Jeleń białowargi
| Cervus albirostris[1] | |||
| Przewalski, 1883 | |||
 Samica (z lewej) i samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
jeleń białowargi | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Jeleń białowargi[3], jeleniec białowargi[4] (Cervus albirostris) – gatunek ssaka parzystokopytnego z rodziny jeleniowatych, jeden z największych przedstawicieli rodziny. W języku tybetańskim nazywany Shawa chukar.
Występowanie i biotop[edytuj | edytuj kod]
Obecny zasięg występowania gatunku obejmuje wschodnią część Wyżyny Tybetańskiej na wysokościach 3000-5000 m n.p.m. Jest gatunkiem endemicznym. Dawny zasięg występowania tego gatunku sięgał wschodniego Tybetu. Obecnie jest spotykany od okolic Lhasa po zachodni Syczuan i na północ do Qinghai i Gansu.
Jego środowiskiem są zarośla, różnorodne lasy i łąki poniżej i powyżej granicy lasu. Spotykany jest najczęściej na otwartych przestrzeniach, wysokich wzgórzach i zboczach górskich.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek został opisany w 1883 przez Nikołaja Przewalskiego pod nazwą Cervus albirostris i – niezależnie – pod nazwą Cervus thoroldi przez G. Thorolda w 1891. W 1930 roku takson ten został przeniesiony do monotypowego rodzaju Przewalskium[5], jednak na podstawie analiz morfologicznych, behawioralnych i genetycznych przeprowadzonych w 2011 roku umieszczony został ponownie w rodzaju Cervus[6].
Charakterystyka ogólna[edytuj | edytuj kod]
Podstawowe dane[edytuj | edytuj kod]
| Długość ciała | Wysokość w kłębie | Długość ogona | Masa ciała | Dojrzałość płciowa | Okres godowy | Długość ciąży | Liczba młodych w miocie |
Długość życia |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 190-200 cm | 120-130 cm | 10-12 cm | 130-140 kg | 15 miesięcy | wrzesień – listopad | ok. 8 miesięcy | 1-2 | do 19 lat |
Wygląd[edytuj | edytuj kod]
Ciało jelenia białowargiego jest krępe, z długimi, smukłymi nogami i krótką głową. Uszy wąskie i długie. Ubarwienie grzbietu latem brunatne, zimą szarobrązowe, przód i spodnia część pyska białe (stąd nazwa białowargi), wewnętrzna część nóg i spód ciała są jaśniejsze. Włos gęsty i szorstki, zimą dwukrotnie dłuższy. Samce mają w tylnej części grzbietu grzywę utworzoną z włosów ułożonych w przeciwnym do pozostałych włosów kierunku.
Poroże jelenia białowargiego – z 5-6 rozgałęzieniami, o długości do 130 cm – przyjmuje zwykle kolor biały, rzadziej jasnobrązowy. Poroże osiąga masę do 7 kg. Wyjątkowo – jak na jeleniowate – szerokie racice wraz z długimi i mocnymi raciczkami są przystosowaniem do poruszania się w terenie górskim. Samice mają kępkę włosów pomiędzy uszami.
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Jelenie białowargie są aktywne głównie w ciągu dnia, szczególnie wczesnym rankiem i późnym popołudniem. Starsze samce często wędrują samotnie. Poza okresem godowym pozostałe osobniki tworzą stada do 30 sztuk. Samce (z wyjątkiem samotników) tworzą osobne stado i samice z młodymi osobne. Takie stada w czasie rui łączą się w większe grupy 50-300[7] osobników. Samce toczą walki pomiędzy sobą, znacznie tracąc w tym czasie na wadze.
Jelenie białowargie potrafią pływać. Są bardzo nieufne i ostrożne, co znacznie utrudnia ich obserwację. Pomimo sporych rozmiarów są bardzo zwinne, łatwo wspinają się i biegają po skałach. Są zwierzętami wyłącznie roślinożernymi. Podejmują okresowe wędrówki w poszukiwaniu pokarmu. Zjadają głównie trawy. Żyją przeciętnie 16-18 lat, maksymalnie 19 lat.
Rozród[edytuj | edytuj kod]
Dojrzałość płciową uzyskują po osiągnięciu 15 miesięcy życia, ale do rozrodu przystępują znacznie później – samice ok. 3. roku życia, a samce w 5. roku. Ciąża u samic jelenia białowargiego trwa około 8 miesięcy. Młode – zwykle jedno w miocie – rodzą się w maju-czerwcu, czasami później. Po kilku dniach wędrują za matką formując stada samic z młodymi. Pozostają z matką przez co najmniej 10 miesięcy. Po tym okresie młode samce dołączają do stada odpowiedniego dla swojej płci, a młode samice pozostają w dotychczasowym stadzie.
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Jelenie białowargie szybko i zwinnie biegają. Potrafią również bronić się przed drapieżnikami mocnymi kopnięciami. Samice odciągają napastnika od miejsca ukrycia młodych uciekając w przeciwnym kierunku. Pomimo tych umiejętności obronnych stanowią pokarm większych drapieżników – irbisa, rysia i wilka szarego. Są poławiane przez ludzi dla mięsa i nietypowego poroża, które wraz z innymi częściami ciała jeleni białowargich jest wykorzystywane w chińskiej medycynie ludowej. Obecna dzika populacja – pomimo dość szerokiego zasięgu – uległa silnej fragmentacji. Jej liczebność szacowana jest na 50-100 tys. osobników (według danych z 1998).
W Chinach są hodowane na farmach (gdzie adaptowały się do różnych środowisk), a w wielu krajach w ogrodach zoologicznych.
Stany Zjednoczone rozważają utworzenie specjalnych obszarów ochronnych, w których odtworzona zostałaby megafauna Ameryki Północnej. Jelenie białowargie proponowane są do wprowadzenia w miejsce wymarłych Navahoceros fricki – plejstoceńskich górskich jeleniowatych[8].
Gatunek nie jest objęty konwencją waszyngtońską CITES.
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (vulnerable – narażony na wyginięcie)[2].
Za główne przyczyny zagrożenia uważa się polowania, konkurencję gatunków inwazyjnych oraz ograniczanie i fragmentację siedlisk.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Cervus albirostris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d R.B. Harris, Cervus albirostris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.2 [dostęp 2015-09-04] (ang.).
- ↑ K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 115, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 174. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ C. Flerow. The white muzzle deer (Cervus albirostris Przew.) as the representative of a new genus Przewalskium. „Comptes rendus de l'Académie des sciences de l'URSS”. 1930. s. 115. (ros.).
- ↑ Stefano Mattioli: Family Cervidae (Deer). W: Don E. Wilson, Russell A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicion, 2011. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
- ↑ Schaller, G.B. 1998. Wildlife of the Tibetan Steppe. Univ. of Chicago Press, Chicago, IL, USA.
- ↑ H Graem, 2006: Visions 2200, California Wilderness. [dostęp 2007-09-05]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13806-8.
- Ehler, P. 2002.: "Przewalskium albirostris" (On-line), Animal Diversity Web.. [dostęp 2007-09-01]. (ang.).
- Paul Massicot, 2005: Animal Info – Information on Endangered Mammals, White-lipped (Thorold's) Deer. [dostęp 2007-09-05]. (ang.).