Buławinka czerwona
 Morfologia | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
buławinka czerwona |
| Nazwa systematyczna | |
| Claviceps purpurea (Fr.) Tul. Annls Sci. Nat., Bot., sér. 3 20: 45 (1853) | |
Buławinka czerwona (Claviceps purpurea (Fr.) Tul.) – gatunek grzybów należący do rodziny buławinkowatych (Clavicipitaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Claviceps, Clavicipitaceae, Hypocreales, Hypocreomycetidae, Sordariomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten opisał w 1823 r. Elias Fries nadając mu nazwę Sphaera purpurea, do rodzaju Claviceps przeniósł go Louis René Tulasne w 1853 r[1].
Synonimów ma około 20. Niektóre z nich:
- Claviceps microcephala (Wallr.) Tul. 1853
- Claviceps purpurea var. agropyri Tanda 1981
- Claviceps purpurea var. purpurea (Fr.) Tul. 1853
- Claviceps purpurea var. spartinae R.A. Duncan & J.F. White 2002
- Cordyceps microcephala (Wallr.) Berk. & Broome
- Cordyceps purpurea (Fr.) Berk.
- Kentrosporium microcephalum Wallr
- Pseudocenangium purpureum (Fr.) A. Knapp
- Sclerotium clavus DC. 1815
- Sphacelia segetum Lév. Paryż 1827
- Sphaeria purpurea Fr. Lund 1823[2].
Morfologia i rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Przetrwalniki buławinki czerwonej o nazwie sporysz przy sprzyjającej pogodzie kiełkują w glebie i wyrastają z nich nitkowate twory zakończone czerwoną główką o średnicy 2–3 mm. Są to podkładki z butelkowatymi perytecjami, w których powstają zarodniki płciowe – askospory. W okresie kwitnienia askospory są wyrzucane z worków. Rozwijają się dalej jeśli trafią na znamiona słupków roślin (głównie zbóż i traw) dokonując ich infekcji pierwotnej. Na znamieniu słupka askospory kiełkują nie tworząc przycistki, lecz wraz z łagiewką pyłkową wrastają do zalążni[3]. Wewnątrz słupka rozrasta się grzybnia buławinki wypełniając go całkowicie splecioną masą strzępek tworzących bezpłciowo zarodniki konidialne. Z kłosów porażonej rośliny wydzielany jest jednocześnie słodki sok przywabiający owady, które przenoszą konidia i rozprzestrzeniają grzyba. Konidia dokonują infekcji wtórnych[4]. Ich wytwarzanie trwa około 2 tygodni. Po tym czasie ustaje wydzielanie słodkiego nektaru z kwiatów i grzybnia zaczyna tworzyć przetrwalniki (sporysz). Mają kształt długich, purpurowoczarnych rożków i zachowują żywotność przez okres do 3 lat. Mogą zimować w ziemi wraz z resztkami pożniwnymi, lub dostać się do niej wraz z materiałem siewnym[3].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
- Grzyb ten jest pasożytem, sprawcą choroby zwanej sporyszem zbóż i traw. W przeszłości zakażenia zbóż buławinką czerwoną były przyczyną znacznych strat ekonomicznych i zatruć. Obecnie choroba ta wyrządza szkody głównie w uprawie żyta heterozyjnego[3].
- Sporysz zawiera wiele alkaloidów – ergotaminę, ergometrynę, ergozynę i inne[3]. Dawniej był uznawany za roślinę leczniczą (grzyby wówczas zaliczano do roślin) i używano go do usunięcia zatrzymanego łożyska, do tamowania krwotoków z dróg rodnych, ale przede wszystkim do usuwania ciąży[5].
- Sporysz jest wykorzystywany do produkcji niektórych leków. W tym celu wyhodowano szczepy buławinki czerwonej charakteryzujące się zawartością dużej ilości alkaloidów w sporyszu[3].
- Albert Hofmann wyizolował ze sporyszu związki chemiczne do produkcji LSD[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2014-04-25] (ang.).
- ↑ a b c d e Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia. Choroby roślin uprawnych, t. 2, Poznań: PWRiL, 2011, s. 272, 273, ISBN 978-83-09-01077-7.
- ↑ Alicja Szwejkowska, Jerzy Szwejkowski (red.), Słownik botaniczny, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1996, s. 76, ISBN 83-214-0140-6.
- ↑ Anna Trojanowska, O leczniczym użyciu grzybów w IX wieku, „Analecta”, 20 (10/2), 2001, s. 11–127.
- ↑ Merlin Sheldrake, Strzępki życia. O tym, jak grzyby tworzą nasz świat, zmieniają nasz umysł i kształtują naszą przyszłość, Insignis Media, s. 148, ISBN 978-83-67710-51-0.