Dydaktyka geografii
Dydaktyka geografii – jedna z dydaktyk przedmiotowych, która formułuje cele nauczania geografii, opracowuje kryteria doboru i sposoby układu treści nauczania geografii, adaptuje ogólnodydaktyczne oraz opracowuje własne metody kształcenia i środki dydaktyczne, bada różne elementy i uwarunkowania procesu nauczania-uczenia się geografii, wykrywa prawidłowości tego procesu oraz racjonalizuje jego organizację.
Historia dydaktyki geografii[edytuj | edytuj kod]
Początki geografii jako przedmiotu nauczania i jej dydaktyki są niejasne. Niewątpliwie są one związane z rozwojem samej geografii jako nauki. Geografii uczono prawdopodobnie już w starożytnej Grecji, ale są o tym tylko niejasne wzmianki. O jej nauczaniu wspomina Propercjusz: Zmuszają mnie do studiowania i przedstawiania świata w tablicach.
Przyjmuje się, że geografia zaczęła pojawiać się w szkołach jako dodatkowy przedmiot nauczania już w XV w., a w XVIII w. była już odrębnym przedmiotem szkolnym.
W Polsce nie ma dokładnych danych kiedy rozpoczęto nauczać geografii. Prawdopodobnie w średniowiecznych szkołach klasztornych i katedralnych uczono jej pod nazwą kosmografii i geometrii wpajając pamięciowo fragmenty wiedzy geograficznej. Regularne wykłady z zakresu kosmografii w Polsce rozpoczęły się na uniwersytecie krakowskim w latach 1493-1494. Miały one charakter prelekcji, polegających na komentowaniu dzieł starożytnych autorów - przede wszystkim Ptolemeusza. Pierwsze łacińskie podręczniki kosmografii powstały na przełomie XV/XVI w.
Pierwszym dydaktykiem geografii był czeski pedagog Jan Ámos Komenský (J.A. Komeński) (1592-1670). W dziele Wielka Dydaktyka przedstawiająca uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego (Didactica magna universale omnes omnia docendi artificum exhibens) opublikowanym w 1657 r. zalecał nauczanie poglądowe (za T. Campanellą) w języku ojczystym, oparte na współdziałaniu zmysłów i umysłu. J.A. Komeński uzasadnił wprowadzenie geografii do szkoły, poddając krytycznej ocenie ówczesne podręczniki i metody stosowane przy jej nauczaniu. Głosił zasadę poznawania Ziemi od najbliższej okolicy, kładł nacisk na używanie map i obrazów w przypadku kiedy nie można było pokazać w naturze rzeczy odległych. Do koncepcji J.A. Komeńskiego wracali później również Jan Jakub Rousseau, Johann Heinrich Pestalozzi i in. Myśli Komeńskiego zmierzające do zreformowania szkolnictwa w Polsce nie przyjęły się. Szkolnictwo w XVII i początkach XVIII w. upadło a wraz z nim również szkolna geografia. Jeśli uczono jej elementów w szkołach klasztornych, to zwracano głównie uwagę na tematy historyczno-polityczne np. genealogia panujących czy nazwy różnych miejscowości, które podawano pamięciowo.
Podstawa programowa i podręczniki do nauczania geografii[edytuj | edytuj kod]
Aktualnie obowiązująca podstawa programowa geografii w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej [1](stan na listopad 2011)
Podręczniki do nauczania geografii zatwierdzone przez MEN[2]
Dobór i układ treści w nauczaniu[edytuj | edytuj kod]
Metody kształcenia[edytuj | edytuj kod]
Środki dydaktyczne[edytuj | edytuj kod]
W polskiej literaturze wyróżnia się wiele podziałów środków dydaktycznych jednak dydaktycy geografii posługują się swoją klasyfikacją środków dydaktycznych opracowaną przez S. Piskorza (1995) i zamieszczoną w Zarysie dydaktyki geografii (1995, s. 114). Podział środków dydaktycznych przedstawiony przez S. Piskorza (1995), z upływem czasu stracił na aktualności. Szczególnie daje się to zauważyć w grupie II. Przyrządy pomiarowe i urządzenia dydaktyczne, gdzie od czasu stworzenia klasyfikacji pojawiło się wiele nowych urządzeń. W tabeli poniżej przedstawiono klasyfikację środków dydaktycznych stosowanych w nauczaniu geografii wraz z propozycją ich uzupełnień. Elementy, które zostały dodane wyróżnione kursywą.
Podstawowym uzupełnieniem tej klasyfikacji jest utworzenie nowej kategorii w grupie urządzeń dydaktycznych nadając jej nazwę urządzenia interaktywne, w której została umieszczona tablica interaktywna i urządzenia z nią współpracujące. Każda z powyższych kategorii (wizualne, audytywne, audiowizualne, automatyzujące nauczanie) dla urządzeń interaktywnych jest zbyt wąska i nie odzwierciedla właściwości, które one posiadają. Główną cechą tych urządzeń jest ich interaktywność. Wychodząc z definicji interaktywności - urządzeniami interaktywnymi należy nazywać takie, które odbierając informacje od użytkownika współpracują z komputerem, reagują na nie, pozwalając na ich dowolną modyfikację oraz na bezpośrednią i sprawną ich wymianę między użytkownikiem a całym oprogramowaniem lub jego dowolną aplikacją.
| Pomoce dydaktyczne | Urządzenia dydaktyczne |
|---|---|
1. Okazy naturalne i wyroby
2. Modele
3. Obrazy realistyczne i schematyczne:
4. Obrazy symboliczne:
5. Mowa pisana:
6. Multimedia:
|
1. Przyrządy pomiarowe
2. Urządzenia dydaktyczne: wizualne:
|
Szkoły wyższe i ich jednostki organizacyjne zajmujące się dydaktyką geografii w Polsce - główne kierunki badań[edytuj | edytuj kod]
- Uniwersytet Warszawski - Katedra Dydaktyki i Krajoznawstwa w Instytucie Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych
- ścieżki dydaktyczne
- edukacja regionalna a tożsamość kulturowa
- tożsamość regionalna
- metody nauczania
- ranga geografii jako przedmiotu
- dobór treści nauczania geografii
- analiza treści podręczników do nauczania geografii
- Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie - Zakład Dydaktyki Geografii w Instytucie Geografii na Wydziale Geograficzno-Biologicznym
- cele kształcenia
- dobór i układ treści
- terminologia i klasyfikacja
- optymalizacja metod nauczania i środków dydaktycznych, w tym technik komputerowych
- historia dydaktyki geografii
- problemy kształcenia geograficznego szkoły wyższej
- badania stosowane (tworzenie programów nauczania, podręczników i ich obudowy)
- Uniwersytet Śląski - Zakład Biogeografii i Dydaktyki Geografii w Katedrze Geografii Fizycznej na Wydziale Nauk o Ziemi
- Uniwersytet Łódzki - Zakład Dydaktyki Geografii na Wydziale Nauk Geograficznych
- kształtowanie i kontrola umiejętności w nauczaniu, uczeniu się geografii
- założenia nowoczesnego podręcznika geograficznego
- dobór treści w programach i podręcznikach geograficznych
- metody edukacji regionalnej i środowiskowej
- rola własnego regionu w edukacji geograficznej i wychowaniu
- założenia, dobór treści, metod nauczania geografii regionalnej
- walory kształcące i wychowawcze geografii
- więzi terytorialne młodzieży mieszkającej w dużych miastach w Polsce
- rola geografii i ścieżek międzyprzedmiotowych w patriotycznym wychowaniu
- poczucie tożsamości i świadomości terytorialnej młodzieży województwa łódzkiego
- przyczyny przestrzennego zróżnicowania egzaminów zewnętrznych
- przygotowanie studentów do pracy w szkole w świetle nowej koncepcji kształcenia ogólnego i geograficznego
- ranga i rola geografii w systemach kształcenia krajów europejskich
- dobór treści w programach nauczania geografii w krajach europejskich
- motywacja studentów geografii do pracy w zawodzie nauczyciela
- Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy w Kielcach - Pracownia Dydaktyki Geografii i Krajoznawstwa w Instytucie Geografii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym
- optymalizacja procesu kształcenia
- Uniwersytet Jagielloński - Zespół Dydaktyków Przedmiotowych na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi
- modele edukacji geograficznej
- treści kształcenia i koncepcje programów nauczania geografii
- kształcenie kandydatów na nauczycieli geografii (zasady nauczania metodą e-learningu)
- cele, treści i nowoczesne środki dydaktyczne w nauczaniu geografii na różnych poziomach (wykorzystanie Internetu)
- pozyskanie, selekcjonowanie, ocena i analiza informacji
- wnioskowanie, przewidywanie i tworzenie projektów dotyczących środowiska geograficznego zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju
- Uniwersytet Gdański - Pracownia Dydaktyki Geografii w Instytucie Geografii na Wydziale Oceanografii i Geografii
- edukacja geograficzna i przyrodnicza
- dydaktyka przedsiębiorczości
- regionalizm w nauczaniu geografii
- konstruowanie wiedzy geograficznej przez uczniów
- ocenianie wspierające a poziom wiedzy
- geografia na egzaminach zewnętrznych
- zastosowanie technologii informacyjnej na lekcjach geografii
- "Program ukryty" w szkolnej geografii
- wprowadzanie praktycznej przedsiębiorczości w szkołach
- edukacja ekologiczna
- Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie - Pracownia Dydaktyki Geografii na Wydziale Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej
- nowoczesne strategie kształcenia w zakresie geografii i przyrody
- problemy współczesnej dydaktyki geografii
- rysunek poziomicowy w edukacji przyrodniczej i geograficznej - przeszłość, teraźniejszość, przyszłość
- historia myśli geograficznej
- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - Pracownia Dydaktyki Wydziałów Biologii i Ochrony Środowiska oraz Nauk o Ziemi
- wspomaganie procesu nauczania-uczenia się geografii za pomocą komputerów i internetu
- konstrukcja programów nauczania i podręczników dla reformowanego szkolnictwa ogólnokształcącego
- kształcenie umiejętności kluczowych w nauczaniu geografii
- metody aktywizujące w nauczaniu - uczeniu się biologii, przyrody
- kształtowanie postawy badawczej ucznia na lekcjach biologii, przyrody
- gry dydaktyczne na lekcjach biologii i przyrody
- komputer i internet na lekcjach biologii i przyrody a efektywność procesu kształcenia
- rola zajęć terenowych na lekcjach biologii i przyrody
- wpływ wykorzystywania tablicy interaktywnej na efektywność procesu nauczania
- Uniwersytet Wrocławski - Pracownia Dydaktyki Geografii w Instytucie Geografii i Rozwoju Regionalnego na Wydziale Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska
- problemy doskonalenia metod i technik nauczania-uczenia się geografii na różnych poziomach edukacyjnych.
- nauczanie przedmiotu geografia a współczesne wyzwania edukacyjne.
- problemy projektowania dydaktycznego a jakość pracy nauczyciela
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu - Pracownia Dydaktyki i Edukacji Ekologicznej na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych
- proces nauczania geografii i przyrody
- poszukiwanie nowoczesnych metod i technik nauczania geografii i przyrody
- stosowanie nowoczesnych środków dydaktycznych (multimedia, tablica interaktywna)
- projektowanie i wykorzystywanie ścieżek dydaktycznych
- wykorzystywanie aplikacji Systemu Informacji Geograficznej w nauczaniu geografii i przyrody
- edukacja regionalna i ekologiczna
- metodyka organizowania i prowadzenia wycieczek
- ocena przydatności terenu do szkolnych zajęć terenowych
- ewaluacja procesu kształcenia
- geograficzna edukacja dwujęzycznej (bilingwalna)
- sztuka prezentacji w nauczaniu geografii i przyrody
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Piskorz S., 1995, Zarys dydaktyki geografii, WSiP, Warszawa.