Brugmansja

Brugmansja
	; Brugmansia suaveolens
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Klad	astrowe
Nadrząd	astropodobne
Rząd	psiankowce
Rodzina	psiankowate
Rodzaj	Brugmansja
	Nazwa systematyczna
	Brugmansia Pers.; Syn. Pl. 1: 216 (1805)
	Typ nomenklatoryczny
	Brugmansia candida Pers.
Synonimy
	Elisia Milano; Methysticodendron R.E.Schult.; Pseudodatura Zijp;
	Elisia Milano; Methysticodendron R.E.Schult.; Pseudodatura Zijp;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Brugmansja (Brugmansia Pers.) – rodzaj wieloletnich roślin z rodziny psiankowatych (Solanaceae), obejmujący 6 gatunków i 4 mieszańce, dawniej występujące naturalnie w południowoamerykańskich Andach^[5], gdzie zasiedlały lasy mgliste^[6], jednak obecnie uważane są za gatunki wymarłe na wolności i występują jedynie w uprawie oraz w stanie zdziczałym po ucieczce z uprawy^[7]. Niegdyś gatunki zaliczane do tego rodzaju były włączane do blisko spokrewnionego rodzaju bieluń (Datura), stąd zachowała się ich zwyczajowa, aczkolwiek nieprawidłowa polska nazwa "bieluń"^[8]. W handlu spotyka się je pod spolszczoną, angielską nazwą zwyczajową "trąby anielskie". Są to rośliny śmiertelnie trujące. W ich tkankach obecne są alkaloidy tropanowe: skopolamina i atropina^[9].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Szerokie krzewy, osiągające wysokość do 4 m, rzadziej drzewa, dorastające do wysokości 10 m^[8].

Liście: Ogonkowe, przeważnie jajowate^[10], o długości 15–25 cm, u młodych roślin ząbkowane^[8].

Kwiaty: Bardzo duże, promieniste, 5-krotne, zwisające, o długości do 30 cm^[8], wyrastające pojedynczo z kątów liściowych. Okwiat podwójny. Kielich rurkowaty, 5-klapowy lub pochwiasty. Korona kwiatu biała, różowa, czerwona, zielonkawa lub żółtawa, trąbkowata, z 5 ząbkowatymi wierzchołkami, wywiniętymi do tyłu. Pręciki niekiedy kolankowate, równe, o równowąskich główkach osadzonych u nasady. Zalążnia dwukomorowa^[10].

Owoce: Zdrewniała, gładka, wydłużona lub okrągła, nieuzbrojona torebka^[10].

Gatunki podobne: Przedstawiciele rodzaju bieluń, które są roślinami jednorocznymi, o kwiatach skierowanych pod kątem do góry i kolczastych owocach^[11].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009): Rodzaj należy do podrodziny Solanoideae, rodziny psiankowatych, rzędu psiankowców, kladu astrowych, zaliczanych do wczesnych dwuliściennych^[2].

Wykaz gatunków^[12]

Brugmansia arborea (L.) Steud.
Brugmansia longifolia Lagerh. (nazwa według IUCN uznawana za synonim Brugmansia ×insignis (Barb. Rodr.) Lockwood ex R.E. Schult)^[6]
Brugmansia pittieri (Saff.) Moldenke
Brugmansia sanguinea (Ruiz & Pav.) D. Don
Brugmansia suaveolens (Humb. & Bonpl. ex Willd.) Bercht. & J. Presl
Brugmansia versicolor Lagerh.

Mieszańce^[12]

Brugmansia ×candida Pers.
Brugmansia ×dolichocarpa Lagerh.
Brugmansia ×insignis (Barb. Rodr.) Lockwood ex R.E. Schult.
Brugmansia ×rubella (Soff.) Moldenke

Zagrożenie[edytuj | edytuj kod]

Siedem gatunków Brugmansia, ujętych w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych^[6] ma status EW czyli "nie występujący na wolności / wyginął w stanie dzikim ":

Brugmansia arborea
Brugmansia aurea (według The Plant List to synonim Brugmansia sanguinea)^[12]
Brugmansia ×insignis
Brugmansia sanguinea
Brugmansia suaveolens
Brugmansia versicolor
Brugmansia vulcanicola (według The Plant List to podgatunek Brugmansia sanguinea subsp. vulcanicola (A.S.Barclay) Govaerts^[12])

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Kwiaty Brugmansia

Rośliny ozdobne

Popularna roślina ozdobna ze względu na atrakcyjne, pachnące kwiaty^[5]. W uprawie spotyka się przede wszystkim gatunki i mieszańce^[5]:

Brugmansia aurea, o wysokości do 6 metrów i kremowych do bladozłotożółtych kwiatach,
Brugmansia ×candida, osiągająca 4,5 metra wysokości, o białych kwiatach, mocno pachnących nocą,
Brugmansia ×insignis, o wysokości 3 metrów i kwiatach białych,
Brugmansia sanguinea, o kwiatach pomarańczowoczerwonych z żółtym unerwieniem, osiągająca wysokość do 12 metrów,

a także kultywary^[5]:

Brugmansia 'Charles Grimaldi', o wysokości do 180 cm i dużych, bladopomarańczowożółtych kwiatach,
Brugmansia 'Frosty Pink', osiągający wysokość 180 cm, o kwiatach bladomoreloworóżowobiałych.

Roślina psychoaktywna: W Ameryce Południowej liście i nasiona wykorzystywane są przez szamanów ze względu na działanie halucynogenne^[13].

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Są to rośliny wrażliwe na mróz (strefy mrozoodporności 9–11), zazwyczaj nie przeżywają zim panujących w Polsce (szkodliwe są już temperatury około 0°C). Dlatego też brugmansje należy zimować w pomieszczeniach. Najlepiej rosną na stanowiskach osłoniętych, nasłonecznionych (gdzie wtedy zakwitają najbardziej obficie), w półcieniu kwitnienie jest mniej obfite. Znoszą doskonale letnie upały i ostre słońce (pod warunkiem stałej wilgotności podłoża). Brugmansje rosną najlepiej na zasobnych, żyznych glebach o średniej wilgotności. Można je uprawiać w podłożach dla roślin balkonowych z domieszką piasku lub drobnego żwiru^[14]. Najlepiej uprawiać je na osłoniętych stanowiskach ze względu na dużą wrażliwość kwiatów i pędów na wiatr. Są często atakowane przez mączliki, przędziorki i ślimaki^[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-02-17] (ang.).
↑ Tropicos. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-02-17].
↑ GRIN Taxonomy for Plants. [dostęp 2011-02-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 156-157, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.4. [dostęp 2014-10-17].
↑ UlrikeU. Preissel UlrikeU., Hans-GeorgH.G. Preissel Hans-GeorgH.G., Brugmansia and Datura: Angel's Trumpets and Thorn Apples, 2002, ISBN 1552095983, ISBN 9781552095980 .
↑ ^a ^b ^c ^d Jens Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-378-9.
↑ Louise Frost, Alistair Griffiths, Philip McMillan Browse: Plants of Eden (Eden Project). Alison Hodge Publishers, 2001. ISBN 978-0-906720-29-5.
↑ ^a ^b ^c Digital Flora of Taiwan. [dostęp 2011-02-17].
↑ Brugmansia (Angels Trumpets). www.clisby.eclipse.co.uk. [dostęp 2011-02-17]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d The Plant List (2010). Version 1. Published on the Internet. [dostęp 2011-02-17].
↑ Christina Pratt: An Encyclopedia of Shamanism. Rosen Publishing Group, s. 68. ISBN 978-1-4042-1140-7.
↑ Agnieszka Mike-Jeziorska: Brugmansja. 2013. [dostęp 2013-04-24]. (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-02-17] (ang.).

[3] Tropicos. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-02-17].

[4] GRIN Taxonomy for Plants. [dostęp 2011-02-17].

[bota-5] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 156-157, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[gatunki_iucn-6] IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.4. [dostęp 2014-10-17].

[7] UlrikeU. Preissel UlrikeU., Hans-GeorgH.G. Preissel Hans-GeorgH.G., Brugmansia and Datura: Angel's Trumpets and Thorn Apples, 2002, ISBN 1552095983, ISBN 9781552095980 .

[atlas-8] Jens Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-378-9.

[9] Louise Frost, Alistair Griffiths, Philip McMillan Browse: Plants of Eden (Eden Project). Alison Hodge Publishers, 2001. ISBN 978-0-906720-29-5.

[fot-10] Digital Flora of Taiwan. [dostęp 2011-02-17].

[11] Brugmansia (Angels Trumpets). www.clisby.eclipse.co.uk. [dostęp 2011-02-17]. (ang.).

[tpl-12] The Plant List (2010). Version 1. Published on the Internet. [dostęp 2011-02-17].

[13] Christina Pratt: An Encyclopedia of Shamanism. Rosen Publishing Group, s. 68. ISBN 978-1-4042-1140-7.

[14] Agnieszka Mike-Jeziorska: Brugmansja. 2013. [dostęp 2013-04-24]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]