Dalmacjusz
Delmacjusz[a] (lub Dalmacjusz), Flavius Iulius Delmatius (ur. ok. 315, zm. 337) – bratanek Konstantyna Wielkiego, wielkorządca z tytułem cezara od 18 września 335 do 9 września 337 roku n.e.
Życie i działalność[edytuj | edytuj kod]
Był synem Delmacjusza Starszego – przyrodniego brata Konstantyna Wielkiego. Jego bratem był Hannibalian. Ze względu na wrogość, jaką cesarzowa Helena okazywała potomstwu swej rywalki Teodory, przyrodnie rodzeństwo Konstantyna żyło długie lata z dala od cesarskiego dworu – w Akwitanii. Zarówno Delmacjusz, jak i Hannibalianus otrzymali gruntowne wykształcenie w Tolosie u sławnego galijskiego retora Eksuperiusza[1]. Sytuacja rodziny zmieniła się w drugiej połowie lat dwudziestych IV wieku, gdy Delmacjusz ojciec zaczął zyskiwać rosnący wpływ na starszego brata, a Konstantyn obdarzył go m.in. starorzymskim tytułem cenzora.
Delmacjusz młodszy w 333 r. otrzymał z woli stryja konsulat. Kiedy w 335 r. cesarz ustalił nowe zasady podziału imperium, polecił ogłosić go cezarem „mimo silnego sprzeciwu wojska”[2] i wyznaczył na wielkorządcę Tracji i Macedonii z Achają[3]. Wraz z bratem otrzymał też od niego prawo noszenia szkarłatnej szaty zdobionej złotem i używania tytułu nobilissimus (najszlachetniejszy)[4], co od początku stwarzało płaszczyznę skonfliktowania go z cesarskimi synami. Rezydował zapewne w Naissus[5], skąd skuteczniej mógł bronić granicy przed grożącymi napadami Gotów[6]. Jeszcze w tym samym roku Delmacjusz wykazał swe zdolności administracyjne tłumiąc rebelię na Cyprze i likwidując tam uzurpację Kalocerusa[7].
Został zamordowany we wrześniu 337 r., być może na polecenie lub z milczącym przyzwoleniem jednego z synów-następców – Konstancjusza II, zainteresowanego usunięciem dodatkowych kandydatów do władzy cesarskiej[8]. Eutropiusz mówi wprost o spisku zawiązanym przez żołnierzy i kuzyna Konstancjusza[9], do którego części wschodniej cesarstwa należały ziemie zarządzane przez Delmacjusza, co w zarodku stwarzało sytuację konfliktową. O ile Aureliusz Wiktor wyraża wątpliwość co do inspiratora morderstwa[10], to Zosimos formułuje wyraźne oskarżenie pod adresem nowego cesarza[11]. Późniejsze jego rządy wykazały, że podejrzliwy i zawistny Konstancjusz mógł obawiać się zdolniejszego i cieszącego się publicznym uznaniem konkurenta jako poważnego rywala w walkach następców o jedynowładztwo, tym bardziej, że zamiarem Konstantyna był podział imperium pomiędzy czterech następców z uwzględnieniem bratanka.
Podobnie jak zgładzony wcześniej Kryspus, Delmacjusz w opinii współczesnych uchodził za prawego i utalentowanego sukcesora o dużych zdolnościach wodzowskich i dyplomatycznych[b].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Właściwa forma imienia poświadczona inskrypcjami (Dietmar Kienast i in.: Römische Kaisertabelle, dz. cyt., s. 294), a przede wszystkim zabytkami numizmatycznymi z 13 mennic cesarstwa, na których występuje wyłącznie jako FL(avius)•IVL(ius)•DELMATIVS względnie w skróceniu jako FL•DELMATIVS (Patrick M. Bruun: Roman Imperial Coinage, t. VII (Constantine & Licinius), dz. cyt., passim; Stewart Westdal: Dictionary of Roman Coins Inscriptions. Rockville Centre: Sanford Durst, 1995, s. 55; Björn Ralph Kankelfitz: Römische Münzen von Pompeius bis Romulus, dz. cyt., s. 483). W tej postaci również w Epitome de Caesaribus 41,15.
- ↑ „Odznaczał się wrodzonymi zdolnościami zapowiadającymi największe powodzenie oraz był bardzo podobny do swego stryja” (Eutropiusz, Breviarium ab Urbe condita 10,9).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Poświadczone przez Auzoniusza w Commemoratio professorum Burdigalensium 17,8–11.
- ↑ Aureliusz Wiktor, Liber de caesaribus 41,15: „obsistentibus valide militaribus”.
- ↑ Słownik cesarzy rzymskich, dz. cyt., s. 248.
- ↑ Zosimos, Historia nova II 39,2.
- ↑ Zdaniem Timothy D. Barnesa (The New Empire of Diocletian and Constantine. Cambridge (Mass.)-London: Harvard University Press, 1982, s. 87).
- ↑ Por. Anonymus Valesianus 35.
- ↑ Brewiaria dziejów rzymskich, dz. cyt, s. 132 (przypis).
- ↑ Epitome de Caesaribus (40,18) mówi o śmierci rąk żołnierzy.
- ↑ Breviarium ab Urbe condita 10,9.
- ↑ Liber de caesaribus 41,22.
- ↑ Historia nova II 40,2.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Björn Ralph Kankelfitz: Römische Münzen von Pompeius bis Romulus. Augsburg: Battenberg, 1996, s. 483-484 ISBN 3-89441-224-0
- Słownik cesarzy rzymskich (red. nauk. Jan Prostko-Prostyński). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001 ISBN 83-7177-185-1
- Dietmar Kienast i in.: Römische Kaisertabelle. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2017, s. 294, ISBN 978-3-534-26724-8
- Patrick M. Bruun: Roman Imperial Coinage, t. VII (Constantine & Licinius). London: Spink & Son, 2003
- Brewiaria dziejów rzymskich: Sekstus Aureliusz Wiktor – Eutropiusz – Festus (red. Przemysław Nehring). Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 2010 ISBN 978-83-235-0416-0
- Zosimos: Nowa historia. Przeł. Helena Cichocka. Warszawa: Instytut Wyd. Pax, 2012 ISBN 978-83-211-1923-6