Bożodrzew gruczołowaty

Bożodrzew gruczołowaty
	; Owoce
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mydleńcowce
Rodzina	biegunecznikowate
Rodzaj	bożodrzew
Gatunek	Bożodrzew gruczołowaty
	Nazwa systematyczna
	Ailanthus altissima (Mill.) Swingle; J.Wash.Acad.Sci. 1916,
Synonimy
	Ailanthus glandulosa Desf.;
	Ailanthus glandulosa Desf.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Bożodrzew gruczołowaty, znany również jako ajlant gruczołowaty, bożodrzew gruczołkowaty lub bożodrzew chiński (Ailanthus altissima (Mill.) Swingle) – gatunek roślin z rodziny biegunecznikowatych (Simarubaceae). Roślina pochodzi z Chin, ale pierwsze egzemplarze sprowadzono do Europy już w 1751 r. Obecnie rozpowszechniona zarówno w Europie, jak i Ameryce Północnej. W Polsce dość często uprawiana, szczególnie w zachodniej części kraju.

Drzewo zaliczane do gatunków inwazyjnych, szkodliwych dla rodzimych gatunków flory.

Morfologia

Pokrój: Okazałe drzewo, szybko rosnące (szczególnie w młodości, na dobrych stanowiskach do 2 m rocznie) dorastające w Polsce do 30 m. Na starszych pniach korowina charakterystycznie spękana. Jednoroczne pędy bardzo grube (grubsze niż u jesionu), młode gęsto, delikatnie omszone, żółtawe z bardzo dużymi śladami liściowymi. Wierzchołki jednorocznych pędów tępo zakończone. Bożodrzew łatwo wydaje odrosty korzeniowe, szczególnie po mechanicznym uszkodzeniu korzeni, co wykorzystuje się przy wegetatywnym rozmnażaniu z sadzonek korzeniowych.
Liście: Ulistnienie skrętoległe, liście bardzo duże, dorastające do 80 cm długości (u odmian do ponad 1 m), nieparzystopierzastozłożone z 15–25 jajowatolancetowatych listków. Listki do 12 cm długości, z wierzchu ciemnozielone, od spodu sinoniebieskawe, wierzchołek mocno wyciągnięty. U podstawy każdego listka znajdują się 2 lub 4 (rzadziej) ząbki z gruczołkami nieprzyjemnie pachnącymi po roztarciu.
Kwiaty: Jedno- i obupłciowe, zebrane w gęste wiechowate kwiatostany do 30 cm długości. Kielich pięciodziałkowy, korona z pięcioma żółtawobiałymi płatkami, pręcików 10 a w kwiatach obupłciowych zazwyczaj 5, słupków 4–6.
Owoce: Wąskie skrzydlaki do 4 cm długości z centralnie umieszczonym orzeszkiem. Początkowo jasnozielonkawe, w sierpniu przybierające efektownie czerwonopurpurowe zabarwienie. Owoce długo utrzymują się na roślinie.

Zastosowanie

Surowiec zielarski: kora, pozyskiwana z młodych dwuletnich gałązek i owoce.
- Zawartość: niewielkie ilości alkaloidów, do 12% garbników, saponiny, simarubina, związki kumarynowe i gorycze (m.in.: ajlantyna).
- Działanie: W Chinach kora, w miarę możności świeża, posiadająca silne właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne, stosowana jest wewnętrznie w postaci odwaru, do leczenia ciężkich i uporczywych biegunek, oraz jako środek wymiotny. Ten sam odwar jest specyfikiem przy pomocy którego zwalcza się tasiemce i glisty – pasożyty przewodu pokarmowego. Poza tym także stosuje się go jako specyfik przeciwgorączkowy, przeciwskurczowy i zwalniający akcję serca. Dalej – w leczeniu malarii, astmy, kołatania serca i czerwonki.
- Owoce stosuje się jako środek pomocniczy w leczeniu nieregularnego miesiączkowania, zbyt obfitych krwawień menstruacyjnych oraz żylaków odbytu.
- W medycynie ludowej narodów Azji Środkowej wywarem z liści bożodrzewu leczy się wrzody. Ajlantem nie wolno się leczyć na własną rękę, ale zawsze za wiedzą i zgodą lekarza
Roślina ozdobna: odmiany:

- 'Erythrocarpa' – odm. czerwonoowocowa, o jaskrawoczerwonych, bardzo kontrastowych skrzydlakach.
- 'Pendulifolia' – odm. zwisłolistna. Tworzy bardzo długie, opadające w dół liście.
- 'Aucubaefolia' – odm. o żółto nakrapianych liściach.
- 'Hongye' – odm. o liściach czerwonych^[3].
Drewno: wykorzystywane w meblarstwie i przy produkcji papieru.
Liście: podobnie jak morwa wykorzystywane w hodowli jedwabników.
Sok żywiczny: stosowany do produkcji pokostów.

Stan prawny

Bożodrzew gruczołowaty uznawany jest w Unii Europejskiej^[4] i w Polsce za gatunek inwazyjny, stwarzających zagrożenie dla rodzimej przyrody. Jego wprowadzanie do środowiska lub przemieszczanie w środowisku przyrodniczym jest zabronione przez ustawę o ochronie przyrody z 2004 roku. Od 2012 roku także jego import, posiadanie, prowadzenie hodowli, rozmnażanie i sprzedaż wymagają specjalnego pozwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Nieprzestrzeganie wymienionych ograniczeń według ustawy o ochronie przyrody jest wykroczeniem podlegającym karze aresztu lub grzywny pieniężnej^[5]^[6].

Uprawa

Najlepiej rośnie na żyznych, głębokich i wilgotnych glebach o odczynie zasadowym, bogatych w związki wapnia (nie znosi gleby o odczynie kwaśnym oraz podmokłych i zalewanych okresowo ziem). Najlepiej rośnie w lekkim półcieniu lub w miejscu nasłonecznionym. W warunkach Europy Środkowej gatunek jest całkowicie odporny na mróz (strefa mrozoodporności 6b), niemniej jednak młode okazy i jednoroczne pędy zimą mogą przemarzać^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Dirr, Michael A.; Zhang, Donglin (2004). "Potential New Ornamental Plants from China" (PDF). Southern Nursery Association Research Conference: 607-609.
↑ L_2017182PL.01003701.xml [online], eur-lex.europa.eu [dostęp 2020-01-27] .
↑ Tekst ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916)
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2022 r. w sprawie listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii i listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, działań zaradczych oraz środków mających na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów, [w:] Dz.U.2022.2649 [online], sip.lex.pl [dostęp 2023-01-24] .
↑ Agnieszka Mike-Jeziorska: Bożodrzew gruczołowaty. 2013. [dostęp 2013-04-29]. (pol.).

Bibliografia

Andrzej Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2002
Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[3] Dirr, Michael A.; Zhang, Donglin (2004). "Potential New Ornamental Plants from China" (PDF). Southern Nursery Association Research Conference: 607-609.

[4] L_2017182PL.01003701.xml [online], eur-lex.europa.eu [dostęp 2020-01-27] .

[uoop2004-5] Tekst ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916)

[6] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2022 r. w sprawie listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii i listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, działań zaradczych oraz środków mających na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów, [w:] Dz.U.2022.2649 [online], sip.lex.pl [dostęp 2023-01-24] .

[7] Agnieszka Mike-Jeziorska: Bożodrzew gruczołowaty. 2013. [dostęp 2013-04-29]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]