Parzystokopytne
| Artiodactyla[1] | |
| Owen, 1841 | |
 przedstawiciele parzystokopytnych | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd |
parzystokopytne |
Parzystokopytne[2] (Artiodactyla) – rząd ssaków łożyskowych, posiadających dwa wyraźnie większe palce – trzeci i czwarty – zakończone racicami.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Naturalny obszar występowania parzystokopytnych obejmuje wszystkie kontynenty poza Antarktydą i Australią. Zajmują różne środowiska – lasy, sawanny, pustynie, góry, a nawet zbiorniki wodne.
Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]
Wspólną cechą parzystokopytnych jest obecność dwóch wyraźnie większych palców (trzeci i czwarty) zakończonych racicami. U wielu gatunków występują rogi lub poroże, częściej u samców, ale również u samic. Wśród samców dochodzi do walk w okresie godowym. Poszczególne gatunki różnią się znacznie rozmiarami – od 25 cm wysokości liczonej w kłębie u karłowatych antylop do 250 cm u samców żubra oraz do ponad 5 m całkowitej wysokości u żyrafy.
Są zwierzętami głównie roślinożernymi, rzadziej wszystkożernymi. Mają żołądek jedno- lub wielokomorowy (żołądek przeżuwacza).
Ewolucja[edytuj | edytuj kod]
Najstarsze materiały kopalne zwierząt parzystokopytnych pochodzą z eocenu. Rozkwit (zwłaszcza jeleniowatych i krętorogich) nastąpił na przełomie miocenu i pliocenu.
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
Zwierzęta parzystokopytne miały zawsze bardzo duże znaczenie dla człowieka jako zwierzyna. Dostarczały ludziom mięsa, skór, trofeów, a po udomowieniu niektórych gatunków, również mleka i wełny. Niektóre wykorzystywane są jako zwierzęta juczne, pociągowe, a nawet jako wierzchowce. W warunkach naturalnych parzystokopytne stanowią bazę pokarmową ssaków drapieżnych.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Tradycyjnie parzystokopytne dzieli się na podrzędy.
- Podrząd: świniokształtne (Suiformes)[2]
- Rodzina: świniowate (Suidae)[2]
- Rodzina: pekariowate (Tayassuidae)[3]
- Rodzina: hipopotamowate (Hippopotamidae)[4]
- Podrząd: przeżuwacze (Ruminantia)[4]
- Rodzina: kanczylowate (Tragulidae)[4]
- Rodzina: jeleniowate (Cervidae)[5]
- Rodzina: żyrafowate (Giraffidae)[6]
- Rodzina: widłorogowate (Antilocapridae)[6]
- Rodzina: piżmowcowate (Moschidae)[5]
- Rodzina: wołowate (krętorogie) (Bovidae)[7]
- Podrząd: wielbłądokształtne[4]
- Rodzina: wielbłądowate (Camelidae)[4]
W powyższym ujęciu Artiodactyla jest taksonem parafiletycznym, gdyż nie obejmuje zaawansowanych parzystokopytnych z kladu waleni (Cetacea)[8]. Badania genetyczne wykazały bowiem bliskie pokrewieństwo waleni z niektórymi grupami parzystokopytnych, przeżuwaczami[9] i hipopotamowatymi[10][11][12]. W efekcie wyróżniono klady odzwierciedlające te relacje, nazywając grupę łączącą hipopotamy i walenie Whippomorpha, a tę grupę wraz z przeżuwczami Cetruminantia[13]. Ta ostatnia nie zawsze jest wyróżniania. W innym ujęcie walenie wraz z hipopotamowymi i ich bliscy wymarli krewni (pod wspólną nazwą Cetaceamorpha) wraz z przeżuwaczami i ich krewnymi (Ruminantiamorpha), wiebłądokształtnymi i krewnymi (Camelidamorpha) oraz świniowatymi, pekariowatymi i krewnymi (Suinamorpha, bez łączonych z waleniami hipopotamów) stanowią 4 wielkie klady należące do parzystokopytnych. ddpowiada zaprezentowanej przez Michelle Spaulding et al. definicji parzystokopytnych jako kladu hipopotam nilowy + bydło domowe + dzik euroazjatycki + wielbłąd jednogarbny. W takim ujęciu parzystokopytne zawierające walenie zachowują monofiletyzm[14].
Systematyka ssaków na wyższym poziomie ustabilizowała się dopiero w pierwszej dekadzie nowego tysiąclecia. Pozycję parzystokopytnych na drzewie rodowym ssaków zaprezentowali w swej pracy Asher i Helgen w 2010 (uproszczono)[15].
| Eutheria |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Artiodactyla, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c Cichocki i in. 2015 ↓, s. 167.
- ↑ Cichocki i in. 2015 ↓, s. 168.
- ↑ a b c d e Cichocki i in. 2015 ↓, s. 169.
- ↑ a b Cichocki i in. 2015 ↓, s. 171.
- ↑ a b Cichocki i in. 2015 ↓, s. 176.
- ↑ Cichocki i in. 2015 ↓, s. 177.
- ↑ Maureen A. O'Leary, Jonathan H. Geisler. The Position of Cetacea Within Mammalia: Phylogenetic Analysis of Morphological Data from Extinct and Extant Taxa. „Systematic Biology”. 48 (3), s. 455–490, 1999. DOI: 10.1080/106351599260102. (ang.).
- ↑ Dan Graur & Desmond G. Higgins. Molecular evidence for the inclusion of cetaceans within the order Artiodactyla.. „Molecular Biology and Evolution”. 11, s. 357–364, 1994. (ang.).
- ↑ Ulfur Arnason, Anette Gullberg, Solveig Gretarsdottir, Bjo¨rn Ursing, Axel Janke. The Mitochondrial Genome of the Sperm Whale and a New Molecular Reference for Estimating Eutherian Divergence Dates. „Journal of Molecular Evolution”. 50, s. 569–578, 2000. researchgate. DOI: 10.1007/s002390010060. (ang.).
- ↑ John Gatesy, Cheryl Hayashi, Mathew A. Cronin & Peter Arctander. Evidence from milk casein genes that cetaceans are close relatives of hippopotamid artiodactyls. „Molecular Biology and Evolution”. 13, s. 954-63, 1996. (ang.).
- ↑ David M. Irwin, Úlfur Árnason. Cytochrome b gene of marine mammals: Phylogeny and evolution. „Journal of Mammalian Evolution”. 2, s. 37–55, 1994. Springer Link. (ang.).
- ↑ Peter J. Waddell, Norihiro Okada, Masami Hasegawa. Towards resolving the interordinal relationships of placental mammals.. „Systematic Biology”. 48 (1), s. 1-5, 1999. Society of Systematic Biologists. ISSN 1076-836X. (ang.).
- ↑ a b Michelle Spaulding, Maureen A. O'Leary, John Gatesy. Relationships of Cetacea (Artiodactyla) Among Mammals: Increased Taxon Sampling Alters Interpretations of Key Fossils and Character Evolution. „PLoS One”. 4 (9), 2009. DOI: 10.1371/journal.pone.0007062. (ang.).
- ↑ Robert J Asher & Kristofer M Helgen. Nomenclature and placental mammal phylogeny. „BMC Evolutionary Biology”. 10, s. 102, 2010. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska-Jurgiel, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015. ISBN 978-83-88147-15-9.