Biskup Marianos pod opieką Chrystusa i Matki Boskiej
| |
| Autor |
nieznany |
|---|---|
| Data powstania |
I poł. XI w. |
| Medium | |
| Wymiary |
247 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Biskup Marianos pod opieką Chrystusa i Matki Boskiej – nubijskie malowidło ścienne datowane na I poł. XI w., wykonane temperą na tynku mułowym w technice al secco. Anonimowe dzieło odnaleziono w katedrze w Faras na terenie dawnej Nubii w dzisiejszym Sudanie[1].
Malowidło zostało odkryte przez polski zespół archeologów w czasie jednej z kampanii archeologicznych prowadzonych w latach 60. XX wieku pod patronatem UNESCO (tzw. Kampanii Nubijskiej lub Akcji Nubijskiej) podczas prac prowadzonych w Faras. Od 1964 roku znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Jest eksponowane w Sali VI Galerii Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego[2]. Jest jednym z czternastu odkrytych w katedrze w Faras wizerunków biskupów i jednym z sześciu najlepiej zachowanych portretów hierarchów nubijskich[3].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Namalowanie portretu w katedralnym kościele w Faras należało do obowiązków każdego nowo obranego biskupa Pachoras[3]. Na malowidle przedstawieni zostali biskup Faras Marianos (sprawujący urząd w latach 1005-1036) z Matką Boską, trzymającą na lewej ręce Dzieciątko, oraz z Chrystusem, ukazanym jako człowiek dorosły. Postać hierarchy, którego identyfikację umożliwia inskrypcja, ukazana została w pozycji stojącej. Biskup błogosławi prawą ręką, kierując palce w stronę księgi trzymanej w ręce lewej, zgiętej w łokciu. Wokół palca wskazującego prawej dłoni ma owinięty enchirion. Marianos ukazany został w biskupich szatach liturgicznych. Nosi czarny felonion zdobiony żółtym pasem z zielonymi kropkami na wysokości ramion oraz purpurowy omoforion zdobiony żółtymi prostokątami, rozetami i kołami na całej długości, wykończony zielonym prostokątem z żółtym krzyżem[1]. Pod felonionem hierarcha ma zielony epitrachelion zdobiony dwoma żółtymi prostokątami, poniżej dwoma żółtymi kołami w zielonym obramieniu, u dołu ponownie dwoma żółtymi prostokątami w obramieniu czerwonym, zwieńczonymi żółtymi krzyżykami. Epitrachelion Marianosa jest najbardziej bogato zdobiony w porównaniu z szatami innych biskupów Pachoras, których wizerunki zostały odkryte w Faras[4]. Duchowny ubrany jest również w biały sticharion w pionowe pasy koloru żółtego z długimi rękawami, nosi ponadto purpurowe pantofle[1]. Marianos został sportretowany jako mężczyzna czarnowłosy, o jasnobrązowej karnacji, z dużymi odstającymi uszami, czarnymi wąsami, kępką czarnego zarostu i prostym nosem o zgeometryzowanych, szerokich nozdrzach i regularnymi brwiami. Biskup ma długą brodę opadającą na czerwony kołnierz szaty[1].
Stroje biskupów Pachoras sportretowanych w katedrze w Faras, w zestawieniu z innymi źródłami archeologicznymi i ikonograficznymi, pozwalają przyjąć, że niektórzy hierarchowie byli monofizytami, inni zaś – melkitami (uznawali postanowienia soboru chalcedońskiego). Marianos nie posiada elementów szat charakterystycznych dla monofizyckich Koptów, a zatem był najprawdopodobniej melkitą. Równocześnie stroje wszystkich biskupów Pachoras charakteryzuje niespotykane gdzie indziej łączenie elementów pochodzenia koptyjskiego, bizantyjskiego, łacińskiego, abisyńskiego[5].
Pierwotnie po lewej stronie hierarchy na malowidle został ukazany Jezus Chrystus, jednak jego postać zachowała się tylko we fragmentach. Widoczny jest nimb, część nogi i szaty oraz palce dłoni na ramieniu Marianosa[1]. Obok postaci Zbawiciela wyobrażony był św. Melas, którego postać zachowała się w drobnym fragmencie, a poniżej ukazane było również przedstawienie drzewa (malowidło znajduje się również w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie).
Po prawej stronie Marianosa stoi Matka Boża. Jej postać jest o pięć centymetrów wyższa, niż wizerunek biskupa (odpowiednio 200 i 195 cm). Maria stoi frontalnie, pochylając nieznacznie głowę w stronę biskupa, prawą dłoń kładzie na jego ramieniu, zaś na lewej ręce trzyma Dzieciątko Jezus. Matka Boża ukazana została w szaroniebieskiej tunice zdobionej białymi rozetkami i czerwonymi pionowymi pasami oraz w maforionie barwy ciemnofioletowej purpury, który, okrywając jej głowę (przykrytą dodatkowo brązową chustą) i ramiona, sięga do stóp. Wokół kciuka lewej ręki Maria ma owiniętą mappulę zdobioną na końcach pasami brązowymi i zielonymi, na nogach nosi purpurowe pantofle. Twarz Matki Bożej jest biała, jej oczy podkreślono zieloną i brązową linią; dodatkową linią podkreślono także podbródek Marii. Wokół jej głowy widnieje nimb[1].
Chrystus Emmanuel, podtrzymywany przez matkę, ukazany został w ujęciu trzy czwarte, w białym chitonie i białym himationie; fałdy i kontury jego stroju namalowano kolorem czerwonobrązowym. Jego twarz również jest biała, brązowe włosy zasłaniają uszy i w dwóch pasmach opadają na czoło. Podobnie jak Maria, Jezus patrzy przed siebie; jego oczy również podkreślono zieloną linią. Prawą ręką Jezus błogosławi biskupa Marianosa, w lewej zaś trzyma księgę w oprawie zdobionej kamieniami szlachetnymi. Dookoła głowy Jezusa widoczny jest nimb krzyżowy[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Malowidło ścienne – Biskup Marianos pod opieką Chrystusa i Matki Boskiej [online], Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie [dostęp 2016-07-05].
- ↑ Bożena Mierzejewska, Sala VI. Katedra, [w:] Bożena Mierzejewska (red.), Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego. Przewodnik, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, s. 154-157, ISBN 978-83-7100-916-7.
- ↑ a b Tadeusz Gołgowski, Z problematyki ikonografii biskupów Pachoras, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, listopad 1967, s. 175-176.
- ↑ Tadeusz Gołgowski, Z problematyki ikonografii biskupów Pachoras, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, listopad 1967, s. 178.
- ↑ Tadeusz Gołgowski, Z problematyki ikonografii biskupów Pachoras, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, listopad 1967, s. 188-189.