Czajcze (województwo zachodniopomorskie)

Artykuł	54°17′22″N 16°9′11″E
- błąd	38 m
WD	54°17'34"N, 16°9'47"E
- błąd	38 m
Odległość	790 m

Czajcze

miejscowość
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	koszaliński
Gmina	Mielno
SIMC	nie nadano
Położenie na mapie gminy Mielno Czajcze
Położenie na mapie Polski Czajcze
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Czajcze
Położenie na mapie powiatu koszalińskiego Czajcze
54°17′22″N 16°09′11″E

Czajcze (niem. Kösliner Deep) – nieistniejąca już osada, uroczysko w północno-zachodniej Polsce położona w woj. zachodniopomorskim, w gminie Mielno na mierzei między Bałtykiem i jeziorem Jamno.

Obecnie (od ponad 50 lat) ta miejscowość nie istnieje. Można jeszcze w terenie znaleźć pozostałości po budynkach (fundamenty).

Historia

Według niemieckich źródeł wieś powstała na przełomie XIV i XV wieku. Czajcze zawsze było małą osadą, liczącą z górą kilkanaście chałup krytych strzechą. Od południa jezioro Jamno, od północy Morze Bałtyckie - takie położenie zdecydowało o jej typowo rybackim charakterze. Niemiecka nazwa osady Czajcze: Depe, Deep, Deip prawdopodobnie wywodzi swoją nazwę od płynącej wody (niem. Laufende Tief – płynący nurt), a więc od kanału który znajdował się w pobliżu wsi. Pierwotny kanał znajdował się na wschód od osady – między Czajcze a Łazami. Miał około 1 km szerokości, lecz nie było to jednolite koryto rzeczne, tylko kilka mniejszych kanałów poprzedzielanych płyciznami, a nawet niskimi łachami piachu. Pierwsi osadnicy przybyli na mierzeję z Fryzji. Najdawniejszej historii miejscowości poświęcono w opracowaniach niemieckich niewiele miejsca.

Polskich opracowań o Czajczu, poza niewielkimi wzmiankami przy okazji omawiania handlu morskiego Koszalina, praktycznie brak. W 1356 osada przechodzi na własność miasta Koszalina. Wkrótce w osadzie koszalinianie budują składy towarowe dla kupców koszalińskich. Od tego czasu zaczyna się kariera portowa osady.

Fragment mapy Lubiniusa z 1625 r.

Ciągła eksploatacja lasów porastających wydmy przyczyniła się do znacznego pogorszenia warunków żeglugowych po kanale łączącym jezioro z morzem, a co za tym idzie coraz mniejsze wykorzystanie portu w Czajczem. Po wielkim sztormie w 1552 roku korzystanie z kanału stało się praktycznie niemożliwe. W 1690 roku do kanału mogły już tylko wpływać niewielkie łodzie rybackie. Podejmowane próby oczyszczenia przesmyku przez koszalińskich kupców, a także chłopów z Jamna, Łabusza, Unieścia i Czajcza nastręczały ogromnych trudności. Dlatego też w 1801 wykopano nowy kanał w najwęższym odcinku mierzei, około 700 metrów na zachód od osady. Kanał przebiegał zygzakiem, miał około 500 metrów szerokości i był głęboki na ok. 3 metry.

Lecz obiekt został źle wykonany, brzegi nie były niczym umocnione ani zabezpieczone. Już po roku kanał nie nadawał się ponownie do żeglugi. Został zamulony przez piasek i kamienie. Kolejną próbę udrożnienia podjęto w 1819 z inicjatywy burmistrza Brauna. Główne prace polegały na wyprostowaniu przebiegu kanału oraz umocnieniu wydm poprzez ich obsadzenie sadzonkami sosny, olchy i jesionu. Mimo prac pogłębiających kanału, już tego samego roku pojawiła się niewielka mielizna w środku koryta kanału, która niestety się stale powiększała. W 1856 roku wyspa miała już wielkość kilku morg. Zarządzeniem senatu Koszalina wyspę obsadzono trzciną, a z czasem założono na niej ptasi rezerwat. Od ok. 1860 roku kanałem mogły się przeprawiać znów tylko małe łodzie rybackie.

Kolejny projekt ratowania i udrożnienia kanału powstał w 1903. Zakładał on umocnienie brzegu kanału rzędami pali długości 5-6 metrów o przekroju 20-30 cm, wbitymi wzdłuż brzegu, za którymi miano posadzić karłowate krzewy dla zespojenia piasku. Piasek dodatkowo miały umocnić cementowe bloki o długości 1 metra i grubości 50 x 50 cm. Po dwóch latach okazało się, że zabezpieczenia są za słabe. W 1906 wymieniono pale na inne – dłuższe (teraz 8 metrów) i grubsze (o przekroju 40 cm). Posadzono więcej krzewów i wykonano mocniejsze betonowe bloki. Remont zakończono w 1913 roku. Wreszcie konstrukcje okazały się na tyle wytrzymałe i wystarczające, iż kanał mógł być normalnie użytkowany.

Mimo tego kanał wymagał stałej kontroli i bieżącego oczyszczania. Zobowiązani zostali do tego rybacy z Czajcz i Unieścia, w zamian mieli prawo do połowów w kanale. Od tego czasu pływały też tędy oprócz łodzi rybackich statki wycieczkowe, które prowadziły regularną komunikacje po jeziorze Jamno i okazjonalne rejsy wycieczkowe na morze (jeden ze stateczków - 90 osobowa łódź, w sezonie letnim prowadziła rejsy nawet do Kołobrzegu. W takim stanie kanał dotrwał do 1945 roku. Komunikacja z miejscowością Czajcze zawsze była uciążliwa i długa. Najszybciej można zawsze było dostać się drogą wodną przez jezioro z Jamna lub Łabusza, lub ewentualnie nadkładając drogi od strony Łaz. Zimą najczęściej trasa wiodła poprzez zamarznięte jezioro.

Jamieński Nurt łączący jezioro z morzem

Odkąd w 1913 roku uruchomiono plażową linię tramwajową z Koszalina do Unieścia połączenie było łatwiejsze, ale i tak od Unieścia do kanału było ok. 2 km, a od kanału do Czajcz jeszcze 700 metrów. Nad kanałem przerzucony był stromy wysoki most. Dzięki któremu osada była połączona drogą polną z Unieściem. Na temat tego mostu niewiele dziś wiadomo. Wiemy tylko że był dość szeroki – dwa wozy konne mogły się minąć, długi – kanał miał w owym czasie 500 metrów szerokości i wysoki (pod mostem swobodnie przepływały łodzie rybackie i statki wycieczkowe. Po moście przeganiano bydło z osady na pastwiska położone w pobliżu Unieścia. Konstrukcja mostu na pewno była drewniana. Most przetrwał do 1945 roku. W 1939 roku w Czajczach mieszkało 145 osób.

W marcu 1945 roku Czajcze zajęli Rosjanie. Część mieszkańców zdążyła się ewakuować samolotami z bazy lotniczej w Unieściu. O pozostałych mieszkańcach niewiele wiadomo. W 1947 roku opuszczoną osadę zasiedlili polscy osadnicy. Mieszkali jednak tu tylko do 1951 roku, do momentu wydania przez ówczesne władze zarządzenia o likwidacji osady i przeznaczeniu terenu na potrzeby wojska. Teren ten przekazano Wojskom Ochrony Pogranicza. Od 1951 roku osada Czajcze przestała istnieć.

Nazwę Czajcze wprowadzono urzędowo w 1948 roku, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Deep.

Zobacz też

• Czajcze

Bibliografia

• Koszalin od średniowiecza do współczesności - Muzeum w Koszalinie, 2004, praca zbiorowa
• Z historii osady rybackiej i nadmorskiego letniska w Czajczu - Krystyna Rypniewska, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, 2002, praca zbiorowa