią na masowe aresztowanie młodzieży działającej w Przysposobieniu Wojskowym na przełomie września i października 1939 roku[13].

Działalność[edytuj | edytuj kod]

Organizacja prowadziła działalność propagandową, zwiadowczą, sabotażową, udzielała pomocy rodzinom, których członkowie byli aresztowani i więzieni, oraz jeńcom obozów na Podgórzu i Rudaku[6][14][4]. Członkowie mieli za zadanie zrywać plakaty i flagi niemieckie, rozlepiać odezwy do ludności, kolportować prasę podziemną[5]. Wobec wprowadzanego zakazu słuchania radia, członkowie Batalionu mieli również za zadanie potajemnie słuchać wiadomości radiowych z ukrytych odbiorników, a następnie przekazywać je dalej[15]. Organizacja zajmowała się również przygotowywaniem fałszywych dokumentów, sporządzaniem listy renegatów winnych zbrodni na ludności narodowości polskiej lub żydowskiej oraz planowała akcję uwolnienia z więzienia toruńskiego, bądź odbicia z transportu, polskiego oficera Mariana Rydlewskiego[6]. Struktura organizacyjna opierała się na systemie trójkowym: każdy członek wprowadzał trzy nowe zaufane osoby i tylko z nimi mógł kontaktować się osobiście. Układ ten miał zachować działalność organizacji w ścisłej konspiracji[16]. Batalion składał się z trzech oddziałów. W pierwszym znajdowały się osoby dorosłe, w drugim młodzież męska, w trzecim młodzież żeńska. Starsi członkowie próbowali przekonać młodzież, by zrezygnowali z akcji na rzecz rozwinięcia tajnej oświaty[6].

Batalion współpracował z Grunwaldem i KOP[2]. Zdaniem historyk Krystyny Podlaszewskiej, Batalion w istocie mógł być emanacją KOP[11]. Wydawał gazetę podziemną Za Wolność i Lud[17] (znaną też pod nazwą Za Wolność[10]). Jej nakład wynosił ok. 50-70 egzemplarzy[6].

Rozbicie Batalionu przez gestapo, represje[edytuj | edytuj kod]

Po zdradzie jednego z redaktorów Za Wolność i Lud, a także w wyniku zbyt małej ostrożności, na początku marca 1940 roku doszło do pierwszych aresztowań członków organizacji[6][18]. Według wspomnień więźnia Fortu VIII, Alojzego Liegmanna, zdrajcą miał być Bernard Wiśniewski, który przekazał gestapo listę czytelników gazety (Wiśniewskiemu nie udowodniono winy[6])[19]. 4 i 5 marca aresztowano ks. Leona Główczewskiego oraz rodzinę Falkowskich[6]. Prof. Moczyński został zatrzymany dzień później[17][20]. Aresztowania trwały do kwietnia 1940 roku[6].

Kilkuset członków Batalionu było przetrzymywanych w Forcie VIII[17]. Według wspomnień Alojzego Liegmanna, w Forcie mogło przebywać ok. 400 osób, oskarżonych przez gestapo o przynależność do Batalionu[19]. Więźniowie byli przetrzymywani i torturowani[17]. Przesłuchiwania odbywały się w siedzibie gestapo przy ul. Bydgoskiej w Toruniu[19]. Gestapo próbowało uzyskać od zatrzymanych informacje dotyczące współpracy Batalionu z ośrodkami konspiracyjnymi w Warszawie. Kwestią sporną pozostaje jednak, czy rzeczywiście doszło do nawiązania współpracy pomiędzy Batalionem a Warszawą. Zdaniem historyk Lidii Smentek, Zygmunt Moczyński jako zaprzysiężony członek KOP musiał współpracować z jej działaczami w Warszawie. Kontakty z centralą ruchu oporu w Warszawie mieli utrzymywać również Alfons Zaborowski i Waldemar Geringer[21][22]. Śledztwo trwało do września 1940 roku[23].

Część więźniów wywieziono do obozów koncentracyjnych, inni zginęli w Barbarce i Olku[24]. 91 mężczyzn i chłopców trafiło do KL Sachsenhausen, ponad 30 kobiet i dziewcząt do FKL Ravensbrück[25]. Pobyt w Sachsenhausen przeżył Tadeusz Cieślak, jeden z pierwszych członków Batalionu, zwerbowany przez Waltera Hoppego[15]. Z kolei Walter Hoppe został w lipcu 1940 roku zwolniony z aresztu w Forcie VIII. Przeżył wojnę, ukrywając się przed gestapo pod nazwiskiem Zbigniew Nowosielski[4]. Zarówno Cieślak jak i Hoppe uniknęli śmierci, gdyż gestapo nie wiedziało (lub nie miało pewności), że obaj są związani z Batalionem[8].

Pozostałych kilkudziesięciu więźniów przewieziono na dalsze przesłuchania do Bydgoszczy[25]. Stamtąd 9 września 1940 roku 21-osobowa grupa została przewieziona do Pawiaka, gdzie poddano ją dalszym torturom. 17 września 1940 roku Niemcy rozstrzelali w Palmirach 19 więźniów z Bydgoszczy[26]. Wśród nich znaleźli się: lider organizacji Zygmunt Moczyński, nauczycielka z Gimnazjum Królowej Jadwigi Wanda Bukiewicz, siedemnastoletnia uczennica Jadwiga Kowalska ps. „Dziunia”, Alfons Zaborowski[27]. Dwie pozostałe osoby wywieziono do Auschwitz-Birkenau, gdzie zginęły[26].

Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]

Miejscem upamiętnienia zamordowanych członków Batalionu został Fort VIII. Po II wojnie światowej powstała tam tzw. Ściana Śmierci, gdzie mieszkańcy Torunia i krewni zamordowanych zostawiali znicze pamięci[21]. Więźniów upamiętniają również trzy krzyże przed Fortem VIII, postawione przez Alojzego Liegmanna[28].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Komorowski 1993 ↓, s. 31.
  2. ↑ a b c d e f Smentek 2021 ↓, s. 10.
  3. ↑ Smentek 2021 ↓, s. 18.
  4. ↑ a b c d Podlaszewska 1994 ↓, s. 147.
  5. ↑ a b Smentek 2021 ↓, s. 23.
  6. ↑ a b c d e f g h i j Komorowski 1993 ↓, s. 32.
  7. ↑ Smentek 2021 ↓, s. 17.
  8. ↑ a b Podlaszewska 1994 ↓, s. 149.
  9. ↑ Podlaszewska 1994 ↓, s. 150.
  10. ↑ a b c Ojczyk 1998 ↓, s. 104.
  11. ↑ a b Podlaszewska 1994 ↓, s. 148.
  12. ↑ Komorowski 1993 ↓, s. 31-32.
  13. ↑ Smentek 2021 ↓, s. 21.
  14. ↑ Smentek 2021 ↓, s. 10-11.
  15. ↑ a b Podlaszewska 1994 ↓, s. 146.
  16. ↑ Smentek 2021 ↓, s. 22.
  17. ↑ a b c d Smentek 2021 ↓, s. 11.
  18. ↑ Smentek 2021 ↓, s. 11, 26.
  19. ↑ a b c Smentek 2021 ↓, s. 30.
  20. ↑ Komorowski 1993 ↓, s. 103.
  21. ↑ a b Smentek 2021 ↓, s. 26.
  22. ↑ Podlaszewska 1994 ↓, s. 151.
  23. ↑ Komorowski 1993 ↓, s. 32-33.
  24. ↑ Smentek 2021 ↓, s. 11, 26-27.
  25. ↑ a b Smentek 2021 ↓, s. 40.
  26. ↑ a b Komorowski 1993 ↓, s. 33.
  27. ↑ Smentek 2021 ↓, s. 11, 42.
  28. ↑ Smentek 2021 ↓, s. 47.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Batalion_Śmierci_za_Wolność&oldid=71601657”