Cerkiew św. Michała Archanioła w Pielgrzymce

Cerkiew św. Michała Archanioła
	A-74 z dnia 31.01.1985.
	cerkiew parafialna
	; Elewacja południowa
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Pielgrzymka
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	przemysko-gorlicka
Wezwanie	św. Michała Archanioła
Wspomnienie liturgiczne	8/21 listopada
Historia
Data rozpoczęcia budowy	1870
Data zakończenia budowy	1872
Data zamknięcia	1947
Aktualne przeznaczenie	czynna świątynia prawosławna
Data reaktywacji	1960
Poprzednie wyznanie	greckokatolickie
Dane świątyni
Styl	zachodniołemkowski
Świątynia; • materiał bud.	; • drewno
Wieża kościelna; • liczba wież	; 1
Kopuła; • liczba kopuł	; 3
Liczba ikonostasów	1
Ołtarz; • liczba ołtarzy	; 2
Liczba naw	1
	Położenie na mapie gminy Osiek Jasielski Pielgrzymka, cerkiew
	Położenie na mapie Polski Pielgrzymka, cerkiew
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Pielgrzymka, cerkiew
	Położenie na mapie powiatu jasielskiego Pielgrzymka, cerkiew
	49°36′41,6″N 21°26′16,9″E/49,611556 21,438028
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Cerkiew św. Michała Archanioła – dawna cerkiew greckokatolicka, zbudowana w latach 1870–1872, znajdująca się w Pielgrzymce.

Od 1960 prawosławna cerkiew parafialna. Należy do dekanatu Sanok diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza wzmianka o cerkwi w Pielgrzymce pochodzi z 1581. Obecna wzniesiona została jako cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Michała Archanioła w latach 1870–1872^[1] z fundacji ówczesnego właściciela wsi Henryka barona Wilczka Guttenlanda pod nadzorem Dionizego Małyniaka^[a] z Kamiannej. Paweł i Jan Bogdańscy z Dobromila wykonali: w 1877 polichromię, a w 1887 ikonostas. W latach 1923–1924 zmieniono poszycia gontowe dachu na blaszane. Do czasu wysiedleń w ramach Akcji „Wisła” (1947) cerkiew służyła grekokatolikom. Przez następne 13 lat obiekt pozostawał nieużytkowany pozostawiony bez opieki. W 1960, w związku z utworzeniem parafii prawosławnej w Pielgrzymce, świątynię przekazano w użytkowanie, a na początku XXI wieku na wyłączną własność Polskiemu Autokefalicznemu Kościołowi Prawosławnemu^[2]. Remont budowli przeprowadzono w latach 1971–1972. Prace konserwatorskie w latach 2004–2009 obejmowały ikonostas, nastawę ołtarzową, obrazy oraz polichromię chóru i babińca.

Uroczystość patronalna obchodzona jest 21 listopada (tj. 8 listopada według starego stylu).

Elewacja zachodnia
Widok od strony poł.-zachodniej
Elewacja północna

Architektura i wyposażenie[edytuj | edytuj kod]

Budowla drewniana, oszalowana, orientowana, trójdzielna (babiniec, nawa, prezbiterium), z kruchtą. Nad babińcem wieża konstrukcji słupowo-ramowej z baniastym hełmem i dwoma małymi dzwonami z 1601 r. Szeroka nawa, prezbiterium zamknięte trójbocznie. Dachy cerkwi (namiotowy nad nawą i dwuspadowy nad prezbiterium) z baniastymi hełmami, pokryte blachą.

Wnętrze obszerne, nakryte stropami płaskimi. Ściany i sufit pokryte polichromią figuralną i ornamentalną. Między nawą a prezbiterium czterorzędowy, rzeźbiony, pozłacany ikonostas. Niektóre ikony pochodzą z poprzedniej cerkwi w Pielgrzymce; jedną z nich napisano prawdopodobnie już w XVI wieku. W ołtarzu bocznym cudowna ikona Matki Bożej w typie Hodegetri z połowy XVII wieku. Chór muzyczny nadwieszony. W cerkwi znajduje się także Grób Pański, wykonany w 1684 (pochodzący z poprzedniej świątyni).

Otoczenie cerkwi[edytuj | edytuj kod]

Na zewnątrz, przy wejściu do cerkwi znajdują się dwa krzyże (z 1927 – pamiątka misji i z 1938 – upamiętniający 950-lecie chrztu Rusi). Ogrodzenie oraz bramę wykonano w 1870. W 1966 w pobliżu świątyni wzniesiono plebanię.

Cerkiew wraz z ogrodzeniem i bramą wpisano do rejestru zabytków 31 stycznia 1985 pod nr A-74^[3].

Elewacja wschodnia
Widok ogólny od południa
Wejście

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Krzysztof Zieliński, Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego, Rzeszów 2015, str. 212, →Istnieją przypuszczenia, że cerkiew powstała w drugiej połowie XVIII wieku, a w latach 1870–1872 gruntownie ją przebudowano.
↑ Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz.U. 2010 nr 7 poz. 43), isap.sejm.gov.pl
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Dionizy Małyniak (ur. 1809) był wiejskim cieślą, ojcem ks. Mikołaja Małyniaka (1851–1915), wykładowcy Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie i łemkowskiego pisarza. Zob.: Celina Cempa: Ks. Mikołaj Małyniak (1851–1915. Towarzystwo Miłośników Ziemi Łabowskiej, 2020-04-17. [dostęp 2022-07-25]..

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda, Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, Wydawnictwo Rewasz, Pruszków, 2003, str. 139–140 ISBN 83-89188-08-2
Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego, KrzysztofK. Zieliński (red.), Rzeszów: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”, 2015, s. 212–213, ISBN 978-83-61577-68-3, OCLC 922211420 .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

[s212-1] Krzysztof Zieliński, Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego, Rzeszów 2015, str. 212, →Istnieją przypuszczenia, że cerkiew powstała w drugiej połowie XVIII wieku, a w latach 1870–1872 gruntownie ją przebudowano.

[3] Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz.U. 2010 nr 7 poz. 43), isap.sejm.gov.pl

[4] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .

[2] Dionizy Małyniak (ur. 1809) był wiejskim cieślą, ojcem ks. Mikołaja Małyniaka (1851–1915), wykładowcy Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie i łemkowskiego pisarza. Zob.: Celina Cempa: Ks. Mikołaj Małyniak (1851–1915. Towarzystwo Miłośników Ziemi Łabowskiej, 2020-04-17. [dostęp 2022-07-25]..

[1]

[a]

[2]

[3]