Czystek żywicowy

Czystek żywicowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	ślazowce
Rodzina	czystkowate
Rodzaj	czystek
Gatunek	czystek żywicowy
	Nazwa systematyczna
	Cistus ladanifer L.; Sp. Pl. 523 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czystek żywicowy (Cistus ladanifer) – gatunek rośliny z rodziny czystkowatych. Gatunek rodzimy zachodniego regionu Morza Śródziemnego. Jest źródłem żywicy ladanum^[2]^[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Krzew dorastający do 1–2,5 m wysokości i szerokości. Liście są wiecznie zielone, lancetowate, o 3–10 cm długości i 1–2 cm szerokości, ciemnozielone z wierzchu i jaśniejsze od spodu. Kwiaty są średnicy 5–8 cm, z 5 cienkimi, białymi płatkami, zwykle z czerwoną lub bordową plamką u nasady, z żółtymi pręcikami i słupkami. Cała roślina jest lepka^{[potrzebny przypis]}.

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Czystek ten jest rośliną klimatu śródziemnomorskiego – znosi zarówno długie letnie susze, jak i zimne dni. Jest rośliną ekspansywną na porzuconych gruntach rolnych i murawach w górskich regionach środkowej Hiszpanii i znacznej części południowej Portugalii. Tworzy mikoryzę z borowikiem szlachetnym, krwistoborowikiem purpurowym i lakówką pospolitą^[4].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Zmienność[edytuj | edytuj kod]

Szerokie rozmieszczenie i zróżnicowanie morfologiczne C. ladanifer w północnej Afryce, na Półwyspie Iberyjskim i w południowej Francji zaowocowało rozpoznaniem trzech podgatunków: subspp. ladanifer, sulcatus i africanus/mauritianus.

C. ladanifer subsp. ladanifer – endemit Półwyspu Iberyjskiego, Francji, Maroka i Balearów^[5].
C. ladanifer subsp. mauritianus Pau & Sennen – endemiczny dla Maroko, Algierii i południowej Hiszpanii (prowincja Malaga)^[6].
C. ladanifer subsp. sulcatus Demoly, syn. C. palhinhae Ingram – endemit zachodniego wybrzeża Portugalii^[6]^[7].

Pozycja systematyczna i relacje filogenetyczne[edytuj | edytuj kod]

C. ladanifer jest umieszczony w grupie C. salvifolius znajdującej się w kladzie gatunków Cistus charakteryzującym się białymi i biało-różowymi kwiatami.

Metody datowania filogenetycznego i dywergencji wykazały, że C. ladanifer wyodrębnił się w plejstocenie, długo po otwarciu Cieśniny Gibraltarskiej około 5 milionów lat temu, co potwierdza hipotezę dyspersji tego gatunku^[8]. Chociaż jego nasiona spadają blisko rośliny matecznej^[9], C. ladanifer mógł z powodzeniem się rozproszyć ze względu na to, że preferuje zaburzone siedliska.

Użyteczność[edytuj | edytuj kod]

Olejek eteryczny z czystka żywicowego w przezroczystej szklanej fiolce

Uprawiany jest popularnie jako roślina ozdobna, uprawiana ze względu na silnie żywiczne liście i efektowne kwiaty. Jej liście dają pachnącą oleożywicę znaną jako labdanum, używaną w perfumach, zwłaszcza jako utrwalacz (nie mylić z laudanum, nalewką z opium).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ The Plant List. [dostęp 2023-02-10].
↑ [1] w bazie danych: GRIN (Germplasm Resources Information Network) na http://www.ars-grin.gov (ang.)
↑ Jacqueline Hériteau: Complete Gardening in Southern Africa. Wyd. 2nd. Creative Homeowner, 2005, s. 170. ISBN 978-1-58011-259-8.
↑ Águeda B, Parladé J, de Miguel AM, Martínez-Peña F. Characterization and identification of field ectomycorrhizae of Boletus edulis and Cistus ladanifer. „Mycologia”. 98 (1), s. 23–30, 2006. DOI: 10.3852/mycologia.98.1.23. PMID: 16800301.
↑ Infraspecific Taxon Details: Cistus ladanifer subsp. ladanifer. [dostęp 2023-02-10].
↑ ^a ^b Infraspecific Taxon Details: Cistus ladanifer subsp. mauritianus Pau & Sennen. [dostęp 2023-02-10].
↑ Cistus ladanifer subsp. sulcatus (Demoly) P.Monts.. [dostęp 2023-02-10].
↑ Guzmán, B. and P. Vargas. 2009. Long-distance colonization of the Western Mediterranean by Cistus ladanifer (Cistaceae) despite the absence of special dispersal mechanisms. Journal of Biogeography 36:954-968.
↑ Bastida, F. and S. Talavera. 2002. Temporal and spatial patterns of seed dispersal in two Cistus species (Cistaceae). Annals of Botany 89:427-434.

[TPL-1] The Plant List. [dostęp 2023-02-10].

[GRIN-2] [1] w bazie danych: GRIN (Germplasm Resources Information Network) na http://www.ars-grin.gov (ang.)

[Hériteau-3] Jacqueline Hériteau: Complete Gardening in Southern Africa. Wyd. 2nd. Creative Homeowner, 2005, s. 170. ISBN 978-1-58011-259-8.

[4] Águeda B, Parladé J, de Miguel AM, Martínez-Peña F. Characterization and identification of field ectomycorrhizae of Boletus edulis and Cistus ladanifer. „Mycologia”. 98 (1), s. 23–30, 2006. DOI: 10.3852/mycologia.98.1.23. PMID: 16800301.

[Infraspecific-5] Infraspecific Taxon Details: Cistus ladanifer subsp. ladanifer. [dostęp 2023-02-10].

[catalogueoflife-6] Infraspecific Taxon Details: Cistus ladanifer subsp. mauritianus Pau & Sennen. [dostęp 2023-02-10].

[7] Cistus ladanifer subsp. sulcatus (Demoly) P.Monts.. [dostęp 2023-02-10].

[Guzmán_and_Vargas_2009-8] Guzmán, B. and P. Vargas. 2009. Long-distance colonization of the Western Mediterranean by Cistus ladanifer (Cistaceae) despite the absence of special dispersal mechanisms. Journal of Biogeography 36:954-968.

[Bastida_and_Talavera_2002-9] Bastida, F. and S. Talavera. 2002. Temporal and spatial patterns of seed dispersal in two Cistus species (Cistaceae). Annals of Botany 89:427-434.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]