Borił
| |
| |
| car Bułgarii | |
| Okres | |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data śmierci | |
| Żona |
Kumanka |
Borił – (bułg. Борил) car bułgarski w latach 1207-1218. Siostrzeniec carów Asena i Piotra. Objął tron w 1207 roku, po zamordowaniu wuja Kałojana. Jego panowanie stanowi okres osłabienia władzy centralnej w państwie i niepokojów społecznych. Na arenie międzynarodowej doznał szeregu niepowodzeń. W 1218 roku został zdetronizowany przez swego kuzyna Iwana Asena II.
Związki rodzinne[edytuj | edytuj kod]
Borił wywodził się z rodziny bojarów kumańskich z okolic Tyrnowa. Rodzina posiadała rozległe stosunki wśród Kumanów mieszkających na północ od Dunaju. Był synem nieznanej z imienia siostry pierwszych carów z dynastii Asenowiczów: Asena I, Piotra i Kałojana. Jego bratem był Strez, sewastokrator, twórca własnego państwa w zachodniej Macedonii. Kuzynami Boriła byli: Aleksy Sław syn siostry jego matki oraz synowie Asena I: Aleksander i Iwan Asen II car Bułgarii w latach 1218-1241.
| Nieznany bojar tyrnowski | |||||||||||
| Teodor-Piotr (panował 1186–1188 i 1196–1197) |
Asen I (panował 1188–1196) |
siostra | Kałojan (panował 1197–1207) |
siostra | |||||||
| Aleksander | Iwan Asen II (zm. 1241, panował 1218–1241) |
Aleksy Sław | Strez | Borił (panował 1207–1218) | |||||||
| Maria | |||||||||||
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Rozpad państwa[edytuj | edytuj kod]
W 1207 roku Borił stanął na czele spisku przeciw wujowi Kałojanowi. Kałojan opanował w tym roku całą niemal Macedonię i obległ Tesalonikę. W trakcie oblężenia został zamordowany we własnym namiocie przez swego naczelnego wodza, Manastyra, bojara kumańskiego pochodzenia działającego z namowy kumańskiej żony Kałojana i Boriła. Po śmierci Kałojana Borił poślubił wdowę po zamordowanym wuju i objął władzę w państwie. Chcąc zabezpieczyć swoje panowanie wygnał z kraju członków rodziny panującej. Synowie Asena I: Aleksander i Iwan Asen schronili się u Kumanów, a następnie na Rusi Halickiej. Brat Boriła Strez zbiegł do Serbii, po czym przy pomocy wielkiego żupana Stefana Nemanicza zdobył Macedonię i oderwał ją od Bułgarii, za stolicę obierając sobie Prosek. Idąc za przykładem Streza i inni krewni Boriła ogłaszali się panami swych ziem. Kuzyn Boriła Aleksy Sław utworzył państewko w Rodopach i został wasalem cesarza łacińskiego Henryka. Bułgaria rozpadła się na szereg drobnych państewek. Borił utracił większość zdobyczy Kałojana. Węgrzy zagarnęli Belgrad i Braniczewo, Serbowie Nisz. Wiosną 1208 Borił na czele wielkiej armii bułgarsko-kumańskiej uderzył na pozostającą w ręku łacinników Trację, poniósł jednak klęskę pod Płowdiwem i utracił należące do Bułgarii ziemie w Tracji[1].
Zamęt wewnętrzny[edytuj | edytuj kod]
Z osłabieniem władzy centralnej łączyło się pogorszenie położenia ludności wiejskiej i miejskiej. Bojarzy podporządkowywali sobie wolną dotychczas ludność, włączając do swych posiadłości wsie carskie i kościelne wraz z cerkwiami i klasztorami. Car Borił przyznał majątkom bojarskim pełny immunitet gospodarczy, a być może także sądowy. Niepewna sytuacja społeczna przyniosła ponowne ożywienie ruchu bogomilskiego. W Sredcu na czele na czele nowo powstałej gminy stanął dziad (dedec) Piotr. Wzmocniły swą działalność kościoły Bułgaria, Draguwitia i Melnik – rozwijające się w Macedonii. Borił zwołał na 11 lutego 1211 do Tyrnowa wielki sobór przeciw bogomiłom z udziałem duchowieństwa i bojarów. Po zakończeniu obrad synodu car polecił opracować synodik, przełożony z greckiego synodika z IX wieku, zawierający formuły potępienia i anatemy na różne herezje. Bogomili zostali oskarżeni o spisek na życie cara i potępieni jako rozbójnicy i zabójcy. Rozpoczęły się prześladowania bogomiłów w Bułgarii[2].
Upadek[edytuj | edytuj kod]
W 1211 bojarzy kumańscy podnieśli bunt w Widyniu i wezwali na pomoc Węgrów. Bunt został stłumiony. W 1212 roku połączone armie Boriła i sewastokratora Streza zostały rozbite przez Łacinników cesarza Henryka i Greków z Epiru pod Pelagonią. Po tej klęsce Borił zawarł w 1213 roku sojusz z cesarzem Henrykiem i wydał za niego swą córkę Marię, po czym obległ Streza w Proseku. W 1214 roku armie obu sojuszników pokonał Stefan Nemanicz. W tym samym roku zmarł Strez, będącą pod jego władzą, prawie całą Macedonię, zajął jednak nie Borił lecz władca Epiru Teodor Angelos Dukas Komnen[3].
Po kolejnych niepowodzeniach Boriła opozycja przeciw jego rządom porozumiała się z przebywającymi na wygnaniu Iwanem Asenem i Aleksandrem. W 1217 roku Iwan Asen wkroczył z oddziałami ruskimi do Bułgarii, opanował większość terytoriów i obległ cara w Tyrnowie. Po siedmiu miesiącach w 1218 roku oblężeni przed Iwanem Asenem bramy. Borił został schwytany i oślepiony[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 83-84., W. Giuzelew: Bułgaria. Zarys dziejów. s. 87.
- ↑ a b T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 84.
- ↑ T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 84. I. Stawowy-Kawka: Historia Macedonii. s. 76-77.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- T. Wasilewski: Historia Bułgarii. Wrocław: Ossolineum, 1988, s. 83-84. ISBN 83-04-02466-7.
- I. Stawowy-Kawka: Historia Macedonii. Wrocław: Ossolineum, 2000, s. 76-77. ISBN 83-04-04549-4.
- W. Giuzelew: Bułgarskie średniowiecze. W: Bułgaria. Zarys dziejów. I. Dymitrow (red.). Warszawa: Książka i Wiedza, 1986, s. 87. ISBN 83-05-11583-6.
- D.M. Lang: Bułgarzy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, s. 79. ISBN 83-06-00831-6.