Bitwy pod Kiesią
| Wojny inflanckie | |||
 Ruiny zamku w Kiesi obecnie | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
Najazd moskiewski na Inflanty | ||
| Wynik |
zwycięstwo sprzymierzonych | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
Położenie na mapie Łotwy  | |||
| 57°18′50,0400″N 25°16′08,0400″E/57,313900 25,268900 | |||
Bitwy pod Kiesią – seria starć zbrojnych mających na celu utrzymanie kontroli nad ufortyfikowanym miastem Kieś (Wenden, Cēsis, Võnnu), stoczonych podczas Wojen Inflanckich w latach 1577-1578. Magnus Inflancki obległ miasto w sierpniu 1577 roku, ale został zmuszony do odstąpienia przez wojska rosyjskie cara Iwana Groźnego, które zdobyły Kieś dla siebie, usadawiając się w samym sercu Inflant. Wojska polskie odebrały twierdzę w listopadzie, a w lutym 1578 roku odparły zwycięsko kontratak rosyjski. W październiku tego roku Rosjanie ponownie oblegli miasto, ale zostali rozbici przez znacznie mniej liczne siły polsko-szwedzkie. Był to punkt zwrotny wojen inflanckich, bowiem od tej pory inicjatywa znalazła się po stronie Królestwa Szwecji i Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
1577
[edytuj | edytuj kod]
Latem roku 1577 Magnus Inflancki obległ Kieś[1][2]. Nieco wcześniej (ale w tym samym roku) Magnus zdradził Iwana Groźnego, swego dotychczasowego protektora i podjął potajemne rokowania z królem Stefanem Batorym[3]. Dowodzona przez samego cara armia rosyjska zjawiła się pod murami Kiesi pod koniec sierpnia[1][2]. Iwan Groźny kazał aresztować Magnusa, zdobył miasto i zaczął szturmować zamek[1][2]. Ostatni obrońcy – około 300 mężczyzn, kobiet i dzieci – którym car obiecał okrutną zemstę[1], schronili się w głównej wieży zamku, będącej magazynem prochu, gdzie popełnili zbiorowe samobójstwo wysadzając wieżę w powietrze[1][2][a]. Tak więc Kieś dostała się w ręce carskie we wrześniu i natychmiast uczyniono z miasta stolicę pięciu nowo powstałych jednostek administracyjnych „Rosyjskich Inflant”[4].
Zdobycie Kiesi miało dla Iwana Groźnego symboliczne znaczenie[1][5]. Jego przeciwnicy w wojnach inflanckich byli – zdawało się – na straconych pozycjach: Jan III Waza posiadał jedynie Rewel, Stefan Batory trzymał jeszcze tylko Rygę, a Fryderyk II Oldenburg wyspę Øsel (Ösel, Sarema). Magnus został wprawdzie przez Iwana Groźnego uwolniony, ale musiał zrzec się korony i w roku 1578 osiadł w Piltyniu[3] w Kurlandii[2]. Iwan IV panował więc nad niemal całymi Inflantami i Estonią, a jego interesów pilnował 22-tysięczny korpus ekspedycyjny[1][5].
Początki roku 1578
[edytuj | edytuj kod]Stefan Batory i Jan III zawarli sojusz skierowany przeciwko Iwanowi Groźnemu w grudniu 1577 roku, kiedy tylko Stefan zakończył niepomyślną wojnę z Gdańskiem[1][5]. Jednak zanim jeszcze do tego doszło, w listopadzie hetman wielki litewski Mikołaj Radziwiłł Rudy rozpoczął działania zaczepne od południa i rychło zdobył Dyneburg (Daugavpils)[1][5]. Wojska polsko-szwedzkie[5] odbiły miasto i zamek w Kiesi w styczniu 1578[1][5]. Rosjanie próbowali odebrać miasto w lutym, ale nie udało im się to[1].
Następstwem tych działań była błyskawiczna ofensywa szwedzka, której celem były miasta Leal (Lihula), Lode (Koluvere), Hapsal (Haapsalu), Parnawa (Pärnu), Dorpat (Tartu) i Nowogród Wielki[1]. We wrześniu Iwan Groźny wysłał do Inflant 18-tysięczną armię, która odebrała Szwedom Oberpahlen (Põltsamaa), a następnie ruszyła na Kieś[1][5].
Październik 1578
[edytuj | edytuj kod]
Po przybyciu pod Kieś armia rosyjska rozpoczęła oblężenie[5]. Korpus posiłkowy sprzymierzonych, dowodzony przez Andrzeja Sapiehę, a składający się z 5500[1][5] lub 6000[1] pruskich, polskich i szwedzkich wojsk[1][5], starł się z Rosjanami 21 października[6]. Dowódcy rosyjscy popełnili błąd, wysyłając przeciwko nadciągającym siłom sprzymierzonych samą tylko kawalerię, która została we wstępnym boju rozbita przez polską husarię i szwedzką rajtarię[5] i rzuciła się do ucieczki[1][5]. Teraz przyszła kolej na piechotę rosyjską, wciąż zajętą obleganiem miasta[1][5]. Po krótkiej walce została rozgromiona, tracąc wielu zabitych i tysiące wziętych do niewoli. Wśród jeńców znalazło się kilku znacznych rangą bojarów[1]. W ręce zwycięzców wpadło ponad dwadzieścia dział i znaczna liczba koni[b], co jakoby pozwoliło całej szwedzkiej piechocie wrócić do Rewla konno[1][5].
Bitwa ta była o tyle niezwykła, że w czasie trwania wojen inflanckich doszło do zaledwie kilku starć w otwartym polu. Zazwyczaj jedna ze stron zajmowała pozycje obronne w murach twierdzy, podczas gdy druga podejmowała oblężenie z nadzieją zdobycia zamku[7]. Było to o tyle dziwne, że średniowieczne zamki inflanckie w końcu XVI wieku nie były już fortecami nie do zdobycia i wpadały w ręce napastników po krótkim zazwyczaj oblężeniu. Trzeba również nadmienić, że walki o Kieś były jednym z nielicznych przypadków sojuszu polsko-szwedzkiego[6]. Przymierze to wkrótce rozpadło się i przez kilkadziesiąt następnych lat oba kraje prowadziły wyniszczające wojny, których kulminacją miał być potop szwedzki[8].
Skutki i upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Zwycięstwo sprzymierzonych było punktem zwrotnym wojnach inflanckich[1][5][6]. Car Iwan Groźny poniósł tu pierwszą zdecydowaną porażkę[5], po której wkrótce przyszły inne[6], co ostatecznie zmusiło go do przyjęcia ciężkich warunków traktatów zawartych w Jamie Zapolskim ze Stefanem Batorym[8] i nad Pliusą z Janem III Wazą[9].
Uczestnik bitwy Andrzej Sapieha napisał wiersz Sława na szczęśliwe zwycięstwo księcia Michała Radziwiłła z 24 000 pod Kiesią, d. 21 października 1578 (1588).
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Frost 2000 ↓, s. 28.
- ↑ a b c d e Peterson 2007 ↓, s. 93.
- ↑ a b Oakley 1992 ↓, s. 37.
- ↑ Angermann 1972 ↓, s. 29.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Peterson 2007 ↓, s. 94.
- ↑ a b c d Roberts 1986 ↓, s. 263.
- ↑ Peterson 2007 ↓, s. 95.
- ↑ a b Roberts 1986 ↓, s. 264.
- ↑ Roberts 1986 ↓, s. 265.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Norbert Angermann: Studien zur Livlandpolitik Ivan Groznyjs. T. 32. Hamburg: 1972, seria: Marburger Ostforschungen. ISBN 3-87969-098-7. (niem.).
- Robert I Frost: The Northern Wars: War, State and Society in Northeastern Europe 1558-1721. Longman, 2000, s. 27-28. ISBN 978-0-582-06429-4. (ang.).
- Steward Oakley: War and peace in the Baltic, 1560-1790. Abingdon – New York: Routledge, 1992, s. 37, seria: War in Context. ISBN 0-415-02472-2. (ang.).
- Gary Dean Peterson: Warrior kings of Sweden: The rise of an empire in the sixteenth and seventeenth centuries. McFarland, 2007, s. 94-95. ISBN 0-7864-2873-2. (ang.).
- Michael Roberts: The early Vasas: A history of Sweden 1523-1611. CUP Archive, 1986. ISBN 0-521-31182-9. (ang.).