Drzewnica górska
| Burramys parvus[1] | |
| Broom, 1895 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| (bez rangi) | torbacze |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
drzewnica górska |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Drzewnica górska[3] (Burramys parvus) – gatunek małego ssaka, torbacza z rodziny drzewnicowatych (Burramyidae), jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju drzewnica (Burramys).
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Drzewnica górska jest małym ssakiem przypominającym gryzonie. Długość ciała (bez ogona) około 11 cm[4][5], długość ogona 13,6–13,8 cm[4] bądź od 14 do 15 cm[5]; masa ciała 30–82 g[4], wedle innych źródeł około 40[6] lub do 45 g[5].
Ciało drzewnicy porasta gęste futro. Na grzbiecie przybiera ono barwę szarą, na brzuchu jest natomiast jaśniejsze[5].
Drzewnicowate cechują się dużymi oczami oraz krótkimi, zaokrąglonymi uszami[5].
Na tułowiu znajduje się otwierająca się do przodu torba lęgowa (marsupium)[5].
Występuje chwytny ogon. Długi, smukły, przydający się do chwytania gałązek ogon jest w ogóle cechą drzewnicowatych[5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1896 roku południowoafrykański paleontolog Robert Broom[7]. Jako miejsce typowe Broom wskazał miejscowość Taralga w Nowej Południowej Walii w Australii[8].
Genetyka i ewolucja[edytuj | edytuj kod]
Badania genetyczne wskazały na trzy odrębne izolowane klady wyróżnione na podstawie genów mtDNA kodujących cytochrom b i NADH2. Ich linie rozeszły się między 420 a 680 tysięcy lat temu. Wskazuje to na izolację od środkowego plejstocenu[9]. Pomimo niewielkiego zasięgu występowania różnorodność genetyczna gatunku jest duża[10].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Drzewnica górska żyje w Australii. Występuje w stanach Nowa Południowa Walia i Wiktoria. Zamieszkuje góry[5], Alpy Australijskie. Połowa populacji zamieszkuje Park Narodowy Kościuszki w północnej części tych gór, reszta w centrum (Mount Bogong, Mount Hotham i Bogong High Plains) oraz na południu (Mount Buller)[9]. Spotyka się ją na wysokości wedle Błaszaka i innych pomiędzy 1400 a 2230 m n.p.m.[5], wedle IUCN między 1300 a 2228 m[2]. Czyni ją to jedynym torbaczem z Australii spotykanym powyżej linii śniegu. Życie w zimnych, wilgotnym klimacie, wśród skalnych szczelin, wiąże się u niej ze szczególnymi adaptacjami. Jest jedynym znanym przedstawicielem torbaczy, u którego stwierdzono występujące długo okresy hibernacji[5]. Populacje są rozdrobnione, izolowane od siebie. Powierzchnia dogodnego dla niej siedliska może wynosić jedynie 10 km²[9], a być może nawet jeszcze mniej, poniżej 6-7 km²[2].
Ekologia i fizjologia[edytuj | edytuj kod]
Drzewnica, choć większość czasu spędza na ziemi[2], świetnie się wspina. Jest wszystkożerna[5]. Na wiosnę istotnym składnikiem jej diety staje się ćma Agrotis infusa pośród innych bezkręgowców. Latem i jesienią drzewnica przestawia się na głównie nasiona i owoce[2]. Hibernacja trwa od maja do września. Zwierzę samotne, aczkolwiek zdarzają się zgrupowania matriarchalne[5]. Zamieszkuje siedliska wysokogórskie[9], porastane roślinnością krzewiastą[2] i przypominające wrzosowiska[2], porosłe zwłaszcza Podocarpus lawrencei i Tasmania xerophylla[9]. Żyje pośród skał[5], zwłaszcza bazaltów, granitów, granodiorytów[2].
Jest jedynym znanym przedstawicielem torbaczy, u którego stwierdzono długie okresy hibernacji[5], mogące trwać nawet do 7 miesięcy u dorosłych zwierząt, 5 zaś u młodocianych[2]. Co prawda okresowy torpor opisywano też u blisko spokrewnionej z drzewnicą pałaneczki[11], aczkolwiek raczej krótkie[12]. U drzewnicy górskiej dłuższy czas hibernacji przerywają krótkotrwałe wybudzenia, najczęściej późnym popołudniem. Mogą wtedy zmieniać miejsca, gdzie śpią (hibenacula). Torpor pojawia się przy temperaturach w takich miejscach 4-7 °C, a temperatura ciała zwierzęcia w końcu spada do zaledwie 2 °C[6]. Z drugiej strony drzewnica górka nie toleruje temperatur powyżej 28 °C[9]. Późnym latem i jesienią zwierzę magazynuje z kolei tłuszcz w tkance tłuszczowej podskórnej, przygotowując się do zimowego snu[2].
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Po kopulacji samica może prezentować zachowania agresywne w stosunku do samca, który winien po rozrodzie opuścić ją[5]. Zazwyczaj odchodzi on do niżej położonych terenów, nie sprawując żadnej roli w opiece nad potomstwem[6]. Występuje diapauza. Jednak ciąża trwa krótko, od 13 do 16 dni, po których samica wydaje na świat 4 młode[5]. Rodzą się po roztopieniu śniegów[2].
Status[edytuj | edytuj kod]
Drzewnica górka jest gatunkiem krytycznie zagrożonym wyginięciem[5]. Całkowitą liczebność populacji Osborne i inni (2000) szacowali na 2600 zwierząt, z czego połowa zamieszkuje Park Narodowy Góry Kościuszki, a około 300 zwierząt Mount Buller[9]. Nowsze szacunki to 1700 dorosłych samic i 550 dorosłych samców[2]. W każdym razie jej zasięg występowania jest bardzo mały, rozczłonkowany. Zagraża jej dewastacja środowiska związana głównie z rozwojem turystyki (narciarstwo)[9]. IUCN wymienia także jako czynniki zagrażające środowisku drzewnicy rozwój dróg i tam, a także pożary. Około połowy terenu zamieszkiwanego przez drzewcnicę górką na terenie Góry Kościuszki spłonęła w 2003. Drzewnicy zagraża także topniejąca pokrywa śnieżna oraz zdziczałe koty domowe. Z kolei przybywające z Murray-Darling Basin motyle stanowiące pożywienie drzewnicy zawierają dużo arsenu, znajdowanego potem w odchodach drzewnicy. Podwyższające się temperatury spowodowały pojawianie się drugich miotów, jednak nie odnotowano, by potomstwo z takiego miotu przeżyło kolejną zimę, wymagającą zmagazynowanych rezerw tkanki tłuszczowej[2].
Cały obszar zamieszkiwany przez torbacza leży w obrębie obszarów chronionych. W obu stanach, na terenie których występuje drzewnica górska, opracowały plany ochrony gatunku, istnieje też plan ogólnonarodowy. Plany te wspominają ochronę siedlisk, kontrolę zdziczałych kotów, a także królików, lisów i chwastów, a także dalsze badania, w tym dotyczące możliwości ewentualnego przeprowadzenia rozrodu w niewoli[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Burramys parvus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n P. Menkhorst, L. Broome, M. Driessen, Burramys parvus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2020-2 [dostęp 2020-08-08] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 11. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c S. Jackson: Family Burramyidae (Pygmy Possums). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 452–453. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 83-84.
- ↑ a b c Gerhard KoÈrtner, Fritz Geiser, Ecology of natural hibernation in the marsupial mountain pygmy-possum (Burramys parvus), „Oecologia”, 113 (2), s. 170-178 (ang.).
- ↑ R. Broom. On a new fossil Mammal allied to Hypsiprymnus, but resembling in some points the Plagiaulacidae. „Zoologischer Anzeiger”. 18, s. 371, 1895. (ang.).
- ↑ R. Broom. On a small fossil marsupial with large grooved premolars. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. 20, s. 564, 1896. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Osborne i inni, Genetic distinctness of isolated populations of an endangered marsupial, the mountain pygmy‐possum, Burramys parvus, „Molecular Ecology”, 9 (5), 2000, s. 609-613 (ang.).
- ↑ Mitrovski i inni, High levels of variation despite genetic fragmentation in populations of the endangered mountain pygmy-possum, Burramys parvus, in alpine Australia, „Molecular Ecology”, 16 (1), 2007, s. 75-87 (ang.).
- ↑ Fritz Geiser, Hibernation in the Eastern Pygmy Possum, Cercartetus nanus (Marsupialia : Burramyidae), „Australian Journal of Zoology”, 41 (1), 1993, s. 67-75 (ang.).
- ↑ Jamie M. Harris, Cercartetus concinnus (Diprotodontia: Burramyidae), „Mammalian Species”, 831, 2009, s. 1-11 (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- J. Bender, Burramys parvus, (On-line), Animal Diversity Web, 1999 [dostęp 2008-04-10] (ang.).
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
- Czesłąw Błaszak, Maciej Skoracki, Joanna Gliwicz, Infragromada: ssaki żyworodne niższe – Metatheria; torbacze – Marsupialia, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).